تركیه چرخش در باد

وین سه روز پیش از آغاز گفت وگوهای از پیش تعیین شده اتحادیه اروپا با آنكارا توپخانه پنهان خود را از آشیانه خارج كرد گویی اروپا به قرون وسطی بازگشته است و ترك ها وین را هدف قرار داده اند

دولت اتریش اعلام كرد كه در كنار گفت وگوهای اتحادیه اروپا در مورد پیوستن تركیه در آینده به اروپا و تبدیل شدن تركیه به یكی از اعضای این اتحادیه، باید در مورد راه حل دیگری نیز بحث كرد كه در آن رابطه با تركیه به عنوان رابطه ای ویژه بدون این كه تركیه كاملاً از حقوق همه اعضای اتحادیه اروپا برخوردار شود نیز در نظر گرفته شود. پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا فقط با رأی همه اعضا می تواند سرانجام یابد و دولت اتریش كه روابط تنگاتنگی با كرواسی دارد در عین حال عنوان كرد كه گفت وگو با تركیه باید همزمان با گفت وگوهای پیوستن كرواسی به اتحادیه اروپا انجام شود. این مطلب را می خوانید.

گفت و گوهای مقدماتی اتحادیه اروپا با كرواسی با رأی دادگاه لاهه در مورد محاكمه یك ژنرال كروات كه عامل آوارگی و پاكسازی مناطقی از كرواسی از صرب ها بود، متوقف شد و اتحادیه اروپا اعلام كرد كه پس از تحویل این ژنرال كروات برای محاكمه به دادگاه لاهه گفت وگوها با كرواسی را ادامه خواهد داد. ژنرال آنته گوتووینا كه در كرواسی از محبوبیت بسیاری برخوردار است در ماه های اخیر مخفی شده است و دولت كرواسی هرچند از محل اختفای او با اطلاع است ولی در برابر فشار افكار عمومی نمی تواند او را به لاهه تحویل دهد. اكنون ولی كرواسی حاضر به گفت وگو در این مورد شده است. كرواسی كه از لحاظ اقتصادی بیشترین آمادگی را در كشورهای شرق اروپا برای پیوستن به اتحادیه اروپا دارد و برای اتریش دروازه ای به دریای آدریاتیك نیز هست و وابستگی های اجتماعی، تاریخی و اقتصادی با اتریش از زمان امپراتوری هایسبرگ تا شروع جنگ اول جهانی با این كشور زبانزد است. در كنار این موضوع انتخابات ایالتی در اتریش در ایالت اشتیر ماركت كه احزاب دست راستی سعی در به دست آوردن كرسی های بیشتری دارند نیز مزید علت شده است و دولت میانه راست اتریش با جبهه گیری در برابر پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا سعی در به دست آوردن آرای سنتی مردم در این ایالت به نیروهای دست راستی است. با پایان یافتن این انتخابات موضع اتریش نیز نرم تر خواهد شد و در همین رابطه كمیسر خارجی اتحادیه اروپا خاویر سولانا در مصاحبه ای پس از اظهار نظر اتریش در مورد تركیه گفت كه معمولاً توافق با اتریش در آخرین لحظات به دست خواهد آمد و این بار نیز می توان در این مورد چنین اظهار نظر كرد. این پیش بینی در آخرین لحظات به حقیقت پیوست و اتریش دست از مخالفت برداشت و بدین ترتیب گفت وگو با تركیه آغاز شد. همزمان با آغاز گفت وگوهای اتحادیه اروپا با تركیه برای نخستین بار هزاران ترك در شهرهای مختلف تركیه علیه پیوستن به اتحادیه اروپا تظاهرات كردند.در استانبول آنان با در دست داشتن پرچم تركیه از دولت خواستند تقاضای خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا را پس بگیرد. بسیاری از روشنفكران ترك نیز پس از سالها طرفداری از اروپا اكنون دریافته اند كه شاید فاصله گرفتن از اتحادیه، امكان مانور بیشتری را در صحنه سیاسی برای ترك ها فراهم می آورد. روح شرقی تركیه به گفته یك روزنامه نگار ترك باید دو مرتبه احیا شود و تركیه به تصویری كه دنیای خارج از آن دارد بازگردد و نمایش غربی بودن را كنار بگذارد .«به غرب پیوستن فقط پذیرفتن زندگی بی بندو بار نیست و ما ترك ها ظاهراً پیوستن به غرب را با بی بند و باری اشتباه گرفته ایم.» این نگاه منتقدانه روزنامه نگار ترك اكنون در بسیاری از جوامع تركیه مورد بحث است. تلویزیون های خصوصی در تركیه از هر لحاظ در مسایل روزمره از غرب دنباله روی می كنند و عجب آن كه در حالی كه در صحنه تلویزیون صحنه هایی بر خلاف شئون مردم مسلمان تركیه به نمایش درمی آید، حاضران در استودیو اكثراً پوشش اسلامی دارند و حتی در بسیاری از مواقع كسانی كه در صحنه استودیو نشسته اند از دیدن آنچه در برابر آنها به نمایش درمی آید شرمگینند.آیا وقت آن نرسیده است كه تركیه قبول كند كه در چارچوب سنت ها زیستن نیز نوعی پیشرفت است؟ به این پرسش روزنامه نگار ترك كه سالها در غرب زندگی كرده بود فقط می توان پاسخ مثبت داد. حتی اگر اروپا با پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا هم موافقت كند این پروسه ای خواهد بود كه حداقل ده سال به طول خواهد انجامید. هر چند ده سال زمانی طولانی در صحنه سیاسی محسوب نمی شود ولی با توجه به تحولات پی درپی در منطقه آیا می توان امیدوار بود كه تركیه ده سال دیگر همان تركیه امروز باشد؟انتخابات آلمان و بدست آوردن سهم بیشتر احزاب مسیحی در بوندس تاگ در كنار رأی منفی فرانسویان و هلندی ها به قانون اساسی اروپا نیز اكنون برای تركیه مزید برعلت شده است.

