مراقب قاتل خاموش باشیم

در این نوشتار یکی از بیماری های شایع و مهم و خطرناک را به عزیزان خواننده معرفی می نماییم این بیماری مورد نظر “فشار خون بالا” یا به اصطلاح بیماری “پرفشاری خون” می باشد از اینکه در توصیف این بیماری از واژه خطرناک, استفاده کردیم, ضروری به نظر می رسد در این مورد توضیح مختصری تقدیم گردد

آنچه برای همگان مسلم و بدیهی است این است که بهترین، موثرترین و عقلانی‌ترین راه برخورد با بیماری‌ها “پیشگیری” است. از طرفی علی‌رغم پیشرفت‌های حیرت‌انگیز و روز افزون در علوم پزشکی، اکثر پزشکان اذعان می‌دارند که هنوز بیماری‌های زیادی وجود دارد که درمان قطعی نداشته و به شکل مزمن و صعب‌العلاج در می‌آیند. در همین راستا این مطلب تجربه و پذیرفته شده که مناسب‌ترین ابزار در عرصه پیشگیری، “آگاهی” و “هوشیاری” همگانی است.

بر این اساس لازم است که مفاهیم مورد نظر و اساسی را به شکل ساده و قابل استفاده در اختیار عموم مردم عزیز جامعه قرار داده تا انشاءالله با آگاهی و حساسیت لازم و به کارگیری آن قادر به برخورد و رفتار مناسب‌تر با این مشکلات باشند. در این نوشتار یکی از بیماری‌های شایع و مهم و خطرناک را به عزیزان خواننده معرفی می‌نماییم. این بیماری مورد نظر “فشار خون بالا” یا به اصطلاح بیماری “پرفشاری خون” می‌باشد. از اینکه در توصیف این بیماری از واژه خطرناک، استفاده کردیم، ضروری به نظر می‌رسد در این مورد توضیح مختصری تقدیم گردد؛ براساس تحقیقات انجام شده در کشورهای پیشرفته حدود پنجاه درصد یا نیمی از مبتلایان به این بیماری در جامعه از بیماری خودآگاهی داشته و فقط نیمی از آنهایی که متوجه بیماری خود بودند درصدد درمان برآمده و از این تعداد تنها نیمی از آنها درمان کافی شدند.

به همین دلیل این بیماری را به شکل “کوه یخ” تشبیه نموده‌اند. که فقط قله آن روی آب مشخص بوده و بخش اعظم آن زیر آب پنهان بوده و قابل رویت نیست. و به دلیل مخفی ماندن بیماری، یکی از علل عمده نارسایی و سکته‌های قلبی، مغزی و کلیوی می‌باشد و منجر به مرگ و میر قابل توجهی نیز می‌گردد. به همین جهت بیماری را تحت عنوان “قاتل خاموش” نیز می‌نامند. زیرا شخص مبتلا غالبا فاقد علامت و بی‌خبری از بیماری خود می‌باشد و زمانی متوجه می‌شود که یکی از اندام‌های حیاتی وی دچار عارضه غیرقابل برگشت شده است. با این وصف اهمیت و خطرآفرینی این عارضه بیشتر از پیش برای خوانندگان عزیز باید روشن و مسلم گردیده باشد لذا برای توضیح ماهیت بیماری شرح مختصری بر دستگاه گردش خون ارائه می‌گردد؛

دستگاه گردش خون از سه رکن اساسی قلب، رگ‌های خونی و حجم خون در گردش تشکیل می‌شود. این دستگاه را می‌توان به شبکه آب رسانی شهری تشبیه کرد. این شبکه به گونه‌ای طراحی شده که آب را به تک‌تک واحدها یا منازل می‌رساند. خداوند حکیم این دستگاه را طوری خلق کرده که خون را به اندازه کافی در شرایط و حالات مختلف به تک تک (حدود ۷۵ میلیارد) سلول‌های بدن می‌رساند.قلب عضو اصلی و مرکز ثقل این دستگاه است که نیروی راندن و گردش خود را به وسیله تلمبه کردن در این مدار تامین می‌کند. رگ‌ها هم مثل لوله‌هایی با قطر بزرگ و کوچک هستند که خون را به سراسر بدن پخش می‌کنند. خون هم مثل آب، مایع حیات بدن است که بایستی در دسترس سلول‌ها برای تغذیه و تنفس قرار گیرد. همان طوری که می‌دانیم جهت اینکه آب به تک تک منازل و به اندازه کافی برسد، لازم است آب با یک فشار مطلوب در مسیر لوله‌های شبکه در جریان باشد.

