ملاك تمیز حیض در پایان

اگر خون تا ده روز قطع شود, تمام حیض است و در حكم, فرقی میان اقسام شش گانه حائض نیست, مگر این كه در مقام عمل برای زنانی كه عادت معیّن دارند و خون دیدن از ایّامِ عادت آنان تجاوز می كند, چون نمی دانند از ده روز تجاوز می كند یا نه وظیفه استظهار دارند ۱

● ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون تا ده روز بند آمده باشد)

اگر خون تا ده روز قطع شود، تمام حیض است و در حكم، فرقی میان اقسام شش‏گانه حائض نیست، مگر این كه (در مقام عمل) برای زنانی كه عادت معیّن دارند و خون دیدن از ایّامِ عادت آنان تجاوز می‏كند، (چون نمی‏دانند از ده روز تجاوز می‏كند یا نه) وظیفه استظهار دارند.(۱)

▪ مسأله: استظهار این است كه زن، خود را حائض به شمار آورده، به احكام حائض رفتار نموده، عبادت را ترك و از محرّمات حائض اجتناب كند (تا وضعش روشن شود). البته استظهار درباره زنی كه عادتش مرتّب است و هیچ از نظر عدد تخلّف ندارد مشروع نیست.(۲)

▪ مسأله: در مقدار استظهار اقوالی(۳) است كه در زیر بیان می‏شود:

۱) بعد از ایّام عادت بنابر احتیاطِ واجب یك روز عبادت را ترك كند و بعد از آن می‏تواند تا ده روز عبادت را ترك نماید ولی بهتر است تا ده روز بین اعمال مستحاضه و تروك حائض جمع كند و این نظر حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله فاضل می‏باشد.

۲) بعد از ایّام عادت باید مانندحائض عمل كند تا وضعش مشخص شود و این نظر حضرت آیه‏الله مكارم است.

۳) بعد از ایّام عادت واجب است یك روز عبادت را ترك كند و چنان‏چه قطع نشد مستحب است یك روز دیگر عبادت را ترك كند و همین طور تا ده روز و این نظر حضرت آیه‏الله اراكی(ره) می‏باشد.

۴) بعد از ایّام عادت باید بنابر احتیاطِ واجب یك روز یا دو روز عبادت را ترك كند و یا بین اعمال مستحاضه و تروك حائض جمع كند و بعد از دو روز تا روزِ دهم فقط بین اعمال مستحاضه و تروك حائض را جمع كند و این نظر حضرت آیه‏الله گلپایگانی (ره) است.

۵) بعد از ایّام عادت باید یك روز عبادت را ترك كند و بعد جایز است احكام مستحاضه را جاری كند و احوط این است كه تا روز دهم بین تروك حائض و اعمال مستحاضه جمع كند و این حكم مختص زنی است كه قبل از عادت، مستمره‏الدم نبوده و الا بعد از گذشتن عادت جایز نیست عبادت را ترك كند و این نظر حضرت آیه‏الله خوئی (ره) می‏باشد.

۶) احتیاط مستحب آن است كه یك روز عبادت را ترك كند و می‏تواند تا ده روز ترك عبادت را ادامه دهد و این حكم مختص زنی است كه قبل از عادت مستمره‏الدم نبوده و الا بعد از گذشتن عادت جایز نیست عبادت را ترك كند و این نظر حضرت آیه‏الله سیستانی است.

ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن‏ عادت وقتیّه و عددیّه داشته باشد)اگر زن عادت وقتیّه و عددیّه داشته باشد، و جریانِ خون از ده روز بگذرد، چند صورت پیدا می‏كند كه در زیر بیان می‏شود:

الف) تمام خون صفات حیض را دارد: باید زمان و مقدار عادتش را حیض و بقیّه را استحاضه قرار دهد.

ب) تمام خون صفات حیض را ندارد: مانند صورت «الف» است.

ج) زمانِ عادتش صفات حیض را دارد و بقیّه ندارد: باید همان زمان را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.

د) زمان عادتش صفات حیض را ندارد و بقیه دارای صفات حیض است: در این مورد بحث در این است كه آیا زمان عادت مقدّم است یا صفات؟ بیشتر فقها زمانِ عادت را مقدّم دانسته و فرموده‏اند: به مقدار و زمانِ عادتش حیض و بقیّه استحاضه است و بعضی از فقها مانند حضرت آیه‏الله خوئی(ره) صفات را مقدّم دانسته و فرموده‏اند: خونی كه دارای صفات است باید حیض قرار دهد.(۴)

ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن‏ عادت عددیّه داشته باشد)

▪ اوّلاً: برای تعیین زمانِ حیض باید به صفات رجوع كند؛ مثال: اگر دوازده روز خون دیده و قرار عادتش شش روز بوده و از روز سوم، خون دارای صفات قاعدگی بوده است، باید از روز سوم‏تا نهم را حیض و سه روز پیش و پس را استحاضه قرار دهد.

