حسابرسی ثروت , راهی به سوی توسعه عدالت

در حالی كه در بسیاری از كشورهای توسعه یافته و پیشرفته درآمدهای دولت با پرداخت مالیات تامین و گسترش می یابد , این مساله در كشورهای رو به توسعه چندان چشمگیر نبوده و این كشورها در عمل فاقد نظام توانمند مالیاتی هستند

▪ گفتگو با عباس هشی و غلامرضا دوانی از اعضای انجمن حسابداران

در حالی كه در بسیاری از كشورهای توسعه یافته و پیشرفته درآمدهای دولت با پرداخت مالیات تامین و گسترش می یابد ، این مساله در كشورهای رو به توسعه چندان چشمگیر نبوده و این كشورها در عمل فاقد نظام توانمند مالیاتی هستند .

ایران نیز به عنوان كشوری كه عمده درآمدهای آن از طریق فروش نفت حاصل می شود از این امر مستثنی نبوده و به رغم تلاش گسترده دولت برای به كارگیری نظام مالیاتی ، همچنان شاهد درآمدهای مالیاتی اندك و وابستگی دولت به درآمدهای نفتی هستیم . بسیاری از كارشناسان و صاحبنظران اقتصادی عقیده دارند نبود نظام مالیاتی قدرتمند و به دنبال آن نظام حسابرسی كارا و بی انضباطی مالی ، موجبات بیماری اقتصاد زمینی را فراهم آورده اند .

دكتر عباس هشی و دكتر غلامرضا دوانی از كارشناسان اقتصادی و اعضای رسمی انجمن حسابداران رسمی كشور در گفتگو با رادیو گفتگو تاكید كرده اند : عدم وجود حسابرسی كارا در كشور ، منشاء مفاسد اقتصادی و دلیل وجود اقتصاد زیرزمینی است .

● حسابداران رسمی چه نقشی در اقتصاد كشورمان دارند ؟

دكتر هشی : كشور ما حسابرس متخصص ندارد در حالی كه در آمریكا حدود ۴۳۰هزار حسابدار رسمی وجود دارد . تعداد حسابداران رسمی نسبت به جمعیت به عنوان یكی از شاخصه های اصلی توسعه محسوب می شود . در جوامع غربی برای هر هزار نفر یك حسابرس وجود دارد ؛ چرا كه همه افراد در این جوامع مالیات پرداخت می كنند .

پرداخت مالیات از سوی همه افراد جامعه و پاسخگو بودن همه آنها در نظام مالی سبب می شود ، جامعه به گروهی از افراد به عنوان حسابرس رسمی برای تایید گزارشها نیازمند باشد . حسابرسی نیازمند محیطی با انضباط مالی است و شكل گیری انضباط مالی نیز متضمن وجود سیستم مالیاتی صحیح است .

به عبارتی دولتهایی در این زمینه موفق هستند كه فعالیت های اقتصادی خود را در اختیار مردم قرار بدهند و با این موضوع موجب افزایش درآمد آحاد جامعه شوند . در عین حال مقامات مالی دولت در پی آن باشند كه درآمد دولت نیز با پرداخت مالیات توسط مردم افزایش یابد .

دولت نیز از درآمد حاصل از مالیات ، ۸۰درصد صرف خدمات عمومی جامعه مانند امنیت و آموزش كرده و به این طریق حكومت مردمی با هزینه خود مردم اداره می شود .

این در حالی است كه در كشور ما تنها ۷درصد از بودجه دولت را مالیات تشكیل می دهد .

● به نظر شما چرا نقش حسابداران رسمی در كشورمان كمرنگ است ؟

انحلال حسابرسی در كشور دومین لایحه ای بود كه پس از انقلاب به وسیله شورای انقلاب با هدف تشكیل نظام حسابرسی جدید تصویب شد : اما پس از انحلال برای حسابداری و حسابرسی كشور تصمیم اساسی گرفته نشد . اقتصاد كشور نیز دولتی باقی ماند كه با دولتی شدن حسابرسی ، انضباط مالی نیز از میان رفت .

