مختصری درباب زندگی و آثار آلفرد نورث وایتهد

آلفرد نورث وایتهد(۱۸۶۱ -۱۹۴۷)، ریاضی دان و فیلسوف انگلیسی بویژه بخاطر آثار شگرفش درباره منطق ریاضی و فلسفه علم، شناخته شده است. وی همچنین با نگارش کتاب سه جلدی “اصول ریاضیات” …

آلفرد نورث وایتهد(۱۸۶۱ -۱۹۴۷)، ریاضی دان و فیلسوف انگلیسی بویژه بخاطر آثار شگرفش درباره منطق ریاضی و فلسفه علم، شناخته شده است. وی همچنین با نگارش کتاب سه جلدی “اصول ریاضیات” با همراهی برتراند راسل در بین سالهای ۱۹۱۰-۱۹۱۳، تاثیر عظیمی برریاضیات و منطق قرن بیستم برجای نهاد. ‌

زندگی علمی وایتهد را عمدتا به سه دوره خاص تقسیم بندی می کنند: دوره اول حدودا با دوران حضور وی در کمبریج یعنی سالهای ۱۸۸۴-۱۹۱۰ مقارن است. وی در این سالها اساسا راجع به موضوعات ریاضی و منطق، کار می کرد. در همین دوره بود که وایتهد با برتراند راسل همکاری می نمود. دومین دوره عمده زندگی وایتهد، سالهای ۱۹۱۰ تا ۱۹۲۴ و حضور وی در لندن را دربرمی گیرد. در این مدت وایتهد عمدتا بر روی مسائلی همچون فلسفه علم و فلسفه آموزش و پرورش تمرکز کرده بود. دوره سوم زندگی وایتهد دوران حضور وی در دانشگاه هاروارد آمریکا از سال ۱۹۲۴ به بعد را شامل می شود. وی در طی این سالها راجع به موضوعات کلی تر فلسفه ازجمله بسط سیستم فراگیر متافیزیکی که به عنوان فلسفه پویشی شناخته می شود، فعالیت می نمود.

تکوین فلسفه پویشی وایتهد را می توان به فروپاشی فیزیک نیوتن بویژه براثر کارهای اینشتین، نسبت داد. دیدگاههای متافیزیکی وایتهد در “مفهوم طبیعت” ظهور پیدا کرد و در “علم و دنیای مدرن”، بسط داده شد. در سال ۱۹۲۷ وایتهد سخنرانی هایی را در دانشگاه ادینبورگ ایراد کرد. این سخنرانی ها در سال ۱۹۲۹ با عنوان “پویش و هستی”، منتشر شد و به عنوان فلسفه پویشی نقش مهمی را در متافیزیک غرب ایفا نمود. اندیشمندانی همچون موریس مرلوپونتی و ژیلز دلوز، اندیشه های وایتهد را ادامه دادند. “خداباوری” یکی از ایده های محوری وایتهد در کتاب “پویش و هستی”، می باشد. شماری از مسیحیان و یهودیان، الهیات پویشی وایتهد را روش مفیدی برای فهم خدا و جهان می دانند.‌

ارزیابی تاثیرات فکری وایتهد مساله ای دشوار محسوب می شود. در آغازین سالهای قرن بیست و یکم چنین به نظر می رسد که تاثیر وایتهد در طیف گسترده ای از شاخه های علمی افزون تر می گردد. اندیشه های وایتهد با نگرش خاص وی به کاربرد فلسفه، گنجینه ای غنی از رویکردهای بدیل به مسائل سنتی به شمار می آیند.

مهمترین حوزه کنونی تاثیرگذاری وایتهد به الهیات پویشی مربوط می گردد. هم اکنون اندیشمندان زیادی ایده های وایتهد را بسط داده و در ادامه تاملات وایتهد مفهوم هستی شناسانه تری از خدا استدلال نموده اند. تاثیر وایتهد در حوزه فلسفه، کمتر و پراکنده تر می باشد. ولی اندیشه های وایتهد درشاخه های مختلفی مانند هستی شناسی، پدیدارشناسی، فلسفه فردی، انسان شناسی فلسفی، اخلاقیات، نظریه سیاسی، اقتصاد، پراگماتیسم و تفکر فلسفی قاره ای و تحلیلی، تاثیرگذاری خود را نشان می دهند.

آثار وایتهد به شیوه هایی گوناگون، بر پژوهش علمی نیز تاثیر می گذارد. با این حال این تاثیر فقط در آثار افرادی اندک مشاهده می شود. از کارهای وایتهد راجع به مبنای منطقی هندسه، به عنوان یکی از شالوده های مطالعات برهان فضایی بویژه در زمینه هوش مصنوعی، نام برده می شود. علاوه براین هم اکنون علاقه فزاینده ای به آثار وایتهد درباره فیزیک که منبع باارزشی برای بازاندیشی در ماهیت روابط فیزیکی محسوب می شود، وجود دارد. حوزه دیگر زیست شناسی را شامل می شود که تفکر ارگانیک وایتهد در این حوزه، روشهای تبیین نوینی را ارئه می دهد.‌

وایتهد در شاخه های مختلف علمی و فکری همچون ریاضیات، منطق، متافیزیک، فلسفه و آموزش و پرورش، آثار متعددی را به رشته تحریر در آورده است. عناوین شماری از مهمترین تالیفات وایتهد عبارتند از:‌

- درباب مفاهیم ریاضی جهان مادی(۱۹۰۶)

- اصول ریاضی، با مشارکت برتراند راسل(۱۹۱۰-۱۹۱۳)

- پژوهشی راجع به اصول دانش طبیعی(۱۹۱۹)

- مفهوم طبیعت(۱۹۲۰)

-علم و دنیای مدرن(۱۹۲۵)

-معنا و آثار نمادگرایی(۱۹۲۷)

- اهداف آموزش و پرورش(۱۹۲۹)

- عملکرد عقل(۱۹۲۹)

- پویش و هستی(۱۹۲۹)

- سرگذشت اندیشه ها (۱۹۳۳)

- طبیعت و زندگی(۱۹۳۴)

-شیوه های تفکر(۱۹۳۸)

- رسالاتی درباب علم و فلسفه (۱۹۴۷)

منابع:

Internet Encyclopedia of Philosophy

Stanford Encyclopedia of Philosophy

Wikipedia

آ.ن.و