آیا گیاهان هم هوش و حافظه دارند

گیاهان نه تنها هوش و حافظه دارند, بلکه به شیوهٔ خاص خود با هم حرف می زنند در برابر مزاحمان از خود دفاع می کنند بسیار حساس هستند و شاید از موسیقی هم خوششان می آید البته گیاهان مغز ندارند, پس نمی توانند به فلسفه بپردازند, یا معادلات ریاضی را حل کنند اما برخی از آنها در موقعیت های مختلف واکنش هائی از خود نشان می دهند که می توان به ”هوش گیاهی“ تعبیر کرد

آیا گیاهان هم هوش و حافظه دارند؟

گیاهان نه تنها هوش و حافظه دارند، بلکه به شیوهٔ خاص خود با هم حرف می‌زنند؛ در برابر مزاحمان از خود دفاع می‌کنند؛ بسیار حساس هستند؛ و شاید از موسیقی هم خوششان می‌آید!

البته گیاهان مغز ندارند، پس نمی‌توانند به فلسفه بپردازند، یا معادلات ریاضی را حل کنند. اما برخی از آنها در موقعیت‌های مختلف واکنش‌هائی از خود نشان می‌دهند که می‌توان به ”هوش گیاهی“ تعبیر کرد.

گیاهان حافظه دارند

اگر چند دقیقه‌ای به آزار و اذیت گیاهی بپردازیم، احتمالاً بعدها متوجه خواهید شد که او خاطرهٔ آن لحظات درد و رنج را به یاد می‌آورد. پژوهشگران فرانسوی در آزمایشی در تنه و ساقه‌های یک گیاه نونهال استوائی به‌نام ”bident“ سوزن فرو می‌کردند. بعد از مدتی، به تر و خشک کردن و تیمار او پرداختند و مواد معدنی و نوری را که برای سلامت او لازم بود، در اختیارش گذاشتند. گیاه سرحال آمد. اما آیا سوزش سوزن‌ها را فراموش کرده بود؟ به هیچ‌وجه! در آزمایش دیگری همین گیاه را، همراه برخی از همجنسانش، در شرایط دشواری قرار دادند: محرومیت از مواد غذائی و معدنی کافی. در عمل معلوم شد که گیاه آزاردیده واکنش بسیار سریع‌تر و شدیدتری نسبت به این محرومیت نشان می‌دهد و زودتر پژمرده می‌شود. به نظر می‌رسد که گیاه آسیب‌دیده خاطرهٔ آن درد و رنج از سوزش سوزن‌ها را در اعماق روح خود حفظ کرده است و به همین دلیل در برابر محرومیت‌های بعدی آسیب‌پذیرتر شده است. البته درست نیست که از ”روح گیاهان“ سخن بگوئیم، ولی واکنش گیاه آزاردیده درست شبیه واکنش انسان‌هائی است که به هر دلیلی متحمل ضربات روحی شده‌اند. دانشمندان می‌گویند: تنها گیاه استوائی نیست که چنین واکنشی از خود نشان می‌دهد. بسیاری از گیاهان دیگر نیز خاطرهٔ تنش‌ها و ”استرس‌هائی“ را که به هنگام نونهالی خود متحمل شده‌اند، در خاطر خود نگه می‌دارند. البته شما در ظاهر گیاه اثری از آن خاطره را نمی‌بینید، اما روزی که همین گیاه با شرایط نامطلوب و ناخوشایند دیگری رو در رو شود، خاطرات آزاردهنده‌اش بیدار می‌شوند و در اثر خود را نشان می‌دهند: رشد گیاه کاهش می‌یابد، و خیلی زودتر پژمرده می‌شود.

گیاهان با هم حرف می‌زنند

ما صدای گیاهان را نمی‌شنایم، ولی آنها حتی فریاد می‌زنند، البته به شیوهٔ خودشان. و بیشتر اوقات برای آگاه کردن همجنسان خودشان و به‌منظور اعلام خطر این کار را می‌کنند: ”وضعیت قرمز! به من حمله کرده‌اند!“ وقتی حشرات مزاحم به بوتهٔ گوجه‌فرنگی حمله می‌کنند، گوجه‌فرنگی با انتشار آمیزه‌ای از مولکول‌های بودار در هوا، همسایگان خود را خبر می‌کند. این، در واقع نوعی ”پیام معطر“ است که بوئی شبیه بوی چمن تازه را دارد.گوجه‌فرنگی‌های دیگر، با شنیدن این پیام، سلاح‌های شیمیائی خود را به‌کار می‌اندازند و خود را برای مقابله با دشمن آماده می‌سازند.

در دشت‌های آفریقای جنوبی هم، درختان اقاقیا وقتی مورد هجوم جانوران علف‌خواری به‌نام ”کودو“ قرار می‌گیرند، نوعی گاز از خود منتشر می‌کنند. این گاز هم در واقع نوعی پیام بودار است که موجب می‌شود اقاقیاهای دیگر برای دفاع از برگ‌های خود آماده شوند. آنان بلافاصله مقداری مادهٔ ”تاتَن“ (Tanin) را ـ که مزهٔ بسیار تلخی دارد ـ در برگ‌های خود متمرکز می‌سازند که چارهٔ بسیار مؤثری برای نومید کردن علف‌خواران مهاجم است.

”کودو: coudou“ که از وابستگان به گروه ”آنتیلوپ‌ها“ است، جانور علف‌خواری است شبیه آهو و غزال و بزکوهی، و احتمالاً همان است که در انگلیسی Kudu خوانده می‌شود.

