چیپس و پفک, شام و ناهار نیست

نقش میان وعده های غذایی در رشد کودک و نوجوان

بسیاری از الگوهای رفتاری بزرگسالان و عادات غذایی آنها در سنین کودکی شکل می گیرد و در سنین بزرگسالی کمتر قابل تغییر است. با توجه به اینکه کیفیت و کمیت الگوی غذایی نقش بسزایی در سلامت یا بروز بیماری های مختلف ایفا می کند، توجه به چگونگی شکل گیری عادات و الگوی مصرف غذایی کودکان، بسیار مهم است.

در سنین قبل از مدرسه، علایق غذایی کودکان منحصراً تحت تاثیر محیط خانواده است ولی به محض ورود به مدرسه، کودکان از محیط خانه دور شده و ساعاتی از روز را در مدرسه و جدا از خانواده در کنار همسالان سپری می کنند.

بنابراین عادات و انتخاب های غذایی آنها کم کم تغییر کرده و تحت تاثیر محیط و شرایط جدید قرار می گیرد. از آنجایی که کودکان وعده های غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام) را اکثراً در خانه و با حضور والدین مصرف می کنند، الگوی غذای اصلی آنها بیشتر تابع خانواده است ولی میان وعده ها، یا در محیط مدرسه همراه با دوستان و همسالان است یا در ساعاتی از روز صرف می شود که والدین حضور ندارند.

به عبارت دیگر نقطه شروع اختلاف بین الگوی غذایی والدین با کودکان از همین میان وعده ها، مواد غذایی و خوراکی هایی است که در آن زمان صرف می شود. به رغم اینکه سهم میان وعده ها در تامین انرژی و مواد مغذی ضروری، به ویژه برای دانش آموزان حائز اهمیت است، متاسفانه بسیاری از آنها در این وعده ها، خوراکی ها و مواد غذایی را می خورند که دارای انرژی زیاد و مواد مغذی کم است و بخش عمده یی از میان وعده ها را چربی و مواد قندی ساده تشکیل می دهد. این نوع خوراکی ها باعث ایجاد یک حس سیری کاذب در کودکان می شود بدون اینکه نیازهای تغذیه یی لازم را تامین کنند و در صورتی که در زمان های نامناسب طی روز صرف شوند، علاوه بر اینکه اشتهای کودکان را برای خوردن وعده های اصلی (که از نظر تغذیه یی کامل تر هستند) از بین می برد، به مرور زمان باعث ایجاد کمبودهای تغذیه یی در آنها می شود، همچنین به خاطر داشتن انرژی زیاد، سبب تجمع انرژی در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان می شود.

مواد غذایی مثل انواع پفک، چیپس، شکلات، شیرینی ها، پیراشکی، نوشابه های گازدار، آبمیوه های صنعتی، انواع ساندویچ های سوسیس، کالباس، همبرگر آماده و پیتزا، که متاسفانه به دلایل مختلف تقاضای مصرف آنها در بین کودکان و نوجوانان زیاد است، همگی جزء خوراکی ها و غذاهایی هستند که انرژی زیاد دارند ولی از لحاظ تغذیه یی کم ارزش هستند و به جز تامین میزان زیادی انرژی و برطرف کردن حس گرسنگی، کمکی به برآورده شدن سایر نیازهای رشد و سلامت دانش آموزان نمی کنند؛ حال آنکه استفاده از مواد غذایی مفید و مناسب در میان وعده ها، به خوبی بخشی از نیاز رشد و سلامت تغذیه یی دانش آموزان را تامین می کند.

تحقیقات مختلف نشان می دهند گنجاندن یک میان وعده مناسب و مغذی در برنامه غذایی روزانه دانش آموزان می تواند بر حافظه کوتاه مدت، میزان توانایی یادگیری و به دنبال آن پیشرفت تحصیلی آنها تاثیر مثبت داشته باشد. میان وعده مناسب برای دانش آموزان در مدرسه یا خانه باید شامل مواد غذایی و خوراکی هایی باشد که جزء گروه های اصلی غذایی هستند. چند نمونه از انواع میان وعده های مفید و مغذی برای دانش آموزان عبارتند از؛ ساندویچ های نان و پنیر و گردو، نان و پنیر و گوجه فرنگی، نان و تخم مرغ آب پز و گوجه فرنگی و...

در کودکانی که دچار اضافه وزن نیستند می توان از مقداری کره یا خامه پاستوریزه نیز در تهیه انواع ساندویچ استفاده کرد؛ ساندویچ مرغ، همبرگر خانگی، انواع کوکو یا کتلت که در خانه تهیه می شود به همراه سبزیجاتی مثل گوجه فرنگی و کاهو. لذا اقدام لازم برای فراگیری و آگاهی از نیازهای غذایی دانش آموزان، اصلاح رفتارهای تغذیه نامطلوب، همچنین توصیه های کاربردی لازم و مناسب برای بهبود شیوه تغذیه آنها در برنامه های آموزشی، بیان نقش و اهمیت تغذیه در یادگیری و درک مطالب، اهمیت صرف صبحانه، آگاهی از گروه های مختلف غذایی و ارزش آنها، تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه ها، بیان آثار زیانبار مصرف شکلات، شیرینی و تنقلات غذایی کم ارزش و ... تاثیر فزاینده یی در بهبود تغذیه دانش آموزان و سلامت آنها دارد. همچنین برنامه ریزی مناسب برای ایجاد یک بوفه غذایی سالم در مدرسه، همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهی آنها در مورد غذای سالم ضرورت دارد. بوفه های مذکور باید بر اساس نیازهای غذایی دانش آموزان نسبت به عرضه مواد غذایی سالم اقدام کنند. بدیهی است عرضه موادی مانند انواع پفک، یخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هرگونه محصول بدون بسته بندی، پروانه ساخت، کد بهداشتی و تاریخ مصرف گذشته، مانع از تحقیق اهداف مذکور است. از این رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه مدارس در این گونه مواقع نسبت به آموزش مسوولان بوفه و تشویق آنها به عرضه موادی مانند ساندویچ نان و پنیر، نان و تخم مرغ، شیر، بیسکویت، خرما و انواع میوه نظیر سیب، گلابی، نارنگی و پرتقال اقدام شود.

صدیقه پارسانیا