پس از جنگ اولین شرط بانك جهانی برای ارائه وام به ایران استفاده از خدمات حسابرسی بود ، بنابراین پیش نویس لایحه حسابرسی تدوین شد ، رهبر معظم انقلاب اولین فردی بودند كه در كشور نگرانی خود را درباره بی انضباطی مالی بیان كردند و در همین خصوص پیام نوروزی سال ۷۵ ایشان نیز به این موضوع اختصاص یافت .

● اما با ادامه یافتن بی انضباطی مالی و بی توجهی مسوولان به این موضوع در سال ۸۰دستور تشكیل ستاد سران ۳ قوه با هدف چاره اندیش برای بهبود وضعیت مالی كشور صادر شد .

آیا كمرنگ شدن سیستم حسابرسی می تواند نقش موثری در ناكارایی اقتصاد كشور داشته باشد ؟

اصولا مفاسد اقتصادی ، از نبود حسابرسی كارا در كشور ناشی می شود . در همه كشورها ثروت مشروع دارای اظهارنامه مالیاتی است و این موضوع منشاء پیدایش پول را در جامعه كنترل می كند .

● در ایران كه بودجه آن از فروش نفت حاصل می شود چگونه حسابرسی ممكن می شود ؟

بخشی از درآمد حاصل از فروش نفت كه در بودجه دولتی مصرف می شود به وسیله دیوان محاسبات كشور حسابرسی می شود ، بخش دیگر كه وارد اقتصاد عمومی كشور و شركتهای دولتی می شود ، به وسیله سازمان حسابرسی ، حسابرسی می شود . همچنین بخشی از درآمد فروش نفت كه جذب شركتهای خصوصی می شود از سوی حسابرسان بخش خصوصی بررسی شود .

متاسفانه بیش از ۵۰درصد اقتصاد كشور زیرزمینی است و دلیل وجود اقتصادی زیرزمینی در كشور نیز نبود انضباط مالی در كشور است ، مالیات در ایران تنها از سوی كارمندان شركتهای دولتی و بورس پرداخت می شود . در عین حال باید گفت كه مشكل اقتصاد كشور نبود اعمال مالیات بر مخارج است و علت آن نیز وجود اقتصاد زیرزمینی است .

● ممكن است كمی درباره حساب سازی هایی كه برای نپرداختن مالیات در كشور صورت می گیرد ، توضیح دهید ؟

حساسیت سازی عبارت است از تنظیم حساب به شكلی كه مبلغی به عنوان مالیات به دولت پرداخت نشود . وجود حساب سازی در شركتهای سهامی عام پرداخت نكردن مالیات به دولت و همچنین سود سهام به مردم را در پی دارد .

اگر در شركتی حساب سازی شود ، دیگر آن شركت حسابرسی نمی شود . باید توجه داشته باشید ، طبق قانون استفاده از خدمات حسابداری و حسابرسی در كشور برای هر واحد اقتصادی شركتهای سهامی ، نهاد دولتی و شعبه شركت خارجی الزامی است ، در صورت مشاهده تخلف هیات مدیره و حسابرس مسوول هستند .

اما باید بدانیم كه كنترل حسابهای بانكی هر واحد اقتصادی از سوی سیستم دارایی و همچنین ملزم بودن افراد برای داشتن یك شغل ، نبود حساب سازی در دیگر كشورها را موجب می شود .

در حالی كه مقرراتی برای كنترل حسابهای بانكی در ایران وجود ندارد . اگر دولت مقرراتی مبنی بر كنترل حسابهای بانكی در ایران وجود ندارد . اگر دولت مقرراتی مبنی بر كنترل حسابهای بانكی وضع كند ، مردم اعتراض می كنند و حسابهای خود را از بانكها خارج می كنند .