▪ ثانیاً: چنانچه صفات حیض را نداشته باشد یا همه روزها دارای صفات حیض باشد، آیا قسمت اوّل را حیض قرار می‏دهد یا آخر را؟ تمامی هفت نفر از فقهایی كه فتوایشان در این كتاب آورده شده است فرموده‏اند: باید از روز اوّل حساب كند؛ اما در تعیین عدد روزهای حیض، باید به روزهای عادتش رجوع كند، اگر تعداد روزهایی كه دارای صفاتِ حیض است، كمتر از تعداد روزهای عادتش باشد، باید مقدار كم شده را نیز حیض به حساب آورد؛ اگرچه صفاتِ خونِ حیض را ندارد. و اگر از روزهای عادتِ او بیشتر است، فقط به اندازه روزهای عادتش حیض و بقیّه، استحاضه است.(۵)

ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن، عادت وقتیّه داشته باشد)

قبل از آن‏كه احكام این قسم بیان شود، لازم به یادآوری است كه عادت بر سه قسم است:

الف) عادت شخصی: كه هرزنی برای خودش قسمی‏از اقسام عادت رادارد.

ب) عادت صنفی: یعنی عادت اقارب و بستگانِ هر زن.

ج) عادت نوعی: یعنی عادتی كه نوعِ زن‏ها دارند كه یا سه روز و یا شش روز و یا هفت و یا ده روز است.(۶)

بنابراین كسی كه عادت وقتیّه تنها دارد، در صورتی كه جریانِ خون از ده روز بگذرد، باید در «وقت» به عادتش رجوع كند و اما در تعیین عدد باید به وظایف زیر عمل نماید:

▪ اوّلاً: باید به صفات و علایم رجوع كند؛ یعنی هر چند روز كه صفات و علایمِ حیض را داشت، حیض قرار می‏دهد.

▪ ثانیاً: اگر همه آنها در صفات و علایم یكنواخت بودند؛ مثلاً پانزده روز خون دیده و همه دارای صفات حیض است بعضی از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله مكارم می‏فرمایند: باید به عادت اقارب و بستگانش مانند خواهر، مادر، عمّه و خاله رجوع كند و روزهای عادتِ آنها را معیار، و باقی را استحاضه قرار دهد چه بستگان و اقارب پدری باشند یا مادری، زنده باشند یا مرده و اگر اقارب ندارد و یا روزهای عادت اقارب و بستگانِ او مختلف باشد باید به روایاتی كه عادت نوعی زن‏ها را (سه روز، یا شش روز، یا هفت روز، یا ده روز) معیّن كرده‏اند مراجعه نماید كه حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله مكارم فرموده‏اند: باید روایات هفت روز را معیار قرار دهد و بعضی هم مانند حضرت آیه‏الله فاضل و حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) فرموده‏اند: باید در هر ماه از روزی كه خون می‏بیند سه روز یا شش روز یا هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و در ماه‏های بعد هم همان مقدار را حیض قرار دهد و بعضی از فقها مانند حضرت آیه‏الله اراكی(ره) فرموده‏اند: چنان‏چه خویش نداشته باشد یا شماره عادت آنان مثل هم نباشد مخیّر است كه شش روز یا هفت روز را در هر ماه حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا در یك ماه سه روز و در ماه دیگر ده روز حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا عكس این را عمل نماید؛ یعنی ماه اوّل را ده روز حیض قرار دهد و ماه دوم را سه روز و حضرت آیه‏الله سیستانی فرموده‏اند: زنی كه عادت وقتیّه دارد اگر در وقت عادتِ خود خون ببیند و مقدار آن خون بیش از ده روز باشد و نتواند مقدار حیض را به واسطه نشانه‏های آن تشخیص دهد باید عادت بعضی از خویشان خود را حیض قرار دهد چه پدری باشد و چه مادری، زنده باشد یا مرده، ولی به دو شرط:

۱) آن كه نداند مقدار عادت او مخالف با مقدار حیض خودش می‏باشد، مثل آن كه خودش در زمان جوانی و قوتِ مزاج باشد و آن زن نزدیكِ به سنّ یأس باشد كه مقدار عادت معمولاً كم می‏شود و همچنین بر عكس این صورت.

