یکشنبه, ۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 26 January, 2025
سوختی كه رایگان می سوزد
حمل‌ونقل ریلی در جهان با وجودیكه همواره روند صعودی به خود گرفته است اما در مقایسه با سایر بخش‌های حمل و نقل به ویژه حمل و نقل جاده‌ای در حال فاصله گرفتن است. حمل و نقل جاده‌ای در تمام كشورها به ویژه ایران به سرعت رشد می‌كند و تبعات زیادی را بدنبال دارد. هرگاه توسعه حمل و نقل ریلی نیز متناسب با حمل و نقل جاده‌ای همسو باشد، آنگاه قادر خواهیم بود بحث‌های مربوط به تقویت حمل و نقل تركیبی در كشور را جدی‌تر از گذشته پیگیری كنیم. یادداشت حاضر در راستای تقویت جایگاه حمل و نقل ریلی به رشته تحریر درآمده است.
انتخاب یكی از زیربخش‌های صنعت حمل و نقل كشور به عنوان محور توسعه این بخش و بستر توسعه كلان كشور تابعی از عواملی نظیر برنامه‌های كلان اقتصادی كشور، وضعیت اقلیمی، سرمایه‌گذاری‌های لازم جهت ظرفیت‌سازی در هریك از زیربخش‌ها، توانمندی‌های كشور در بخش‌های فنی و مالی و ... است. میزان مصرف انرژی در زیربخش‌های حمل و نقل نیز از موثرترین عواملی است كه طی دهه‌های اخیر و با بروز بحران‌های متوالی انرژی مورد توجه سیاست‌گزاران اقتصادی در جهان قرار گرفته است. در كشورهای در حال توسعه نیز توجه به بازار مصرف انرژی در زیربخش‌های صنعت حمل و نقل، سهم قابل ملاحظه‌ای در تعیین سیاست‌های توسعه ساختارهای اقتصادی دارد از این رهگذر شاخص <شدت مصرف انرژی> در ادبیات اقتصادی ایجاد شد و مورد توجه قرار گرفت. به تعبیری ساده شدت مصرف انرژی را در سطح كلان می‌توان میزان انرژی مصرفی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی كشور تعریف كرد. تاویل این شاخص در بخش حمل و نقل معادل میزان مصرف انرژی به ازای حمل و نقل هر واحد بار یا مسافر خواهد بود با این نگرش بایستی توجه كرد كه تاثیر این شاخص و اختلاف آن در زیربخش‌های حمل و نقل تا چه اندازه در تصمیم‌گیری‌های سیاست‌گزاران اقتصاد و حمل و نقل كشور موثر بوده است.
●مصرف انرژی در بخش حمل و نقل
روند رشد مصرف سوخت‌های فسیلی در ایران طی ۱۵ سال گذشته حدود ۸۷ درصد بوده است این رقم در طی سال‌های ۷۳-۱۳۶۳ در حدود ۷/۴ درصد بود در حالی كه متوسط رشد تولید ناخالص سرانه كشور ۲/۱ درصد بوده است. كل مصرف نهایی ۵ فرآورده نفتی در سال ۷۷ در ایران ۳/۵۸ میلیون متر مكعب بوده كه در این میان مصرف گازوئیل و بنزین به عنوان اصلی‌ترین سوخت بخش حمل و نقل به ویژه زمینی مجموعاً با ۶/۱۶ درصد بالاترین سهم مصرف سوخت را به خود اختصاص داده است.
آمار حاكی از آن است كه ۲۵ درصد از كل انرژی تولیدی در كشور در بخش حمل و نقل مصرف می‌شود تنها ۶۵ میلیارد ریال یارانه برای مصرف روزانه بنزین در كشور از سوی دولت پرداخت می‌شود كه سالانه بالغ بر ۳ میلیارد دلار یارانه بنزین می‌شود. این رقم حدود ۱۳ برابر كل بودجه توسعه و بهسازی حمل و نقل ریلی كشور است.
