سرخه حصار هنوز زنده است

مطالعه سه ساله روی کفتارها نشان داد

پس از بررسی‌های سه‌ساله میدانی مبنی بر مطالعه اکولوژی گوشتخواران در پارک ملی سرخه حصار سرانجام در کنار سایر گوشتخواران موجود در منطقه موفق به بررسی اکولوژی کفتار به‌ویژه رژیم غذایی و ویژگی‌های رفتاری این‌گونه در کنار لانه خود و تقابل آن با سایر گونه‌های همزیست شدیم. به‌رغم ذهنیت‌های غلطی که شاید برخی از مردم ناآگاه نسبت به این گونه جانوری داشته باشند، ‌ با توجه به مطالعات صورت پذیرفته مشخص شد که افراد این گونه شدیدا از انسان و فعالیت‌های انسانی گریزان بوده و از آن دوری می‌جویند، هرچند در برخی موارد رفت‌وآمد تعداد کمی از افراد این گونه به داخل مناطق مسکونی دیده شد اما این رفت‌وآمدها عمدتا در شب و در زمان‌هایی بود که حضور انسان در محیط‌های بیرونی کم بوده است. این گونه جانوری در میان سایر گوشتخواران موجود در منطقه گونه‌ای است با توانایی‌های زیستی فوق‌العاده استثنایی. با اینکه آنها نسبت به همتایان خالدار آفریقایی خود دارای جثه‌ای به‌مراتب کوچک‌تر و منزوی‌تر هستند، ولی مانند آنها از آرواره‌های قوی برخوردارند و می‌توانند استخوان‌های طعمه خویش را ظرف چند ثانیه در هم ریخته و خرد نمایند.

آنها قادرند با استفاده از حس شنوایی و بویایی بسیار قوی خود به‌راحتی نسبت به محیط اطراف خود آگاهی یابند. در یکی از شب‌ها که جهت بررسی رفتار این گونه در مقابل لانه پنج کفتار(یک قلاده بالغ و چهار قلاده نابالغ تقریبا یک ساله) بی‌سر‌وصدا و بدون حرکت به انتظار نشسته بودیم، ناگهان صدای‌های شیون مانند بلندی مانند پای‌کوبی قبایل وحشی آفریقایی به هنگام نیمه‌شب برخاست، مثل اینکه یک گله کفتار خالدار با جثه‌هایی بزرگ در حال نزاعی خونین با یکدیگر هستند و همراه آن نیز صدای کشیده شدن لاشه حیوانی روی زمین و شکستن استخوان‌هایش به گوش رسید. وضعیت همچنان به مدت پنج دقیقه ادامه یافت تا اینکه به ناگاه سکوت محضی بر محیط حاکم شد و سپس صدای زوزه‌مانند هر لحظه بلند‌تر و بلند‌تر شد. تا جایی که در فاصله تقریبا هشت متری ناگهان صداها بلند‌تر و حضور کفتار ماده در نزدیکی ما بیشتر نمود پیداکرد. به‌نظر می‌رسید کفتار مادر با استفاده از ردیابی بو به حضور ما در اطراف لانه خود پی برده بود و سعی می‌کرد به طرق مختلف ما را از صحنه خارج کند. وضعیت همچنان ادامه داشت و کفتار مادر همچنان تا قبل از طلوع خورشید در اطراف ما پرسه می‌زد و با ایجاد صداهای مختلف بر رعب و وحشت حاکم بر محیط می‌افزود.

● کفتار در راس هرم غذایی

این گونه‌های جانوری در طبیعت از ارزش بسیار بالایی برخوردارند، به‌طوری‌که با جمع‌آوری و جابه‌جا کردن لاشه‌های موجود در طبیعت و انتقال آنها به داخل لانه خویش و تغذیه از آنها امکان شیوع بیماری‌های مسری را به کمترین میزان خود کاهش می‌دهند، هر چند حضور این گونه با خرافات بسیاری نزذ عامه مردم منجمله شیطانی بودن این گونه(!)یا بیرون کشیدن جسد انسان از زیر خاک در قبرستان‌ها و... همراه است، ولی این را نیز بایستی دانست که این گونه زیبا و دوست داشتنی جزئی مفید از طبیعت و پاره‌ای جدا نشدنی از آنست که به وظایف خود به‌خوبی آگاه است و حتی فقدان آن در طبیعت می‌تواند توازن و تعادل اکولوژیک اکوسیستم را به هم ریزد. غالب زیستگاه این گونه را تپه ماهورهای بلند با پوشش گیاهی تنک تا مناطق دشتی تشکیل می‌دهند. معمولا شب فعال بوده ولی در مناطقی که از امنیت کافی برخوردار باشد در روز نیز قابل مشاهده هستند.

حضور دام، تردد پیاپی انسان و فعالیت‌های انسانی و کاهش شدید جمعیت سمداران و متعاقبا سایر گوشتخواران بزرگ جثه‌مانند پلنگ وگرگ در پارک ملی سرخه حصار یا در بعضی نقاط تیر‌اندازی افراد متخلف، ناامنی و استرس روزافزونی را برای این گونه فراهم کرده است. این در حالی است که برای اولین‌بار است که از یک لانه کفتار راه‌راه به همراه توله‌های موجود در آن عکسبرداری شده است و به بررسی اکولوژی آنها در این منطقه پرداخته می‌شود. رویت این گونه در هر منطقه‌ای می‌تواند نوید‌دهنده آینده روشن برای تمامی گونه‌های جانوری موجود در منطقه و حتی اکوسیستم موجود در آنجا، به‌شمار رود چراکه در واقع حضور این گونه معرف بهبود روابط طعمه و طعمه‌خواری در اکوسیستم و به تعبیری برقراری نسبی توازن اکولوژیک در منطقه می‌تواند باشد.

همچنین مقادیری ردپا و مدفوع نسبتا تازه کفتار نیز یافت شد که البته این امر نمی‌تواند بیان‌کننده جمعیت یا تراکم بالای کفتارها در منطقه فوق باشد. این نمایه‌ها از حاشیه جاجرود شمالی پارک ملی سرخه‌حصار گرفته تا منطقه حفاظت شده و پارک ملی خجیر با ویژگی‌های متفاوتی پراکنده بودند. بیشترین تلفات ثبت شده از کفتار در این مجموعه مربوط به تصادفات جاده‌هایی است که بدون در نظر گرفتن ایمنی زیستی وحوش منطقه در داخل یا حاشیه منطقه همچون جاده پارک ملی خجیر و... ساخته شده‌اند.

چنانچه این جاده‌ها و میزان تردد از آنها در داخل دو پارک ملی سرخه‌حصار و خجیر و منطقه حفاظت شده جاجرود کنترل نشود بنابراین هر ساله می‌بایست منتظر مرگ‌ومیر چندین قلاده‌ای انواع گوشتخواران و چندین رأسی علفخواران باشیم. به هر حال وجود جمعیت تقریبی ۱۰ تا ۱۲ قلاده‌ای این گونه نیازمند مدیریت جامع و علمی این مناطق و تدوین رویکردهای مدیریتی، متناسب با اهدافی از پیش تعیین شده است. امید است که مدیریت محترم اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران نسبت به این مهم، مانند سایر اقدامات‌شان در عرصه دفاع از زیستگاه‌ها و حیات وحش موجود در آن، همت‌ گذارند.

مهدی چلانی

کارشناس محیط زیست