گریز از مواضع پیشین

برای آنكه تغییر چهره سیاسی برخی فعالان عرصه سیاست را با وضوح و شفافیت بیشتری رصد كنیم باید كمی بیشتر به لایه های پنهان حافظه تاریخی خود رجوع كنیم باید خاطراتی از ۲۵ سال پیش تاكنون را مرور كنیم و اظهار نظرها و رفتارهای برخی فعالان سیاسی امروز را به یاد بیاوریم

اگر بخواهیم درباره آنهایی كه امروز برای تصدی پست ریاست جمهوری خیز برداشته اند، به قضاوت واقع بینانه ای دست پیدا كنیم چاره ای نیست مگر آنكه گذشته را مرور كنیم، مروری كه شاید نتیجه اش در مورد برخی از این چهره های سیاسی نتایج امیدوار كننده ای به دنبال نداشته باشد و مردمان را بیشتر به این باور برساند كه مواضع شماری از سیاسیون به شدت بی ثبات و ژلاتینی است.در واقع این انتخابات و تمنای چشیدن طعم تصدی كرسی عالیرتبه ترین مقام اجرایی كشور است كه برخی فعالان سیاسی را وامی دارد پرونده سیاسی پیشین خود را به بایگانی ببرند و تلاش كنند برای چهره و شخصیت سیاسی شان، فایلی نو در افكار عمومی باز كنند.جامعه ایران این روزها و در آستانه انتخابات شاهد چرخش های آشكار در مواضع شماری از چهره های سیاسی است. تغییر مواضعی كه شاید به طمع كسب رأی بیشتر صورت می گیرد اما ریشه این بی ثباتی مواضع سیاسی و یا سیالیت و چرخش مواضع در چیست؟ غالب كارشناسان سیاسی بر این واقعیت اذعان دارند كه نهادینه نشدن فعالیت های سیاسی و به عبارت واضح تر، «خلأ فعالیت های حزبی» ، مهمترین عامل تغییر مكرر رویكردها و مواضع شخصیت های سیاسی در جامعه ایران است و پرواضح است كه این بی ثباتی مواضع، بیش از هر زمان دیگری، در آستانه برگزاری انتخابات، خود را نمایان می سازد.

الهه كولائی یك استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران می گوید: «در جامعه ما ساختارهای سیاسی قوام یافته به شكل احزاب و گروه های سیاسی متشكل، كمتر مشاهده می شود. حتی تشكل های سیاسی شناسنامه دار نیز نوعاً از نظم و سازماندهی قابل قبولی كه برنامه ها و سیاست های آنها را در درازمدت و كوتاه مدت روشن كند بهره ای نبرده اند. در چنین شرایطی كاملاً طبیعی است كه احزاب و فعالان سیاسی، اظهار نظرها و اعلام مواضعشان، معطوف به ایام انتخابات می شود. آنها به طور كاملاً طبیعی در ایام انتخابات تلاش می كنند با اعلام برنامه ها و اهدافی كه با اقبال عمومی مواجه می شود، حمایت بخش های مختلف جامعه را به نفع خود افزایش دهند و تعداد آرای خود را بالا ببرند. بنابراین توسعه نیافتگی سیاسی و فقدان تشكل های پایدار و نظام مند سیاسی، عمده ترین دلیل اتخاذ مواضع نوظهور از سوی نامزدهای انتخاباتی است. به گفته این استاد دانشگاه نوع رفتار فعالان سیاسی در جریان انتخابات در جامعه امروز ما، از جنس رفتارهایی است كه در بسیاری از جوامع، دهها سال پیش، تجربه شده و پشت سرگذاشته شده است و در دنیایی كه بسیاری از كشورها توسعه یافتگی سیاسی را در سطوحی بسیار بالاتر تجربه می كنند ما در شرایطی به سر می بریم كه «تشكل های سیاسی مان» تا سطح «ستادهای انتخاباتی» تنزل موقعیت پیدا می كنند. حمیدرضا ترقی عضو شورای مركزی حزب مؤتلفه اسلامی نیز در ریشه یابی اعلام مواضع فصلی و انتخاباتی اعتقادی مشابه دارد. او می گوید: سیالیت در صحنه