●راه‌آهن، حمل و نقل سبز
یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های حمل و نقل ریلی، مصرف كمتر سوخت در قبال حمل برابر بار و مسافر نسبت به جاده و سایر شقوق حمل و نقل است. این ویژگی اساسی موجب رویكرد صحیح و اصولی تصمیم‌گیران مبنی بر رجحان این بخش بر سایر شقوق حمل و نقل شده تا آن را مبنای توسعه بخش حمل و نقل كشور قرار دهند. همچنین مصرف كمتر انرژی در این بخش در راستای تدابیر ارزنده سیاست‌گزاران بخش نفت جهت كاهش و بهینه‌سازی مصرف انرژی قابل ارزیابی و تامل است.
هم اكنون بخش حمل و نقل ریلی علی‌رغم سهم ۱۶ درصدی از حمل و نقل بار و مسافر در كشور تنها ۲ درصد مصرف گازوئیل را به خود اختصاص می‌دهد آمار بانك جهانی حاكی از آن است كه میزان مصرف سوخت در راه‌آهن برای حمل هزار تن بالغ بر ۷/۶ لیتر و در حمل و نقل جاده‌ای شاخص مزبور برابر ۳۳ لیتر است برهمین اساس برای جابجایی هر یك هزار تن - كیلومتر بار توسط راه‌آهن ۳۰ لیتر سوخت صرفه‌جویی می‌شود كه با توجه به حمل متوسط سالانه ۱۶ میلیارد تن - كیلومتر بار در بخش ریلی، سالانه ۴۸۰ میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی می‌شود.
در جدول ۱ مقدار سوخت مصرفی به ازای یك كیلومتر جابجایی وسایط نقلیه مختلف و ارزش حرارتی مقدار سوخت مصرفی به ازای ۱۰۰۰ نفر كیلومتر جابجایی مورد مقایسه قرار گرفته است.
با توجه به آمار ارائه شده، مقدار مصرف سوخت در بخش ریلی در شرایط برابر حدوداً با اتوبوس و مینی‌بوس یك چهارم اتومبیل سواری و یك ششم هواپیما است. بر همین اساس بخش ریلی در جابجایی هر نفر كیلومتر ۵/۰ میلی‌لیتر نسبت به اتوبوس، ۳ میلی‌لیتر نسبت به مینی‌بوس، ۷/۲۱ میلی‌لیتر نسبت به سواری و ۷/۴۱ میلی‌لیتر نسبت به هواپیما در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌كند.
اهمیت این موضوع زمانی روشن‌تر می‌شود كه بدانیم تنها میزان جابجایی نفر كیلومتر سیستم‌های حمل و نقل عمومی در سال ۱۳۷۹ بالغ بر ۶۴ میلیارد نفر كیلومتر بوده است كه با در نظر گرفتن میزان نفر كیلومتر طی شده توسط وسایل نقلیه شخصی مقدار آن به شدت افزایش می‌یابد.
●بهای فرآورده‌های نفتی
بیش از ۹۵ درصد جابجایی بار و مسافر در داخل كشو از طریق خطوط زمینی انجام می‌گیرد (ریلی و جاده‌ای) لذا بیشترین مصرف فرآورده‌های سوختی در كشور در بخش حمل و نقل گازوئیل و بنزین است. فرآورده‌های سوختی در كشور ما به صورت یارانه‌یی عرضه می‌شود و قیمت واقعی آن نیست لذا برای كاربردی‌تر شدن این مقایسه از قیمت‌های بین‌المللی به جای قیمت‌های داخلی از قرار هر لیتر بنزین ۲۰ سنت، گازوئیل ۵/۱۸ سنت و با فرض ۳۰ سنت برای سوخت هواپیما استفاده شده است.
●صرفه‌جویی سوخت ناشی از حمل و نقل ریلی
مقایسه ارزش حرارتی و بهای سوخت مصرفی در سیستم‌های مختلف حمل و نقل به ازای سهم برابر از جابه‌جایی مسافر، حمل و نقل ریلی را به عنوان الگوی برتر در زمینه مصرف سوخت معرفی می‌كند و به تبع آن توسعه این بخش موجب كاهش <شدت مصرف انرژی> و صرفه‌جویی كلان در منابع انرژی كشور می‌شود.