۲) آن كه نداند مقدار عادت آن زن با مقدار عادتِ دیگر خویشانش كه دارای شرط اوّل هستند تفاوت دارد ولی اگر مقدار تفاوت بسیار كم باشد كه حساب نشود ضرر ندارد و اما اگر خونش نشانه نداشته باشد یا آن كه یكی از دو شرطی كه قبل گفته شد نباشد مخیّر است كه از سه روز تا ده روز هر شماره‏ای را كه مناسب مقدار حیضش می‏بیند حیض قرار دهد در صورتی كه او را مثل شش روز و هشت روز مناسب خود ببیند، البته باید شماره‏ای را كه حیض قرار می‏دهد موافق با وقت عادتش می‏باشد و حضرت آیه‏الله خوئی(ره) فرموده‏اند: اگر همه آن‏ها در صفات و علایم یكنواخت بودند باید به روایات شش یا هفت روز مراجعه كند (یعنی رجوع به اقارب ندارد).(۷)

ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن، مبتدئه باشد)

زنی كه «مبتدئه» است، در صورتی كه جریانِ خونِ او از ده روز بگذرد، باید به وظایف زیر عمل نماید:

▪ اوّلاً: به صفات و علایم به دو شرط رجوع می‏كند: یكی این‏كه خونی كه صفات حیض را دارد از سه روز كمتر و از ده روز بیشتر نباشد و دیگر این‏كه خونِ دیگری كه آن هم دارای صفات حیض است با آن معارضه نكند مثل این‏كه پنج روز،خون سیاه و نُه روز خون زرد و دوباره پنج روز خون سیاه ببیند.

▪ ثانیاً: اگر همه خون دارای صفات حیض بود و یا دو شرطِ قبل را دارا نبود اقوال فقها را در زیر بیان می‏داریم:

۱) باید از اولی كه خون نشانه حیض را دارد، حیض قرار دهد و در عدد به خویشاوندان خود رجوع كند و اگر اقارب و بستگانی نداشت و یا روزهای عادتشان مختلف بود باید به روایاتی كه عادتِ نوعیِ زن‏ها را (سه روز یا شش روز یا هفت روز یا ده روز) معین كرده‏اند مراجعه نماید كه حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله فاضل و حضرت آیه‏الله مكارم فرموده‏اند: باید معیار را هفت روز قرار دهد.

۲) ... و اگر اقارب و بستگانی نداشت و یا روزهای عادتشان مختلف بود، مخیّر است كه شش روز یا هفت روز را در هر ماه حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا در یك ماه سه روز و در ماه دیگر ده روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا عكس این را عمل نماید یعنی ماه اوّل را ده روز حیض قرار دهد و ماه دوم را سه روز و این نظر حضرت آیه‏الله اراكی(ره) می‏باشد.

۳) ... و اگر اقارب و بستگانی نداشت و یا روزهای عادتشان مختلف بود باید سه روز یا شش روز یا هفت را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و این نظر حضرت آیه‏الله گلپایگانی (ره) می‏باشد.

۴) ... و اگر اقارب و بستگانی نداشت و یا روزهای عادتشان مختلف بود مخیّر است از سه روز تا ده روز هر چند روز را می‏خواهد اختیار كند ولی نمی‏تواند عددی را انتخاب كند كه مناسب او نیست و بهتر است كه اگر مناسب باشد هفت روز را اخیتار نماید و این نظر حضرت آیه‏الله سیستانی است.

۵) ... و اگر اقارب و بستگانی نداشت و یا روزهای عادتشان مختلف بود ماه اوّل را شش یا هفت روز حیض قرار داده و تا ده روز احتیاط كند و در ماه‏های بعد سه روز حیض قرار داده و تا شش یا هفت روز احتیاط كند و این نظر حضرت آیه‏الله خوئی(ره) است.(۸)

● ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن، مضطربه باشد)