اروپا كم كم به مرزهایی رسیده است كه گذشتن از آنها هزینه های بسیاری را در كوتاه مدت برای اروپائیان دارد هر چند كه در دراز مدت همه چیز به سود اروپا رقم خواهد خورد. تركیه پس از لشكركشی آمریكا به منطقه بار دیگر به كشوری تبدیل شده است كه همانند دوران جنگ سرد برای همه طرف های درگیر در منطقه با اهمیت است. آنكارا كه از طرفی مهمترین متحد آمریكا در منطقه است و همواره یكی از مهره های اصلی پیمان آتلانتیك شمالی _ ناتو- بوده است، خود به اهمیت این موضوع واقف است ولی چشمداشت به اروپا تركیه را از یك چشم كور كرده است و همین عدم توجه به جوانب دیگر باعث شده است تركیه در راهی بیفتد كه بازگشت از آن حتی برای دولت اسلام گرای اردوغان نیز حیثیتی است. به نظر می آمد كه دولت اردوغان پس از روی كارآمدن، نگاه به شرق را هم به موازات نگاه به اروپا در سیاست تركیه حاكم كند ولی ظاهراً لابی طرفدار اروپا در تركیه قوی تر از آن است كه دولت بتواند به اروپا توجه كمتری نشان دهد. در تركیه ای كه هنوز ژنرال ها در پشت پرده بر سیاست روز اعمال نظر می كنند و حتی در بین عامه مردم برخلاف تصور خارجیان از محبوبیت نیز برخوردارند، نگاه به آمریكا نیز جایگاه خود را دارد و در این میان فقط نگاه به شرق است كه در میان این دو دیدگاه فقط در بین سنت گرایان از محبوبیت برخوردار است. اتحادیه اروپا ولی تا كنون توانسته است از این سستی تركیه در برابر اتحادیه اروپا بهره برداری كند و حتی موضوع هایی را عنوان كرده است كه در سال های گذشته حتی صحبت از آنها نیز در تركیه غیرقابل تصور بود.پس از كوتاه آمدن تركیه در مورد بسیاری از قوانین اسلامی كه اتحادیه اروپا برای تركیه عنوان كرده بود، نوبت به مسأله كردها رسید و تركیه برای نخستین بار در تاریخ خود در این مورد نیز تا حدود زیادی خواسته اتحادیه اروپا را برآورده كرد. ولی اكنون اتحادیه اروپا از تركیه خواسته است كه كشتار ارامنه توسط ترك ها را نیز به عنوان نسل كشی بپذیرد، موضوعی كه تركیه آن را برخلاف شواهد ارائه شده از سوی ارامنه نفی می كند. در بهار سال ۱۹۱۵ ده ها هزار ارمنی در تركیه از خانه و كاشانه خود رانده شدند و تعداد كثیری از آنان به دست نیروهای لگام گسیخته ترك به خاك و خون كشیده شدند. تركیه هر چند می پذیرد كه جنایت هایی اتفاق افتاده ولی نمی خواهد قبول كند كه این جنایت ها نسل كشی بوده است. پذیرفتن آن تبعات حقوقی بسیاری را برای تركیه خواهد داشت. تركیه در برزخی بین اروپا و شرق سرگردان است ولی ریشه های شرقی همچنان محكم و استوار مانده است هر چند شاخ و برگ ها در جهت باد اروپا در فضا می رقصند