”تانَن: tanin“، اسید تانیک یا ”جوهر مازو“ است که در درختان مختلفی وجود دارد، و از آن در دباغی، رنگرزی، ساخت مرکب و داروسازی استفاده می‌شود.

گیاهان می‌بینند

بله! گیاهان به یاری میلیون‌ها ”چشم“ که در دل سلول‌های آنها جای دارند، آنچه را در محیط اطرافشان می‌گذرد، می‌بینند. درست مثل این است که گیاه از خود می‌پرسد: ”چه کسی جلو نور را گرفته؟ آیا هنوز هم شب است؟ آیا وقتش رسید که جام خود را باز کنم؟“ این ”چشم‌ها“، در واقع همان ترکیبات رنگیزه‌ها یا رنگدانه‌های گیاهی به‌نام ”فیتوکروم“ هستند که در مقابل نور حساس هستند.

رنگیزه (pigment) یا رنگدانه به هر یک از مواد رنگی موجود در یاختهٔ گیاه یا جانور گفته می‌شود، یعنی ماده‌ای است که موجب رنگین شدن اندام‌ها یا اجزای گیاهان و جانوران می‌شود، مانند سبزینه (کلروفیل) در گیاهان و ”هموگلوبین“ در خون جانوران.

رنگدانهٔ گیاهی (phytochrome) از ”گیرنده‌های نور“ در گیاهان است که نخستین بار در سال ۱۳۳۸/۱۹۵۹ شناخته شد، و رنگدانهٔ پروتئینی آبی رنگی است که کار مهم آن گرفتن نور است و مخصوصاً در مقابل رنگ سرخ (از طیف نور) ـ که در گل دادن گیاهان خیلی مؤثر است ـ حساسیت زیادی دارد.رنگدانه‌های گیاهی (فیتوکروم‌ها) همین که بخش سرخ طیف نور را به اصطلاح ”می‌بینند“ یک رشته واکنش‌ها را برمی‌انگیزند. این واکنش‌ها به گیاه می‌گویند که صبح شده است، روزها دراز یا کوتاه.فتوسنتز (photosynthesis): گیاهان نیز، مانند حیوانات، برای رشد و تولیدمثل و ترمیم بافت‌های خود به انرژی نیاز دارند. منبع انرژی غذا است. همهٔ گیاهانی که سبزینه (کلروفیل) یا ماده‌ای معادل آن دارند، از طریق فتوسنتز غذا می‌سازند. برای فرآیند فتوسنتز انرژی نور خورشید لازم است. فتوسنتز، انرژی خورشید را در نتیجهٔ عمل کلروفیل‌ها و نور به انرژی شیمیائی تبدیل می‌کند. مواد خاصی که وارد این فرآیند می‌شوند، آب و اکسیژن هستند. فرآورده‌های نهائی عبارت است از: قند، اکسیژن، و آب. مقدر بسیار کمی از انرژی خورشید که گیاه دریافت می‌کند، به مصرف فتوسنتز می‌رسد. با این همه، همین فرآیند شیمیائی سالانه حدود ۲۵ میلیارد تُن هیدروژن را با تقریباً ۱۵۰ میلیارد تن دی‌کسیدکرین ترکیب می‌کند و حدود ۳۰۰ میلیارد تن قند به‌وجود می‌آورد. در حدود ۴۰۰ میلیارد تن، اکسیژن نیز در این فرآیند آزاد می‌گردد. فتوسنتز برای گیاهان و جانوران مهمترین پدیدهٔ شیمیائی در کرهٔ زمین است، زیرا حیات تنها هنگامی امکان‌پذیر است که انرژی مورد نیاز موجودات زنده از نور خورشید تأمین شود. می‌شوند، یا می‌گویند که نور از کدام سو می‌تابد. آنگاه، گیاه براساس این اطلاعات عمل می‌کند. مثلاً اگر روزها دراز می‌شوند، تصمیم می‌گیرد که گل بدهد. اگر گیاهان دیگر بر او سایه انداخته‌اند و جلو نور را گرفته‌اند، تصمیم می‌گیرد که به سوی ارتفاع قد بکشد تا برگ‌هایش بتوانند از نور آفتاب استفاده کنند. این نیاز به آفتاب از روی هوا و هوس نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی است، زیرا گیاهان از نور به مثابهٔ سوخت استفاده می‌کنند. لابد اصطلاح ”فتوسنتز“ (نورساخت) را در کتاب گیاه‌شناسی خوانده‌اید.

در فرآیند فتوسنتز تنها رنگ قرمز از طیف نور دخالت ندارد، بلکه همهٔ طیف نور مرئی ـ از بنفش تا سرخ، از سبز تا زرد ـ در این فرآیند سهیم هستند. همه چیز در دل سلول‌های گیاه، در درون ”کارخانه‌های کوچکی“ جریان می‌یابد که ”کلروپلاست“ (chlorplaste) نام دارند.

کلروپلاست‌ها: اندامَک‌هائی از سلول گیاهی هستند که کلروفیل‌ها (رنگدانه‌های سبز) در آن جای دارند. یک برگ متوسط حدود ۵۰ کلروپلاست دارد. کلروپلاست را با عدسی ضعیف میکروسکوپ هم می‌توان دید. اگر ۱۲۵۰ بار بزرگ‌تر شود، به نظر دانه‌وار می‌آید.

کار کلروپلاست‌ها این است که انرژی خورشیدی جذب شده توسط کلروفیل را به غذائی برای گیاه تبدیل کنند.

---