كسی كه مضطربه است؛ (یعنی زنی كه چند ماه خون دیده ولی عادت معیّنی پیدا نكرده یا عادتش به هم خورده و عادت منظم تازه‏ای پیدا نكرده است) در صورتی كه جریان خونِ او از ده روز بگذرد. بعضی از فقها مانند حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) و حضرت آیه‏الله اراكی(ره) فرموده‏اند: حكمش مانند مبتدئه است و بعضی از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله فاضل و حضرت آیه‏الله مكارم فرموده‏اند: مضطربه حكمش مانند مبتدئه است مگر این‏كه بعد از ارجاع به اقارب (در صورتی كه اقارب در عدد روزها با هم متفق باشند) در همان‏جا هم هفت روز را ملاك قرار دهد و اگر عادت متفّق اقارب، از هفت روز كمتر یا بیشتر است، آن چند روزِ كمتر یا چند روزِ زیادتر را بنابر احتیاط واجب باید بین كارهایی كه زنِ مستحاضه انجام می‏دهد و كارهایی كه زن حائض ترك می‏كند جمع نماید و حضرت آیه‏الله خوئی(ره) فرموده‏اند: مضطربه (دراین صورت) مطلقاً باید شش یا هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد (یعنی مضطربه رجوع به اقارب ندارد) و حضرت آیه‏الله سیستانی فرموده‏اند:... (مضطربه در این صورت) باید عادتِ بعضی از خویشان خود را حیض قرار دهد و در صورتی كه ممكن نباشد عددی بین سه و ده روز را برای خود حیض قرار دهد (به شرحی كه قبلاً بیان گردید).(۹)

● ملاك تمیز حیض در پایان (با فرضی كه خون از ده روز بگذرد و زن، ناسیه باشد)

«ناسیه» باید به صفات و علایم رجوع كند؛ یعنی هر چند روز كه دارای صفات بود، حیض قرار دهد و اگر همه روزها دارای صفات بودند چون به فتوای تمامی فقهایی كه فتاوایشان در این كتاب آمده است به‏جز حضرت آیه‏الله سیستانی ناسیه رجوع به اقارب ندارد باید به روایاتی كه عادت نوعیِ زن را مشخص كرده است به شرح زیر عمل نماید:

۱) بنابراحتیاط واجب باید هفت روز را معیار قرار دهد و این نظر حضرت امام(ره) و حضرت آیه‏الله مكارم و حضرت آیه‏الله فاضل می‏باشد.

۲) باید سه روز یا شش روز یا هفت روزِ اوّل را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و این نظر حضرت آیه‏الله گلپایگانی(ره) می‏باشد.

۳) مخیّر است كه شش روز یا هفت روز را در هر ماه حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا یك ماه سه روز و در ماه دیگر ده روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و یا عكس این را عمل نماید؛ یعنی ماه اوّل را ده روز حیض قرار دهد و ماه دوم را سه روز و احتیاط مستحب آن است كه هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد و این نظر حضرت آیه‏الله اراكی(ره) می‏باشد.

۴) تا هر زمانی كه احتمال بقأ عادت را می‏دهد حیض قرار داده و بقیه استحاضه است ولی در صورتی كه احتمال بقای عادتش بیشتر از هفت تا ده روز باشد پس از روز هفتم احتیاط كند و این نظر حضرت آیه‏الله خوئی(ره) است. و اما حضرت آیه‏الله سیستانی كه رجوعِ ناسیه به اقارب را پذیرفته‏اند فرموده‏اند: ناسیه حكم مضطربه را دارد منتها با یك فرق و آن این است كه نباید مقداری را كه حیض قرار می‏دهد كمتر از مقداری باشد كه می‏داند شماره حیضِ او كمتر از آن نیست و همچنین نمی‏شود كه بیشتر از مقداری قرار دهد كه می‏داند شماره عادتش بیش از آن نیست.(۱۰)

۱) العروه الوثقی، ج‏۱، فی‏الحیض، مسأله ۱۷ و ۲۰ و ۲۳.

۲) توضیح المسائل مراجع، زیر مسأله ۴۸۰.

۳) همان، زیر مسأله ۴۸۰ و ۵۰۶؛ العروه‏الوثقی، ج ۱، فی الحیض، مسأله ۲۳.

۴) العروه‏الوثقی، ج‏۱، فی الحیض، فی تجاوز الدم عن العشره، مسأله ۱؛ مهذّب الأحكام، ج‏۳، ص ۱۹۴؛ منهاج الصالحین حضرت آیه‏الله خوئی‏۱، ج ۱، ص ۶۲، مسأله ۱۸۹.

۵) العروه الوثقی، ج ۱، فی الحیض، فی حكم تجاوز الدم عن العشره، مسأله‏۷؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۹۳.

۶) مهذّب الأحكام، ج‏۳، ص ۲۰۰.

۷) العروه الوثقی، ج ۱، فی الحیض، فی حكم تجاوز الدم عن العشره، مسأله ۶؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله‏۴۸۹.

۸) العروه الوثقی، ج ۱، فی‏الحیض، فی حكم تجاوز الدم عن العشره، مسأله ۱؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۹۶ و ۴۹۷.

۹) العروه الوثقی، ج‏۱، فی الحیض، فی حكم تجاوزالدم عن العشره، مسأله ۱.

۱۰) همان؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله ۴۹۹.