پرسشی كه اكنون مطرح است این است كه تركیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا چه قیمتی را حاضر است بپردازد؟ و آیا این داستان همچنان ادامه خواهد یافت. سیاستمداری ترك سیاست اتحادیه اروپا در برابر تركیه را باج خواهی می دانست و در گفت وگویی این پرسش را مطرح می كرد كه تركیه تا كجا توان كوتاه آمدن در برابر اتحادیه اروپا را دارد؟ شاید پاسخ به این پرسش نیز دشوار باشد كه تركیه در اروپا در جستجوی چیست؟ اقتصاد تركیه اكنون تنیده با اقتصاد اروپاست و علاوه بر آن میلیون ها كارگر ترك كه از سال های دهه شصت و هفتاد میلادی در اروپا ساكن شده اند و نسل دوم و سوم آنان در عین حالی كه تابعیت كشوری را كه در آن به دنیا آمده اند دارند ولی در دنیای سنتی پدران خود زندگی می كنند و بین این دو دنیا به دنبال هویتی هستند كه آنان در هر كدام از این كشورها قسمتی از آن را از دست داده اند. آنان پرطرفدارترین كسانی هستند كه تركیه را به پیوستن به اتحادیه اروپا ترغیب می كنند و آنان در عین حال وزنه ای اقتصادی نیز به حساب می آیند. پیوستن به اتحادیه اروپا آنان را تا حد زیادی از این دوگانگی خارج خواهد كرد. از آنكارا هنگامی كه به شرق حركت كنیم تركیه ای را پیش رو داریم كه از اروپا بیگانه است. در این بخش از تركیه، اروپا مكانی در دوردست هاست. كه فقط كارگرانی كه ماهیانه قسمتی از پول خود را به آنجا می فرستند اروپا را به ساكنان محلی شناسانده اند. در سال های اخیر گرایش به اسلام و آنچه در ادبیات سیاسی اسلامگرایی خوانده می شود در تركیه رو به افزایش است و هجوم به مساجد و مراسم مذهبی از سوی عامه مردم در تضاد كامل با آن چیزی است كه در آنكارا و استانبول پیش روی گردشگران قرار می گیرد. اتحادیه اروپا هنوز با سركشی ترك ها روبرو نشده است. ولی زه این كمان را اروپا نمی تواند زیادتر از این بكشد. تركیه در شرق امكانات بسیاری دارد و اگر روزی این نگاه به شرق در تركیه بر نگاه به اروپا چیره شود، این اروپائیان خواهند بود كه بر دروازه های بسفر خواهند كوبید. از سوی دیگر تركیه ای كه عضو اتحادیه اروپا باشد با كشورهایی هم مرز است كه اروپائیان حتی تصور هم مرزی با آنان را هم هرگز در خیال نپرورانده اند. فرهنگ حاكم بر اروپا نشأت گرفته از فرهنگ یونانی _ مسیحی است و جایگاه دیگری در آن تعریف نشده است. همین موضوع از دغدغه های فكری سیاستمداران سنتی اروپاست. تركیه ای مسلمان در اتحادیه ای مسیحی تا چه حد می تواند مقبول عامه باشد. ترك ها استدلال می كنند كه هم اكنون نیز آنان در اروپا مشكلی ندارند و میلیون ها كارگر ترك در اروپا با آرامش و با تفاهم كامل با اروپائیان زندگی می كنند ولی حقیقت چیز دیگری را به نمایش می گذارد. ترك ها در شهرهای بزرگ اروپا كلنی های خود را دارند و كریزبرگ در برلین نمونه ای از آن است. در این قسمت از برلین حتی سردر مغازه ها نیز به زبان تركی است و بسیاری از ترك هایی كه در این منطقه ساكن هستند پس از سال ها هنوز زبان آلمانی را به زحمت صحبت می كنند. آنان هرگز حاضر نیستند فرهنگ كشور میزبان را بپذیرند و گروه های افراطی نیز از این موضوع كاملاً بهره برداری می كنند. در چنین شرایطی برداشت مردم عامه اروپا از تركها و آنچه آنان در پیش رو دارند حقیقت دیگری را سوای استدلال سیاستمداران در آنكارا به نمایش می گذارد. تركیه در برزخی بین اروپا و شرق سرگردان است ولی ریشه های شرقی همچنان محكم و استوار مانده است هر چند شاخ و برگ در جهت باد اروپا در فضا می رقصند.

عباس لقمانی