طنزنامه پادشاه توخالی

نگاهی به رمان «شاهنشاه در کوچه دلگشا»

رمان «شاهنشاه در کوچه دلگشا» اثری طنز درباره جنبه های مختلف حکومت طاغوت است که فضای آن خواننده را در نوعی ترس و دلهره و از سویی دیگر با موقعیت های ناب طنزروبه رو می کند.

در بین گونه های مختلف داستانی که درباره انقلاب اسلامی نوشته شده است، «طنز» از گونه های مورد علاقه برخی از نویسندگان محسوب می شود که تا به حال آثار متعددی به قلم تعدادی از طنزنویسان در این بخش نوشته شده و بسیاری از آنها با استقبال مخاطبان مواجه شده است. یکی از نویسندگان معاصر که از سال ها قبل با قلم طنز به سراغ ادبیات داستانی انقلاب اسلامی رفته، محمدعلی علومی، داستان نویس کرمانی است که رمان «شاهنشاه در کوچه دلگشا» از آثار معروف این نویسنده در بخش داستان طنز انقلاب محسوب می شود.

رمان شاهنشاه در کوچه دلگشا درباره وقایع تاریخ معاصر ایران، مانند کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ و عملیات آژاکس است. به شاه خبر می دهند که انگلستان قصد کودتا دارد و می خواهد سلسله جدیدی را حاکم کند. شاه به سبک شاه عباس با لباس مبدل به کرمان می رود، چون آنجا یکی از مراکز قدیمی نفوذ استعمار بریتانیا و مقر پلیس جنوب بوده است. به این ترتیب یک دیکتاتور با اقشار پایین جامعه همنشین می شود.

فضای این رمان به فراخور موضوع، آمیخته ای از طنز و ترس است و از رهگذر این حالت گروتسک به جهان داستان های کافکا نزدیک می شود. جایی از این رمان کلاغ به ساواک کرمان خبر می دهد که شاه و دوست او «آماشاءااله ایرانمنش» علیه رژیم پهلوی صحبت می کرده اند.

رمان شاهنشاه در کوچه دلگشا چندی پیش جایزه بخش رمان کتاب سال طنز را از آن محمدعلی علومی کرده است.

فضای این کار مانند اغلب کارهای علومی فضایی است که خواننده را در نوعی ترس و دلهره و از سویی دیگر با موقعیت های ناب طنز روبه رو می کند.

کتاب حاضر، داستان طنزی درباره روابط پنهانی رضاخان با اشخاص متعدد و کشورهای دیگر است. گفت و گوهای شاه با شوستر، نیکسون، زنان دربار و شخصیت های سیاسی سایر کشورها، اوضاع سیاسی و مبارزات مردم، نشست ها و مذاکرات با رجال سیاسی ایران از جمله هویدا، تیمسار نصیری، شب نشینی ها و قمار درباریان، سفر هفت ساعته شاه به زمان آینده و مشاهده مبارزات مردم از جمله مواردی است که به صورت طنز در این داستان به آن ها اشاره شده است.

در بخشی از این رمان می خوانیم:

«...به هر حال یارو یک خرده ما رو چپ چپ نگاه کرد و گفت: نام محفوظ... به آن آبجی ات بگو پایش را از تو کفش ما دربیاورد و الا شکمش را سفره می کنم قاچاق هرویین جنوب ایتالیا در انحصار من است. قرار بر این بوده که جنس ایران و ترکیه و آن طرف اروپا مال او باشد و این طرفش مال من، حال شنفته ام آبجی خانمت پشت سر ما کرکری می خواند و خیالاتی دارد. محض گل روی شماست که هیچی به او نمی گویم و الا اگر باز هم پررویی کند به شاخ سبیل داش های رم، با قمه حسابش را می رسم یا می دهم به این شازده پسرها یک گلوله حرامش کنند، روشن شد...؟»

داستان در دو قلمرو، اساطیر، قصه ها و باورهای رایج در فرهنگ مردم و در عین حال در قلمرو واقعیت های تلخ و مسخ کننده اتفاق می افتد و از این زاویه و منظر، رئالیسم جادویی با بینش و بیان طنز محسوب می شود. در بخشی از داستان به اعتراضات مردم پرداخته شده است:

«شاهنشاه از داروخانه زدند بیرون و یک دفعه متوجه شدند که دوباره همه چیز به هم ریخته و تغییر کرده است مثل روز تعطیل، کرکره همه مغازه ها پایین است و کسی توی خیابان و میدان نیست که ناگهان فریاد جماعتی از پشت سر اعلی حضرت بلند شد: مرگ بر شاه، مرگ بر شاه، بگو ... رمق از دست و پای شاهنشاه در رفت، ترس مثل صخره ای عظیم بر ذات همایونی نشست و له شان کرد شاهنشاه درمانده و بی پناه، دور و برشان را نگاه کردند تا بلکه پروفسور را پیدا کنند افسوس اثری از پروفسور نبود اما گروهی عظیم از زن و مرد و بچه در حالیکه عکس های متعدد و پرچم های رنگ به رنگ و نوشته های لا اله الاالله و استقلال آزادی جمهوری اسلامی و مرگ بر سلطنت پهلوی و ... به دست داشتند جلو می آمدند همه چهره ها مصمم، شجاع، خشمگین. شاهنشاه از ته دل آه کشید مرگ بالای سر اعلیحضرت پرپر می زد چنگال سرد مرگ بر قلب شاهنشاه پنجه کشید اما از آنجا که در هنگام خطر مغر بشر به سرعت فعال و چاره جو می شود شاه فوراً دستار را طوری به دور سرو صورت و دهان پیچیدند که فقط چشمهایشان بیرون ماند...»

در ادامه این داستان طنزآلود نویسنده به اشرف خواهر محمدرضا پهلوی و قاچاق مواد مخدر او اشاره می کند و موقعیت او را در طی سفری که به ایتالیا داشته و با یکی از مافیای ایتالیا محاوره کرده است بازگو می کند. در قسمت دیگری از کتاب نویسنده داستان به توصیف شکنجه یک روستایی توسط ساواک می پردازد.

در مجموع، کتاب حاضر مجموعه ای از موقعیت های طنز به همراه نگاه های طناز نویسنده به سال های سیاه حکومت طاغوت است که خواننده را برای مدت کوتاهی هم که شده به اعماق آن سال ها می برد تا سفری هر چند خیال انگیز در دل تاریخ معاصر کشورمان در دهه های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی داشته باشد.

رمان«شاهنشاه در کوچه دلگشا» محصول مرکز آفرینش های ادبی حوزه هنری است که در ۵۵۲ صفحه، با تیراژ دو هزار و ۵۰۰ نسخه و قیمت هشت هزار و ۵۰۰ تومان توسط انتشارات سوره مهر در تهران چاپ و منتشر شده است.

علی الله سلیمی