های سیاسی، اصولاً ناشی از نبود «احزاب و گروه های برنامه دار» است و در جایی كه حركت های سیاسی در قالب فعالیت های شخصی ظهور می یابد، پدیده سیالیت مواضع نیز بروز پیدا می كند اما اگر همین اشخاص به عنوان نمایندگان احزاب و تشكل های دارای برنامه، وارد عرصه انتخابات شوند طبیعتاً یك حزب نمی تواند بدون ارائه برنامه ای دراز مدت ادعای حزب بودن داشته باشد لذا در چنین شرایطی برنامه های اعلام شده از سوی نامزدهای انتخاباتی را باید برنامه ای باثبات و ادامه دار دانست نه وعده و وعیدهای انتخاباتی و بی ثبات.آنچه مسلم است اینكه انعطاف پذیری در برنامه ریزی های كلان برای اداره كشور، نه تنها مردود نیست بلكه لازمه حركت اصولی برنامه ریزان اجتماعی است اما سؤال اینجاست كه چنین انعطاف و احتمالاً چرخشی در چه محدوده و تا چه مرزی قابل قبول است؟كولائی می گوید: «از نگاه علم سیاست، پرواضح است كه هیچ حزب و تشكلی بدون انعطاف نشان دادن نسبت به شرایط محیطی قادر به اجرای اهداف و برنامه های كلان خود نیست اما محدوده این انعطاف پذیری را واقعیت ها مشخص می كنند. یك حزب برنامه ها و اهداف كلانی دارد كه ثابت و غیر قابل تغییر است اما نحوه دستیابی به این اهداف تحت تأثیر شرایط محیطی مشخص می شود. این به مفهوم ایجاد شرایط مساعد برای حركت به سمت شرایط مساعدتر است. اما چنین حركتی صرفاً در یك فضای واقع بینانه امكان پذیر است و اعلام برنامه هایی كه تناسبی با واقعیت های روز ندارد، خروج از حیطه و محدوده ای است كه برای انعطاف پذیری و مانور سیاسی احزاب به رسمیت شناخته شده است.»حمیدرضا ترقی دبیر سیاسی حزب مؤتلفه اسلامی نیز محدوده مانور سیاسی نامزدهای انتخاباتی را در چارچوب پشتوانه های تئوریك برنامه های نامزدها و میزان قابلیت اجرای این برنامه ها تعریف می كند. او می گوید: «مرز بین واقعی بودن مواضع نامزدها یا غیر واقعی بودن آن میزان ابتنای علمی این مواضع است. در واقع یك نامزد انتخاباتی تا آنجا می تواند وعده و وعید بدهد و حرف های نو بزند كه از محدوده واقعیت های علمی و ملموس جامعه خارج نشود.»ضرورت رعایت این محدوده و مرز آنجا بیشتر هویدا می شود كه عواقب تغییرات غیر اصولی مواضع سیاستمداران را مرور كنیم. حداقل پیامد اعلام مواضع فصلی و گذرا، ایجاد جو بی اعتمادی در فضای سیاسی جامعه است. برنامه هایی كه در آستانه انتخابات و دفعتاً از سوی برخی نامزدهای انتخاباتی اعلام می شود از آنجایی كه فاقد پشتوانه علمی و كارشناسی است، هیچگاه قابلیت اجرا پیدا نمی كند و به این ترتیب افكار عمومی خود را با وعده و وعیدهایی رو برو می بیند كه هرگز به مورد اجرا گذاشته نشده است و این اتفاقی ناخوشایند در جهت اعتماد زدایی در مناسبات میان جامعه و سیاستمداران است.حمیدرضا ترقی عضو شورای مركزی حزب مؤتلفه اسلامی می گوید: «نامزدهای انتخاباتی باید برنامه هایی را به عنوان شعارهای انتخاباتی خود اعلام كنند كه در صورت احراز پست و مسؤولیت اختیارات و توان اجرای آن را داشته باشند. در واقع برنامه های نامزدها باید از سه ویژگی كلی برخوردار باشد. نخست آنكه واقعاً به باورها و سلایق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آنها وفادار باشد، یعنی وعده های انتخاباتی یك نامزد انتخاباتی مطابق با افكار و اندیشه هایی باشد كه آن نامزد انتخاباتی تاكنون به آن شناخته شده است. دوم آنكه اگر كسی برای دوران چهار ساله احراز كرسی ریاست جمهوری، برنامه هایی را اعلام می كند این برنامه واقعاً در حیطه اختیارات قانونی رئیس جمهور، آنگونه كه در قانون اساسی و قوانین جاری پیش بینی شده است باشد. سومین ویژگی برنامه های اعلامی كاندیداها، قابل اجرا بودن آنهاست. به این معنا كه ممكن است یك برنامه، نه برخلاف باورها و سلایق نامزد انتخاباتی و نه در مغایرت با قانون باشد اما در شرایط فعلی كشور به هیچ عنوان قابلیت اجرا نداشته باشد. در این صورت اعلام چنین برنامه ای، صرفاً موجب بی اعتمادی عمومی نسبت به برنامه های سیاستمداران می شود. اما صرفنظر از ترویج جو عدم اعتمادی كه می تواند در پی اجرا نشدن برنامه های وعده داده شده از سوی نامزدهای انتخاباتی ایجاد شود، در نگاهی كلان تر چنین رویه ای می تواند پروسه توسعه سیاسی در كشور را دچار مشكل كند.

جامعه ایران در حال تجربه كردن مراحل مختلف توسعه سیاسی است. در چنین شرایطی ما نیازمند فضایی مناسب برای تقویت قدرت تمیز و تشخیص مردم هستیم. به طور طبیعی در ایام انتخابات، مردم دچار هیجانات سیاسی خاص انتخابات می شوند و تا حدی تحت تأثیر عواطف و احساسات سیاسی قرار می گیرند، چنانچه نامزدهای انتخاباتی، برخلاف شخصیت واقعی سیاسی اشان برنامه هایی را اعلام كنند كه در فضای هیجانی ایام انتخابات، مردم قادر به تشخیص واقعی نبودن آن نشوند، این رویداد می تواند تكرار تجربه های ناموفق گذشته را برای جامعه ایران به دنبال داشته باشد و فضای سیاسی كشور را دچار فراز و نشیب هایی كند كه طبعاً از سرعت پیشرفت روند توسعه سیاسی در كشور بكاهد. این در حالی است كه به باور برخی كارشناسان تنها راه جلوگیری از سیالیت مواضع نامزدهای انتخاباتی، تقویت رفتارهای حزبی در جامعه است. در واقع آن دسته از نامزدهایی كه مواضعشان در آستانه انتخابات به یكباره دچار چرخش های ۱۸۰ درجه ای می شود، تنها در نبود فعالیت های حزبی قادر به انجام چنین كاری هستند چرا كه اگر آنها برای پیروزی در انتخابات، ناگزیر به فعالیت در قالب های حزبی باشند چاره ای نخواهند داشت جز اینكه مرامنامه، اهداف و برنامه های كلان حزبی خود را به جامعه عرضه كنند. بدیهی است كه مواضع و برنامه های آنها، ثبت و ضبط می شود و رفتار و گفتار آنها قابل پیگیری خواهد بود.از سوی دیگر در بررسی راههای پیشگیری از تغییر مواضع شدید نامزدهای انتخاباتی، علاوه بر تقویت حزب گرایی در جامعه، نهادینه شدن فعالیت نهادهای ناظر سیاسی نیز مورد توجه طراحان و كارشناسان سیاسی قرار دارد.مطبوعات و رسانه های مستقل به عنوان حافظه های تاریخی جامعه، می توانند برنامه ها و مواضع پیشین و فعلی احزاب و نمایندگان آنان را در اذهان عمومی زنده كنند.با یادآوری وعده های ارائه شده از سوی یك نامزد انتخاباتی، مردم این امكان را می یابند كه در مقام قضاوت و تمیز میان حرف های گذشته و رفتارهای فعلی یك حزب یا شخصیت سیاسی قرار بگیرند. در این صورت و با حضور احزاب و مطبوعات مستقل، آیا نامزدهای انتخاباتی باز هم جرأت و جسارت تغییرات و چرخش های بنیادین در مواضعشان را پیدا می كنند.