جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
دین یا تئولوژی
در بسیاری از مواقع ما از دین سخن میگوییم، لیکن مرادمان تئولوژی است. «دین»، همانگونه که در فرازهای بعدی توضیح داده شد، «نوعی نسبت وجودی (اگزیستانسیل) با امر قدسی است» این در حالی است که تئولوژی در معنای نظری و جدلی آن نظامیاز گزارهها و باورهای جزمی و مفروضات در حول و حوش امر قدسی و نسبت آدمی با آن است.
در نظامهای تئولوژیک، عمل تفسیر از نصوص صرفا به کشف و یافتن معنای گزارهها محدود میشود، این در حالی است که در خودآگاهی دینی عمل تفسیر با پدیدارشناسی پیوند خورده، میکوشد امری نامستور را از پس گزارهها پدیدار و آشکار سازد. در نظامهای تئولوژیک، معرفت حصولی، مفهومیو گزارهای و باورها به پارهای از تصورات و تصدیقات ذهنی سیطره دارد، در حالی که در ایمان دینی نوعی معرفت حضوری، غیرمفهومیو قلبی غلبه دارد که خود را به این تصورات و تصدیقات ذهنی محدود نکرده، بلکه توجه و تأکید بر انکشاف یا پردهبرداری از حقیقتی پنهان، نامستور و برزبانناآمدنی است.
در ایمان دینی معنا حاصل نوعی «عملیکردن حضور» و تجربه حضور است، در حالی که نظامهای تئولوژیک به صرف تفکر مفهومیو شرح و بسط و نظامسازی محض گزارهها محدود میشود. ایمان دینی، برخلاف، تئولوژی، نحوه بودن مشخصی را از آدمیطلب کرده و همین نحوه بودن است که بهخودیخود سطوح و مراتب حضور امر قدسی را برای فرد مؤمن تعیین میکند.
در رویکرد تئولوژیک به دین حفظ و دفاع از نظامیاز مفروضات پیشین، اصل و محور تفکر است و این درست نقطه مقابل خودآگاهی دینی است که خود را متعهد نه به پارهای از نظامها یا مفروضات پیشین بلکه به آن حقیقتی میداند که خود را بر هر تفکری عرضه و آشکار میکند. بدین ترتیب، تئولوژی، برخلاف ظاهر و مدعیات «گوش فلک کر کن»اش رویکردی خودـبنیاد و حاصل «اراده معطوف به قدرت» و سودای خام و محال سیطره بر امری استعلایی و چیرهناپذیر است و درست در نقطه مقابل خودآگاهی و ایمان دینی قرار میگیرد که بنیاد را امری استعلایی و فراتاریخی میداند که فراسوی هر گونه نظام و مفروضات پیشین و خودساخته تاریخی ما قرار دارد.
همانگونه که قبلا، در برخی از سیاهمشقهای خویش اشاره کرده بودم، تفکر تئولوژیک یا کلامی، نحوه تفکری است که بیش از آنکه دغدغه فهم حقیقت یعنی همان یگانه نقطه مطلق و لابشرطی که باید در وحدت و اینهمانی با وجود و امر قدسی به اندیشه درآیدــ را داشته باشد خود را متعهد به دفاع و توجیه پارهای از باورهای تاریخی میداند. به همین دلیل، این نحوه تفکر، تفکری جدلی است، به این معنا که بیش از آنکه خواهان دفاع از حقیقت باشد در صدد دفاع از پارهای اعتقادات از پیش پذیرفته شده و توجیه آنهاست. در تفکر جدلیِ تئولوژیک، با همه چیز برخورد ابزاری و دوگانه میشود. از عقل و استدلال برای اثبات حقانیت و درستی پارهای اعتقادات استفاده میشود لیکن تا آنجا که بتوان از آنها برای اثبات و توجیه معتقدات خود بهره برد، اما آنجا که عقل و استدلال نمیتواند پارهای از آموزهها و اعتقاداتش را بپذیرد، عقل و استدلال منابع نامطمئنی برای رسیدن به حقیقت تلقی گشته، پای آنها چوبین و بیتمکین قلمداد میشود.
در تئولوژی با علم و معرفت تجربی نیز چنین برخورد میشود. آنجا که فرضاً سخن از برهان صُنع و اثبات نظم در عالَم است میتوان به شواهد علمیو تجربی رجوع کرد و به واقعنمایی علوم اعتماد داشت لیکن آنجا که علم و تجربه در برابر باورها و اعتقادات تئولوژیک مقاومت میکنند باید قطعیت و واقعنمایی علم را مورد تردید قرار داد و احکام علمیو تجربی را صرف فرضیه (در برابر قانون علمیاثبات شده و یقینی) تلقی کرد و معرفت تجربی را باید معرفتی ظنی و غیریقینی و بنابراین غیرقابل اعتماد دانست.
تاریخ نیز چنین است. تفکر تئولوژیک تا آنجا به تاریخ و مستندات تاریخی به منزله یک منبع معرفتی نگاه میکند که از آنها بتوان مؤیداتی برای اثبات باورهای اعتقادی و کلامی خود به دست آورد. اما آنجا که مستندات تاریخی نافی و ناقض باورهای اعتقادیاش است، باید در منبعِ معرفت بودن تاریخ و در صحت مستندات تاریخی به هزار و یک دلیل تردید کرد، هزار و یک دلیلی که اگر مورد استفاده خصم و رقیب قرار گیرند، در درستی و اعتبار یکایک همین دلایل باید تردید داشت. به همین دلیل، تفکر تئولوژیک به دلیل مواجهه جدلیاش با رقیب و دیگری «عدل و انصاف» را، که از ارزشهای بنیادین اخلاق و معرفت، در نظام معرفت دینی است، زیرپا گذاشته، دیگری و طرف گفتوگوی خود را با مهرورزی، مهربانی و عشق سرشار انسانی که خود یکی دیگر از ارزشهای اخلاقی بنیادین و مستتر در حیات و نحوه زیست دینی است، به منزله جزء ضروری گفتوگو و جستوجوی حقیقت متعالی و قدسی تلقی نمیکند.
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
غزه ایران روسیه مجلس شورای اسلامی نیکا شاکرمی دولت سیزدهم روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت
سلامت یسنا آتش سوزی قوه قضاییه تهران بارش باران پلیس شهرداری تهران سیل آموزش و پرورش فضای مجازی
قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار خودرو بازار خودرو دلار سایپا بانک مرکزی ایران خودرو
نمایشگاه کتاب سریال کتاب مسعود اسکویی تلویزیون سینما سینمای ایران دفاع مقدس موسیقی
اسرائیل رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه حماس نوار غزه چین اوکراین ترکیه انگلیس نتانیاهو ایالات متحده آمریکا
فوتبال استقلال پرسپولیس علی خطیر سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ برتر رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ
هوش مصنوعی تماس تصویری گوگل اپل آیفون همراه اول تبلیغات اینستاگرام ناسا
خواب بیمه فشار خون کبد چرب کاهش وزن دیابت