از سوی دیگر ، حسابرسی در ایران براحتی قادر به كشف حساب سازی نیست ، چرا كه حسابداری و حسابرسی واقعی در كشورمان شكل نگرفته است و این امر دلیل آن است كه فقط ۲۰درصد كل بودجه جاری كشور را مالیات تشكیل می دهد .

● آیا خصوصی سازی می تواند در كاهش تصدیگری دولت موثر باشد ؟

خصوصی سازی یعنی كاهش تصمیم گیری دولت در بخشهای اقتصادی و خدمات . اما خصوصی سازی نیز معایبی دارد كه از جمله می توان به مشكلات شركتهای اصل ۴۴اشاره كرد . برای مثال برخی كارمندان دولتی تمایلی به واگذاری ندارند و در مقابل اجرای این طرح مقاومت می كنند .

از سوی دیگر نمی توان بخش كوچكی از اقتصادر ا خوصی كرد و برای بانك و بیمه و صنایع مادر استثناء قائل شد . بنابراین در سال ۶۸ توزیع ثروت با واگذاری بخش دولتی درست صورت نگرفت ؛ زیرا سهام بخری شركتها مانند نفت و نیرو به كاركنان واگذار شد و سهام بعضی دیگر از شركتها واگذار نشد .

● جناب آقای دوانی ! ارزیابی شما از نقش حسابرسان چیست ؟

دكتر دوانی : حسابرسان افرادی هستند كه باید به گزارش های آنها استناد كرد . بنابراین باید دارای امتیازات ویژه ای باشند . برای مثال حسابرسان رسمی خارج از كشور باید حداقل دارای ۳سال سابقه حسابرسی پس از فارغ التحصیلی باشند .

در حال حاضر ، تعداد حسابرسان در ایران ۱۴۳۰ نفر است و ۳۵۰نفر از حسابرسان عضو سازمان حسابرسی كشور و ۴۰۰-۳۵۰ نفر عضو موسسات حسابرسی خصوصی هستند و ۵۰۰.۶۰۰ نفر نیز در این حرفه فعال نیستند . دلیل این امر آن است كه زمانی كه جامعه حسابرسان در حال شكل گیری بود ، امتیازاتی برای برخی مدیران دولتی در اساسنامه این سازمان پیش بینی شد ، مبنی بر این كه مدیرانی كه ۱۰سال در مشاغل دولتی مدیریت می كنند ، می توانند بدون گذراندن امتحان عضو این سازمان شوند .

در حالی كه بسیاری از این مدیران سابقه كار حسابرسی ندارند . گروهی از حسابرسان نیز انفرادی فعالیت می كنند . بنابراین توانایی طرحهای بزرگ حسابرسی را ندارند . برای مثال بورس تهران فقط حسابرسان رسمی ای را كه در موسسات حسابرسان رسمی ای را كه در موسسات حسابرسی فعالیت می كنند ، می پذیرد ؛ زیرا منافع گروهی از افراد به وسیله حسابرسان تامین می شود .

پزشكان ، وكلا و حسابرسان سوگند یاد می كنند كه تحت هیچ شرایطی استقلال خود را از دست ندهند .

● این روزها واژه پولشویی بسیار رایج شده است و پولشویی و ارتباط آن با حسابرسی چگونه است ؟

پولشویی اصطلاحی است كه با افزایش حجم سرمایه ها در ۲ دهه اخیر رایج شد و به پولی اطلاق می شود كه از شیوه های نامشروع اعم از فرار مالیاتی ، قاچاق مواد مخدر و ... به دست می آید . این پولها برای ورود به اقتصاد كشور ناگزیرند روندی را طی كنند و اصطلاح تمیز شوند .

حجم پولی كه در كشورهای خاری از جمله انگلستان پولشویی می شود قابل مقایسه با كشورهای جهان سوم نیست ، مبارزه با پولشویی در سراسر دنیا مشكل است . به همین علت در كشورهای پیشرفته این كار به عهده پلیس مالیات و حسابرسان رسمی گذاشته شد .