به عنوان مثال در سال ۱۳۷۹ برای جابه‌جایی ۱/۷ میلیارد نفر كیلومتر مسافر توسط شركت قطارهای مسافری رجاء معادل ۹/۵۸ میلیون لیتر گازوئیل مصرف شده است كه هزینه‌ئی معادل ۱۰۹ میلیون دلار در برداشته است. جدول ۳ <شدت مصرف انرژی> سایر وسایل نقلیه را در صورت جابه‌جایی این میزان نفر كیلومتر نشان می‌دهد.
همان‌طور كه جدول نشان می‌دهد عملكرد جابجایی بخش ریلی در سال ۱۳۷۹ در صورت انجام از سوی بخش جاده‌یی و هوایی هزینه‌های هنگفتی بر اقتصاد كشور تحمیل می‌كرد. به نحوی كه این بخش نسبت به هواپیما ۵/۵۴ میلیون دلار، نسبت به اتوبوس ۲/۱ میلیون دلار، نسبت به اتومبیل سواری ۷/۳۲ میلیون دلار و نسبت به مینی‌بوس ۷/۴ میلیون دلار و نسبت به مینی‌بوس ۷/۴ میلیون دلار صرفه‌جویی ناشی از مصرف كمتر سوخت ایجاد كرده است.
یا این توصیف اگر تنها ۱۰ درصد سهم حمل و نقل عمومی كشور در سال ۷۹، ۴/۶ میلیارد نفر (كیلومتر) به بخش ریلی اختصاص می‌یافت صرفه‌جویی كلانی در مصرف سوخت به شرح جدول زیر ایجاد می‌شد:
●كاهش آلاینده‌های محیط زیست
با توجه به مصرف پایین انرژی یكی دیگر از ویژگی‌های مهم حمل و نقل ریلی، ایجاد آلودگی‌های كمتر و سازگاری آن با محیط زیست است. از این رو این بخش از حمل و نقل را <حمل و نقل سبز> نامیده‌اند. محاسبات صورت گرفته نشان می‌دهد كه در ازای حمل برابر بار و مسافر، حمل و نقل جاده‌ایی ۸ برابر حمل و نقل ریلی در تولید آلاینده‌های زیست محیطی نقش دارد. جدول -۴ میزان آلاینده‌های تولید شده از مصرف گازوئیل را در سال ۷۸ با واحد تن نشان می‌دهد.
بدیهی است برای رفع هر كیلوگرم از آلاینده‌های مهم مانندSON,NON و ۲CO در جامعه به ترتیب مبالغ ۱۹۲۷۲ و ۲۶۴۰ و ۶/۷۲ ریال هزینه می‌شود.
●ضرورت توجه به حمل و نقل ریلی
حمل و نقل به عنوان مصرف‌كننده عمده انرژی در جهان، هر ساله میزان قابل توجهی از انرژی فسیلی را مصرف و علاوه بر اتلاف سرمایه‌های ملی و جهانی، اثرات نامطلوب و نتایج مضری همچون افزایش گازهای گلخانه‌یی همراه با عوارض جدی و خطرناك، بالا آمدن سطح آب دریاها و گسترش بیابانها و ... به جا می‌گذارد. به منظور صرفه‌جوئی در منابع انرژی كشور و جلوگیری از آثار سوء و مضر زیست محیطی ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی باید رویكرد تصمیم‌گیران كلان كشور به حمل و نقل ریلی معطوف شود.
رمضان قلی‌نژاد
ماخذ: - گزارش مدیریت برنامه و بودجه شركت قطارهای مسافری رجاء ۱۳۸۱
- گزارش راه‌آهن، حمل و نقل سبز، راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۱
- مقاله آقایان دكتر فروزنده و صادق‌زاده، روزنامه صدای عدالت ۱۰/۱۱/۸۱ - روزنامه همشهری مورخ ۱۹/۴/۸۱
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست