نقش آفرینی آنکارا در تحولات منطقه

سفر اردوغان به سوریه و تلاش همزمان وی برای ایفای نقش میانجی میان رژیم صهیونیستی و سوریه برای برقراری صلح در منطقه, نشان می دهد که حزب میانه رو اسلامگرای عدالت و توسعه منافع و خط مشی های امنیتی خارجی خود را مورد بازتعریف قرار داده و حتی در روابط بین المللی نیز بازنگری کرده است

سفر اردوغان به سوریه و تلاش همزمان وی برای ایفای نقش میانجی میان رژیم صهیونیستی و سوریه برای برقراری صلح در منطقه، نشان می‌دهد که حزب میانه‌رو اسلامگرای عدالت و توسعه منافع و خط‌مشی‌های امنیتی خارجی خود را مورد بازتعریف قرار داده و حتی در روابط بین‌المللی نیز بازنگری کرده است.

ترکیه به لحاظ جغرافیایی دارای اهمیت ویژه‌ای است. این کشور در تقاطع سه منطقه مهم راهبردی (خاورمیانه، بالکان و اروپا) قرار گرفته است. نظر به چنین موقعیت ژئوپلتیکی و ژئواستراتژیکی غرب همیشه در تلاش بوده است که از ترکیه به‌عنوان بازیگر فعال منطقه‌ای در حل منازعات و کاهش تنش‌ها استفاده کند.

از این‌رو ترکیه در دهه گذشته هم از نظر نظامی و نیز دیپلماسی در تحولات منطقه خاورمیانه همیشه نقش‌آفرین بوده است. ولی با توجه به فروپاشی شوروی سابق و تغییر معادلات قدرت در منطقه و تمایل فراوان این کشور برای پیوستن به اتحادیه علی‌رغم دشواری‌های موجود، آنکارا به رهبری اردوغان با تغییر سیاست خارجی خود در تلاش است که ضمن ایفای نقش تاریخی در برقراری صلح بین اعراب و اسرائیل همچنان بعنوان متحد استراتژیک غرب در منطقه باقی بماند.

از دیگر سو، حضور شورشیان کرد (P.k.K)‌ در شمال عراق و تداوم درگیری‌های خونین در مناطق کردنشین، روابط این کشور با دولت عراق با پیچیدگی‌هایی مواجه بوده است. تفسیر مقامات عراقی از حملات دامنه‌دار ارتش ترکیه به شمال عراق حاکی از تمایل این کشور به گسترش نفوذ در منطقه، و ایجاد جای پای ژئواستراتژیکی می‌باشد.

با این وجود مقامات ترکیه،‌در دیدارهای خود با همتایان عراقی در تلاش‌اند که ضمن حمایت از یکپارچگی و وحدت ارضی این کشور، از گسترش هرگونه تنش در روابط فی‌مابین جلوگیری کنند.

همچنین مقامات ترک برغم اختلافات موجود با مقامات سوری بر سر مساله استانی هاتای ونیز بدبینی نسبت به حمایت‌های سوریها از خواسته‌های شورشیان کرد در سال‌های اخیر در تلاش‌اند که ضمن فراموشی اختلافات، گام‌های جدیدی را برای حل و فصل منازعه اعراب و اسرائیل بردارند.

این در حالی است که ادعاهای جدید مقامات کاخ سفید مبنی بر تلاش سوریه برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای و نیز اعلام آمادگی مقامات صهیونیستی برای حمله به مراکز نظامی این کشور، روابط دمشق-واشنگتن را نیز دستخوش تحول مهمی نموده است.

از این‌رو برخی از تحلیل‌گران سیاسی از احتمال ایفای نقش میانجی‌گری بین سوریه و اسرائیل توسط دولت ترکیه سخن می‌گویند که تحقق چنین امری نقش برجسته و موقعیت ممتاری را در عرصه معادلات سیاسی منطقه، نصیب اسلامگرایان میانه‌رو در ترکیه خواهد کرد.

در جبهه اسرائیل نیز، ترک‌ها در تلاشند که ضمن اعلام وفاداری نسبت به تداوم همکاری‌های در کشور از مولفه تاثیرگذار لابی صهیونیسم در اروپا برای پیوستن به اتحادیه اروپا استفاده کنند. لازم به ذکر است که ترکیه و اسرائیل در سال ۱۹۹۰ وارد یک مرحله از همکاری‌های استراتژیک در حوزه نظامی و اطلاعاتی شدند، ولی وقوع جنگ در منطقه و اشغال عراق توسط نیروهای ائتلاف به رهبری آ‌مریکا و نیز حضور پررنگ اطلاعاتی اسرائیل در شمال عراق از اهمیت روابط فیمابین کاسته بود. از اینرو به نظر می‌رسد که آنکارا با بازی دو سویه با اعراب و اسرائیل در تلاش است که ضمن ارتقای پرستیژ منطقه‌ای خویش همچنان بعنوان محور و کانون تحولات عرصه دیپلماسی منطقه‌ای باقی بماند.

در همین حال وخامت اوضاع منطقه به دلیل تداوم درگیری‌های گسترده در مناطق اشغالی و نیز تداوم تنش در جنوب لبنان، مقامات رژیم صهیونیستی را در شرایط دشواری قرار داده است به طوری‌که سران این رژیم برای کنترل اوضاع حاضرند با پرداخت هزینه‌های ممکن در قبال بازگردان بلندی‌های جولان به سوریه ضمن قطع حلقه ارتباطی حزب‌ا... لبنان و حماس، از به هم خوردن توزان منطقه به نفع ایران نیز جلوگیری کنند. بی‌تردید ایران اسلامی با پشتیبانی معنوی از نیروهای حزب‌ا... لبنان و حماس و داشتن روابط استراتژیک با دمشق از توانمندی‌های بالایی در منطقه برخوردار است. از این رو این رژیم در تلاش است با استفاده از نقش‌آ‌فرینی ترکها در مسایل منطقه‌ای از گسترش نفوذ ایران نیز جلوگیری کنند. بی‌تردید هرگونه بهبود در مناسبات دمشق تل‌آویو موجب دور شدن سوریه از محور تهران خواهد شد.

در شرایط حاضر ترکیه در تلاش است با تداوم رایزنی‌های گسترده و گفت‌وگو با کشورهای مهم منطقه از جمله ایران، سوریه، عربستان از یک سو و رژیم صهیونیستی و غرب از دیگر سو، راه نزدیک شدن به اتحادیه اروپا را هموار سازد.

در واقع ترکیه در پی آن است که به مانند پلی میان منطقه خاورمیانه با اروپا و ایالات متحده ایفای نقش کند. در واقع مقامات ترکیه تلاش مجددی را برای مطرح نمودن خویش برای ارائه مدل مناسب برای حاکمیت مردمی و دموکراتیک در منطقه آغاز نمودند و این امر اساسی بعد از قدرت‌یابی اسلامگرایان ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه افزایش یافته است.

برخی از تحلیل‌گران بر این باورند که تلاش‌های اخیر ترکیه علاوه بر توجه به منافع ملی که در راستای احیای صلح خاورمیانه پیگیری می‌شود می‌تواند سرآغاز جدید در منطقه خاورمیانه قلمداد گردد.

مولف : دکتر محمد مهدی مظاهری،‌ معاون فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی