رصد ماهواره ای برای حضور ایران بر فضا

حضور ایران در باشگاه کشورهای فضایی, از سال ۱۳۸۷ آغاز شد و در طول ۲ سال و نیم گذشته, از ماهواره های متعددی رونمایی شده است

جمهوری اسلامی ایران از سال‌ها پیش عزم خود را برای ورود به عرصه‌هایی که در انحصار چند کشور محدود بود جزم کرده و در سال‌های اخیر در حال بهره‌برداری از تلاش‌هایی است که در این زمینه انجام شده است؛ حضور در باشگاه کشورهای فضایی نتیجه این تلاش‌هاست.

حضور ایران در جمع کشورهای عضو باشگاه فضایی، در دهه فجر سال ۱۳۸۷ با قرار دادن ماهواره ملی امید در فضا عملی شد و در طول ۲ سال و نیم گذشته،‌ از ماهواره‌های متعددی رونمایی شده است که در حال حاضر برخی از آنها در انتظار فراهم شدن زمینه‌های لازم برای پرتاب به فضا هستند. به این ترتیب اراده دانشمندان ایرانی برای ورود و تسلط بر فضا بیش از پیش به بار نشسته و عضویت ایران اسلامی در باشگاه کشورهای حاضر در فضا تثبیت شده است و پس‌از این فضای کره زمین شاهد حضور الهام‌بخش اراده ایرانیان خواهد بود.

رئیس‌جمهور در اواخر سال گذشته از دانشمندان خواست تا سال ۱۳۹۰ را زمان پرتاب ماهواره‌های متعدد ایرانی به فضا قرار دهند که پرتاب ماهواره رصد به فضا در آستانه میلاد حضرت امیرالمومنین (ع) می‌تواند شروعی برای عملیاتی شدن سایر ماهواره‌هایی باشد که در انتظار پرتاب هستند، ماهواره‌هایی که در میان آنها نام‌هایی چون طلوع، مصباح، نوید علم و صنعت، فجر، امیرکبیر و ظفر به چشم می‌خورد.

● نگاهی به مسیر پیموده شده

پرتاب ماهواره امید به فضا اگرچه به عنوان اولین گام ایران برای حضور در جمع کشورهای دارای تکنولوژی پرتاب ماهواره به فضا محسوب می‌شود، اما قبل از آن هم جمهوری اسلامی ایران، اقداماتی عملی در این زمینه انجام داده بود. طراحی و ساخت ماهواره ایرانی سینا ۱ که در سال ۸۴ به بهره‌برداری رسید ازجمله این اقدامات بود، اما با توجه به در اختیار نداشتن تکنولوژی پرتاب ماهواره به فضا، دانشمندان کشورمان برای ارسال این ماهواره از روسیه کمک گرفتند. مرکز کنترل این ماهواره نیز در روسیه قرار داشت و عملا پس از تکمیل ماهواره، جمهوری اسلامی ایران نقش چندانی در بهره‌برداری از آن نداشت.

تا آن زمان تنها ۸ کشور بودند که می‌توانستند به وسیله ماهواره‌بر، یک محموله ماهواره‌ای را در مدار قرار دهند.

از سال ۱۳۸۵ با تصویب برنامه ۱۰ ساله فضایی، فعالیت‌های ایران در این عرصه وارد فاز جدیدی شد و پژوهشگران علاوه بر طراحی و ساخت ماهواره و ماهواره‌بر، طراحی سیستم‌هایی را در دستور کار قرار دادند که بتواند علاوه بر پرتاب ماهواره‌های ملی به فضا، قدرت کنترل و ارتباط با آن را نیز داشته باشد. به همین منظور قبل از پرتاب ماهواره امید به فضا، چند ایستگاه زمینی برای استقرار در نقاط مختلف کشور طراحی شد. این ایستگاه‌ها که طراحی و ساخت آنها به طور کامل در داخل کشور صورت گرفت شامل ایستگاه رهگیری، ایستگاه تله‌متری و فرمان و ایستگاه مرکزی بودند. ایستگاه رهگیری، وظیفه رهگیری ماهواره‌بر سفیر در کل مسیر پرتاب و رهگیری ماهواره و دریافت اطلاعات مداری در زمان استقرار ماهواره در مدار را عهده‌دار بود. ایستگاه تله‌متری و فرمان هم با استفاده از اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های رهگیری، ماهواره را در طول مدت چرخش خود به دور زمین که نزدیک به ۲ ماه بود رهگیری کرده و وظیفه دریافت اطلاعات تله‌متری از ماهواره و ارسال فرامین به آن را به انجام رساند. ایستگاه‌های مرکزی هم با استفاده از اطلاعات دریافتی، وظیفه هدایت و کنترل ماهواره و ماهواره‌بر و همچنین کنترل تله‌متری و فرمان ماهواره را به عهده داشتند.

دانشمندان کشورمان پیش از پرتاب ماهواره ملی امید، کاوشگر یک را در سال ۸۶ با موفقیت آزمایش کرده بودند و ماهواره‌بر «سفیر امید» که در سال ۸۷ ماهواره ملی امید را در فضا قرار داد براساس همین کاوشگر ساخته شد. ماهواره‌بر سفیر، پرتابگری دقیق و هدایت‌پذیر بود که به دست دانشمندان ایرانی، طراحی و ساخته شده بود و می‌توانست یک میکرو ماهواره ۲۷ کیلوگرمی‌ را در ارتفاع ۲۵۰ کیلومتری از سطح زمین قرار دهد. طول این ماهواره‌بر ۲۲ متر و قطر آن ۲۵/۱ متر و وزن آن ۲۶ تن بود.

در سال ۱۳۸۷ علاوه بر پرتاب ماهواره امید به فضا، جمهوری اسلامی ایران، کاوشگر۲ را نیز با موفقیت آزمایش کرد و در سال ۸۸ هم شاهد پرتاب کاوشگر۳ به فضا بودیم. همان کاوشگری که نخستین محموله زیستی جمهوری اسلامی ایران شامل کرم خاکی، لاک‌پشت و موش را با خود به فضا برد. در آخرین روزهای سال گذشته نیز پرتاب آزمایشی «کاوشگر ۴» به فضا با موفقیت انجام شد که در جریان آن کپسول زیستی بدون موجود زنده مورد آزمایش قرار گرفت. دانشمندان کشورمان امیدوارند در نیمه اول امسال هم بتوانند کاوشگر جدیدی با یک موجود زنده که از نظر فیزیولوژی به انسان نزدیک است به فضا پرتاب کنند.

این موجود زنده میمونی خاص، کوچک و سبک وزن از خانواده رزئوس است که مقاومت خوبی دارد و در سایر کشورها از همین نوع میمون برای پرتاب به فضا استفاده می‌شود.

● از ماهواره رصد تا ماهواره‌های بزرگ

اما رویداد فضایی که در روزهای اخیر به وقوع پیوست و نقطه آغازی برای فعالیت‌های فضایی در سال ۱۳۹۰ محسوب می‌شود قرار دادن ماهواره فضایی رصد در مدار زمین است.

نکته: جمهوری اسلامی ایران تاکنون با پرتاب ۲ماهواره به فضا، نام خود را به‌عنوان یکی از ۹ کشوری که توانایی ارسال ماهواره را دارند، ثبت کرده است و بنا بر اعلام سازمان فضایی کشور، در سال جاری نیز چندین پروژه‌فضایی به بهره‌برداری می‌رسد.

ماهواره رصد که در سال ۸۸ رونمایی شده بود، نخستین ماهواره تصویربرداری ایران است که تمامی مراحل طراحی، ساخت، تجمیع، تست و آماده‌سازی برای پرتاب آن در داخل کشور انجام شده است. این ماهواره ۱۵ کیلویی از بسیاری جهات، شبیه به ماهواره امید است و به عنوان مثال در مداری به ارتفاع ۲۶۰ کیلومتر از سطح زمین قرار گرفته است که هر شبانه روز ۱۵ بار به دور زمین می‌چرخد.

حمید فاضلی، سرپرست سازمان فضایی کشور درباره این شباهت‌ها می‌گوید: ما به دلیل محدودیتی که داریم، در حال حاضر می‌توانیم ماهواره‌های ارسالی خود را در مداری با میل ۵۵ درجه نسبت به خط استوا و با کمترین فاصله نسبت به زمین یعنی در ۲۶۰ کیلومتری و در بیشترین فاصله به زمین یعنی ۳۵۰ کیلومتری مستقر کنیم.

فاضلی درباره عمر این ماهواره توضیح می‌دهد: عمر ماهواره رصد مشابه ماهواره «امید» است و به دلیل امکانات محدود، استقرار ماهواره فوق در پایین‌ترین مدار ممکن پیش‌بینی و عمر کاری آن نیز حدود یک ماه و نیم در نظر گرفته شده است ولی ما احتمال می‌دهیم ظرفیت ارسال پیام‌های تصویری آن به پایگاه‌های زمینی تا چند ماه ادامه داشته باشد.

ماموریت رصد، برقراری ارتباط با ایستگاه‌های زمینی، دریافت فرامین از ایستگاه‌های زمینی، تصویربرداری از زمین و ارسال تصاویر به همراه اطلاعات تله‌متری به ایستگاه‌های زمینی است.

شاید یکی از مهم‌ترین نکات مربوط به ماهواره رصد این باشد که بیشتر زیرسیستم‌های اصلی یک ماهواره بزرگ در این ماهواره وجود دارد و به گفته سردار احمد وحیدی، وزیر دفاع با اقدامات صورت گرفته، حرکت و گام‌های مهمی برای ساخت ماهواره بر‌های بزرگ و ماهواره‌های سنگین‌تر در داخل کشور برداشته شده است. ماهواره‌بری هم که ماهواره رصد را در مدار قرار داده مشخصاتی کاملا مشابه با ماهواره‌بری دارد که سال ۸۷، ماهواره امید را به فضا برد: طول، ۲۲ متر، قطر ۲۵/۱ متر و وزن ۲۶ تن.

عملیات موتور اول و جدایی آن، عملیات موتور دوم، خارج شدن ماهواره‌بر از جو غلیظ، رسیدن به سرعت مورد نظر و جدایی ماهواره از ماهواره‌بر مراحلی هستند که توسط چنین ماهواره‌برهایی طی می‌شوند تا ماهواره در مدار قرار گیرد.

● عمر ماهواره‌های ایرانی افزایش می‌یابد

اکنون جمهوری اسلامی ایران با پرتاب ۲ ماهواره به فضا، نام خود را به عنوان یکی از ۹ کشوری که توانایی ارسال ماهواره به فضا را دارند، ثبت کرده است و بنا بر اعلام سازمان فضایی کشور، در سال جاری نیز چندین پروژه فضایی به بهره‌برداری می‌رسند.

بر این اساس اقدام بعدی جمهوری اسلامی ایران در سال جاری، پرتاپ کاوشگر ۵ با وزنی حدود ۲۸۵ کیلوگرم است که در مرداد تا ارتفاع زیر مدار ۱۲۰ کیلومتر پرتاب خواهد شد. در دهه فجر امسال نیز ماهواره نوید که یک ماهواره تحقیقاتی است و به وسیله استادان و دانشجویان دانشگاه علم و صنعت ساخته شده با وزنی حدود ۵۰ کیلوگرم به فضا پرتاپ می‌شود.

پرتاب ماهواره فجر نیز در دستور کار وزارت دفاع قرار دارد. فجر یک ماهواره تصویربردار است که ۵۰ کیلوگرم وزن دارد و می‌تواند با دقت تفکیک ۱۰۰ متر، ضمن تصویر برداری، تصویرهای ثبت شده را به پایگاه‌های زمینی ارسال کند. این ماهواره در مداری دایره‌ای به فاصله ۴۰۰ کیلومتر از زمین قرار می‌گیرد و دانشمندان کشورمان امیدوارند با برنامه‌ریزی دقیق خود عمر این ماهواره را به یک سال و نیم ارتقا دهند.

با این اوصاف باید منتظر ماند و شاهد ادامه فعالیت‌های فضایی کشورمان با همت متخصصان و دانشمندان توانمندش در سال جاری بود؛ فعالیت‌هایی که در این سال با پرتاب ماهواره رصد به فضا آغاز شده است.

حسین نیک‌پور