در دهه اخیر سازمان بین المللی شفاف سازی ترانس پارنسی با بازدید از ایران اعلام كرد ، برای شفاف سازی فعالیت ها و روشن شدن درآمدها ، اعمال كنترل بر فعالیت آنها ، ناگزیر از مبارزه با فساد اقتصادی از جمله پولشویی هستند .

در حال حاضر ، تمامی دولتها به این نتیجه رسیده اند كه باید بر پولهایی كه دارای منشاء درآمدی دولتی نیستند مانند مواد مخدر ، قمار ، حق حساب دولتی ، رشوه و ... اعمال كنترل كنند . از طرف دیگر برای مبارزه با پولشویی ، دولتها باید كنترل دقیقی بر بانكها اعمال كنند بنابراین امروزه در امریكا و انگلیس مشخصات افرادی كه بیش از ۵ هزار دلار معامله انجام دهند به پلیس مالیاتی داده می شود .

۹۰ درصد موسسات بزرگ را در دهه ۶۰حسابرسی تشكل می داد ، در حالی كه امروزه ۲۰درصد مسوولیت موسسات بزرگ حسابرسی است . برای كاهش تخلف در حسابرسی ، شرایط را برای حسابرسان سخت می كنند ، برای مثال فردی كه حسابرسی شركتی را به عهده دارد نمی توان در كشوری دیگر خدمات حسابداری آن را ارائه كند .

در عین حال ، باری كاهش فساد مالی باید افرادی كه در مشاغل حساس فعالیت می كنند از نظر مالی تامین شوند ، سپس نظارت دقیقی بر عملكرد آنها صورت گیرد و در صورت تخلف مجازات شدیدی برایشان قرار داد .

● آیا به نظر جنابعالی اعلام اسامی مفسدان اقتصادی در این زمینه راهگشا نیست ؟

مگر مفسدان اقتصادی دو سه نفرند كه بتوان اسامی آنها را اعلام كرد . در جامعه ای كه هر روز در آن گردش پول وجود دارد می تواند مفسد اقتصادی به وجود آید . در حقیقت این ارائه راهكارها برای افزایش كنترل حسابرسی است كه می تواند مفاسد اقتصادی را در كشور كاهش دهد .

تخلف حسابرسان منافع بسیاری از عموم افراد را دچار بحران می كند ، بنابراین مسوولیت سازمان حسابرسان در دنیا بیش از آن چیزی است كه تصور می شود . به همین علت حسابرسان افراد خاصی هستند .

● نظر جنابعالی در خصوص واگذاری سهام عدالت چیست ؟

در سالهای ۶۳-۶۲ كه بحث واگذاری و تصمیم گیری دولت به بخش خصوصی مطرح شد ، اتاق بازرگانی طرحی را مبنی بر چگونگی واگذاری كارخانه های دولتی به بخش خصوصی با هدف ایجاد اشتغال به عهده گرفت . این طرح چند سال بعد مورد توجه قرار گرفت . در دوران انتخابات ۲نفر از نامزدها بحث واگذاری سهام را مطرح كردند . این طرحها بعدها با پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اجرای اصل ۴۴قانون اساسی اوج گرفت و تصمیم بر این شد كه سهام كارخانه های قابل واگذاری به شركتهای خصوصی با نام سهام عدالت به صورت عادلانه بین شهروندان توزیع شود .

به نظر می رسد چارچوب این مساله با وجود ارائه آیین نامه هنوز روشن نیست ، همچنین چگونگی واگذاری و سطح قیمت آن نیز مشخص نیست .

باید بگویم این طرح از كشورهای اروپای شرقی گرفته شده و تجربه همین كشورها نشان دهنده عدم موفقیت آنها در اجرای این طرح بوده است .