این فشار را در واقع تلمبه‌ها یا پمپ‌های تعبیه شده تامین می‌کنند و در بدن نیز این کار به عهده قلب گذاشته شده، ضمنا فشار داخل شبکه آب رسانی به قطر، مقاومت و طول لوله‌ها هم بستگی دارد. در بدن ما نیز خون رسانی کافی به عمل تلمبه‌ای قلب، رگ‌های خونی باز و فعال و حجم خون در گردش بستگی دارد. البته شبکه خون رسانی با آب رسانی تفاوت‌هایی هم دارد. اولا شبکه خون رسانی یک مدار گردشی است. به گونه‌ای که خون پس از خروج مجدد به قلب بر می‌گردد. ثانیا قلب و رگ‌ها همانند پمپ و لوله‌ها اجسام بیجانی نیستند. دستگاه خون رسانی همانند موجود زنده و تقریبا با شعوری است که عملکرد آن تحت تاثیر شرایط و حالاتی است که در داخل و خارج بدن قرار دارد. یعنی نحوه عملکرد قلب و عروق در شرایط فعالیت و استراحت، خواب و بیدرای شب و روز و خوشحالی و ناراحتی تغییر می‌کند. و همن خاصیت پویا و فعال خدادادی است که به انسان امکان تداوم حیات می‌بخشد.قدرت عملکرد و تلمبه‌ای قلب و مقاومت رگ‌ها و یا به عبارت دیگر فشار خون بستگی به تعداد ضربانات یا انقباضات قلب در دقیقه و قدرت ضربه‌ای و مقاومت رگ‌ها دارد.

در حالت عادی به طور خودکار قلب حدود ۸۰-۶۰ بار در دقیقه ضربان دارد. اما همان گونه که بارها تجربه کردید این تعداد و قدرت هنگام فعالیت، استرس و پریشانی افزایش می‌یابد و در نتیجه فشار خون را هم بالا می‌برد همان گونه که در شکل ملاحظه می‌شود قطر و ضخامت و مقاومت رگ‌ها از سمت قلب به طرف سلول‌ها کمتر شده و فشار تنظیم می‌گردد. اگر فشار آب توسط ایستگاه‌های فشارشکن و تغییر قطر لوله‌هایی که به منازل وصل می‌شوند تنظیم نگردد، امکان استفاده آب در منازل از بین می‌رود. لذا باتوجه به این دو پدیده فشار خون در داخل بدن با دو مقدار بیان می‌شود. یکی فشار خون حد بالایی (ماکزیمم) و دوم فشار خون حد پایینی (می‌نیمم) می‌نامند. فشار خون حد بالایی همان فشاری است که قلب به خون وارد ساخته تا آن را به جریان اندازد. فشار حد پایینی همان فشاری است که در اثر مقاومت رگها (که حالت ارتجاعی دارند) به خون وارد می‌سازد. معمولا میزان فشار خون حد بالایی را در یک فرد بالغ میان سال بین ۱۴۰-۱۰۰ میلی‌متر جیوه (۱۲-۱۰ سانتیمتری جیوه) و فشار حد پایینی را بین ۸۵-۶۰ میلی‌متر جیوه (۸-۶ سانتیمتر جیوه) تعیین کرده‌اند.

البته این میزان در سنین پایین کمتر و سنین بالا بیشتر می‌شود. بنابراین داشتن فشار خون مطلوب و مناسب لازمه ادامه حیات جسمی است. اما آنچه غیر طبیعی تلقی شده و بیماری مور نظر ما هم است، پرفشاری خون یا افزایش بیش از حد طبیعی فشار خون در بدن می‌باشد. مطابق تعریف قابل قبول بین‌‌المللی (سازمان بهداشت جهانی) به افزایش مداوم و مستمر فشار خون حد بالایی بشتر از ۱۴۰ میلی‌لیتر جیوه (۱۴ سانتی‌متر جیوه) و فشار خون حد پایین بیشتر از ۹۰ میلیمتر جیوه (۹ سانتیمتر جیوه) پرفشاری خون اطلاق می‌شود. این نکته قابل توجه است که افزایش مقطعی فشار خون مثلا پس از فعالیت ورزش، ترس و استرس پرفشاری خون تلقی نمی‌شود. بلکه در صورتی بیماری است که مستمر و حتی در حالت استراحت و عادی هم بالاتر از حد مورد نظر باشد.

علی محمدی - فضل‌الله احمدی