سرمایه های طبیعی مان را بشناسیم

بهره برداری اصولی از زیستگاه های طبیعی موجب رونق اقتصاد می شود

اغلب مفاهیم با گذر زمان تغییر می‌کند و مفهوم سرمایه نیز از این قاعده مستثنا نیست. شاید در گذشته‌های دور، سرمایه‌های مادی جوامع بیش از سرمایه‌های معنوی به چشم می‌آمد، اما حالا بر همگان مشهود است که سرمایه‌های معنوی جوامع مختلف می‌تواند حتی در ارتقای سرمایه‌های مادی نیز موثر باشد.

یکی از عمده سرمایه‌های معنوی کشور ما زیستگاه‌های طبیعی است که می‌تواند در صورت معرفی علمی به گردشگران و حفاظت اصولی از این نگین‌های طبیعی، بر میزان درآمد ناخالص ملی بیفزاید.

اما بسیاری از شهروندان از انواع زیستگاه‌های کشور بی‌اطلاع هستند و به طور مثال، کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که فرق بین پارک ملی و مناطق حفاظت شده را بداند.

گرچه شاید به نظر برسد آگاهی به انواع زیستگاه‌های ملی ما برای همه شهروندان الزامی ندارد، اما وقتی عمیق‌تر به قضیه نگاه می‌کنیم، براحتی درمی‌یابیم همین ناآگاهی در بسیاری موارد موجب تهدید و حتی تخریب محیط زیست شده است.

مناطق حفاظت‌شده، پناهگاه حیات‌وحش، پارک ملی و اثر ملی و طبیعی، به عنوان چهار منطقه زیست‌محیطی کشور شناخته می‌شود که تشخیص تفاوت این مناطق می‌تواند ما را در حفظ و حراست بیشتر از سرمایه‌های معنوی‌مان یاری کند.

مناطق حفاظت‌شده، محدوده‌ای از منابع طبیعی است که به منظور حفظ جانوران و تکثیر نسل آنها مورد حفاظت قرار می‌گیرد. همچنین به منظور نگهداری از درختان آن منطقه، قطع درخت و شکار بدون مجوز در این مناطق ممنوع است.

بالغ بر ۹۳ منطقه حفاظت‌شده در کشور وجود دارد که به طور مثال، آبشار مارگون در فارس، منطقه آق داغ در اردبیل، منطقه حفاظت‌شده ارژن در فارس، منطقه ارس در سیستان، منطقه حفاظت‌شده ارسباران، منطقه اساس در مازندران، اشترانکوه در لرستان، منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی و منطقه الوند در خمین از جمله مناطق حفاظت شده در کشور است.

پناهگاه حیات‌‌وحش محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور شامل جنگل، مرتع، زیستگاه‌های آبی یا کوهستانی است که از موقعیت و شرایط اقلیمی ویژه‌ای برای زیست برخی حیوانات وحشی برخوردار است؛ در پناهگاه حیات وحش، حیواناتی که خطر انقراض آنها را تهدید می‌کند نیز نگهداری می‌شود و در این مناطق، شکارکردن ممنوع است.

پارک‌های ملی همانند مناطق حفاظت شده یا پناهگاه‌های حیات‌وحش می‌تواند جنگل، مرتع، دشت، دریاچه یا کوهستان باشد، اما این مناطق نسبت به سایر مناطق زیست‌محیطی کشور، هم بسیار وسیع است و هم اهمیت ملی ویژه‌ دارد.

بهره‌برداری مسکونی یا مصرفی در این مناطق ممنوع است، اما فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و تفریحی آزاد است.

به دلیل وجود تنوع زیستی فراوان در پارک‌های ملی و ذخیره‌های ارزشمند ژنتیکی از گیاهان و جانوران در این مناطق وسیع، از منظر قانونی باید دامنه حفاظت از این پارک‌های ملی، سفت و سخت‌تر باشد.

از خزر تا خلیج فارس بالغ بر ۲۶ پارک ملی به چشم می‌خورد که از جمله مهم‌ترین این پارک‌ها می‌توان به پارک ملی گلستان در استان گلستان، سرخه‌حصار در شرق تهران، دریاچه ارومیه، پارک ملی کویر سمنان، بختگان فارس، بمو شمال شیراز و پارک ملی خبر در شهرستان بافت اشاره کرد.

علاوه بر این سه منطقه زیست‌محیطی، کشور ما به داشتن ۳۵ اثر طبیعی ملی مفتخر است؛ این آثار در نقشه زیستگاه‌های کشور با علامت ستاره نمایش داده می‌شود و اگر سری به این مناطق بزنیم، بوضوح می‌بینیم این زیستگاه‌ها، ستاره‌های واقعی جغرافیای ایران هستند.

اغلب آثار طبیعی ملی به وسعت پارک‌های ملی یا مناطق حفاظت شده نیست، اما از نظر جاذبه‌های گردشگری و ویژگی‌های خاص جغرافیایی، از جمله نوادر طبیعت به حساب می‌آیند.

مثلا اگر سری به غار قوری قلعه در کرمانشاه بزنید، می‌توانید از مناظر حیرت‌انگیز و کم‌نظیر این غار آبی لذت ببرید.

اثر طبیعی فسیلی مراغه (آذربایجان شرقی)، غار سهولان (آذربایجان غربی)، قله سبلان و غار یخکان (اردبیل)، دهلران و تنگه رازیانه (ایلام)، کوه نمک جاشک و جزیره خارکو (بوشهر)‌ و... از جمله آثار طبیعی ملی است که هر ساله گردشگران زیادی را به این مناطق می‌کشاند.

اما با وجود زیستگاه‌های کم نظیری که در سراسر ایران گسترده است، جالب است تنها حدود دو هزار و ۵۰۰ محیط‌بان در کل این مناطق فعالیت می‌کنند که چنین کمبود نیروی فعال در حوزه حفظ و حراست از محیط زیست، می‌طلبد مسئولان با استخدام محیط‌بانان بیشتر، گامی عملی برای پاسداشت بیشتر سرمایه‌های ملی بردارند.

امین جلالوند