كانون های تفكر كشور چگونه با آینده روبه رو خواهند شد

ایجاد شركت های غول آسای فراملیتی با هزاران پرسنل و میلیاردها دلار گردش مالی شوخی نیست این توانایی بر چه اصول و مهارت هایی استوار است و چه نرم افزارهایی دارد

جیمز جی. مك گان، كه از نویسندگان معروف در زمینه‌ی كانون‌های تفكر است، اخیراً در مقاله‌ای با عنوان "كانون‌های تفكر چگونه با آینده روبه‌رو خواهند شد"، كه مشروح آن در نشریه‌ی فیوچریست، شماره‌ی نوامبر و دسامبر ۲۰۰۰ به چاپ رسیده۱، علل و عواملِ جهانی و منطقه‌ای گسترش پرشتاب كانون‌های تفكر از دهه‌ی ۱۹۷۰م به این سو را موشكافانه تحلیل، و چالش‌ها و فرصت‌های فراروی آن‌ها را بررسی كرده است.

وی هشت نیروی پیش‌ران را تشخیص می‌دهد كه در گسترش شتابناك كانون‌های تفكر در پهنه‌ی گیتی دخالت دارند، و هم‌چنین ۱۰ روند كلیدی كه آینده‌ی كانون‌های تفكر را رقم می‌زنند. این روندها كه بعضاً در این جا مرور می‌شوند نشان می‌دهند كه دوره‌ی طلایی كانون‌های تفكر در دنیای صنعتی به سر آمده، و دوران عُسر و حَرَج آن‌ها آغاز شده است! این روندها را بخوانیم:

۱. حجم سرمایه‌گذاری‌ها اندك است: دولت‌ها حمایت مالی خود را از كانون‌ها قطع كرده‌اند و بنیادهای خصوصی نیز از پشتیبانی اغلب كانون‌های تفكر دست برداشته‌اند، ... این روند بنیه‌ی كانون‌های تفكر را تضعیف می‌كند ... و آن‌ها را با مشكلات عدیده‌ای مواجه می‌سازد.

۲. موسسه‌های اعتباردهنده هر روز سیاست‌های تازه‌ای را اتخاذ می‌كنند. در كشورهای پیش‌رفته‌ی صنعتی، كانون‌های تفكر نیز می‌توانند مانند سایر موسسه‌ها با ارایه‌ی برنامه‌های خود از موسسات مالی مثل بانك‌ها وام بگیرند. كه این‌ها نیز هر روز یك ساز می‌زنند و مشكلاتی را برای كانون‌های تفكر ایجاد می‌كنند. خوب یا بد، این روند در كشور ما عینیت ندارد؛ چون هنوز موسسه‌های مالی كشور ما كانون‌های تفكر را به رسمیت نمی‌شناسند.

۳. رقابت افزایش یافته است. از سال ۱۹۶۵ به این سو، تعداد كانون‌های تفكر ۲ برابر شده است. گرچه گسترش كمّی این كانون‌ها نكته‌ی مثبتی است، اما اغلب این كانون‌ها كه در زمره‌ی موسسه‌های كوچك و متوسط (SMEs) قرار می‌گیرند باید بتوانند با موسسه‌های پژوهشی بزرگ و چندمنظوره‌ی فعال در بخش‌های دولتی بر سر جذب منابع مالی رقابت كنند. كاركردن در این فضا برای كانون‌های كوچك به‌واقع دشوار است.

۴. همه می‌خواهند زود به نتیجه برسند! دولت‌مردان و حامیان كانون‌های تفكر دیگر هم‌چون گذشته تاب و تحمل پروژه‌های طولانی‌مدت را ندارند. آن‌ها به جای كانون‌های تفكر "نظری"، كه وقت خود را به تولید نظریه‌ها و حرف‌های به‌اصطلاح كتابی اختصاص می‌دهند، نیاز به كانون‌های تفكر "حمایت‌گرا" دارند. این نیاز باعث شده تا كانون‌های تفكر در روش‌های عملیاتی خود تجدید نظر كنند.

۵. مشتریان جدیدی پیدا شده‌اند. مشتریان كانون‌های تفكر تا همین اواخر به سیاست‌گذاران ارشد ومقامات بلندپایه‌ی دولتی محدود بودند؛ اما امروزه صاحبان شركت‌ها و حتا افراد معمولی نیز برای تصمیم‌گیری بهتر برخی از خدمات و اطلاعاتِ كانون‌های تفكر را می‌خواهند. این روند، كانون‌های تفكر را وا داشته تا به بازارهای جدیدی بیندیشند.

روندهایی كه بر شمردیم جنبه‌ی جهانی دارند و كم‌وبیش در كشور ما نیز برقرارند؛ ازجمله افزایش رقابت بین كانون‌های تفكر بزرگ و غالباً دولتی و كانون‌های تفكر كوچك و غیرانتفاعی هم‌چون اندیشكده.علاوه بر این، با روی‌كارآمدن دولت نهم در كشور، جغرافیای آینده‌ی كانون‌های تفكر به‌كلی تغییر كرده است. مقامات بلندپایه‌ی دولت نهم، غالباً روی خوش به شكل‌گیری كانون‌های تفكر نشان داده‌اند كه در كُل برای كشور و نظام اسلامی، فوق‌العاده می‌تواند مثبت باشد. اما واضح است كه اغلب كانون‌های تفكر جدید در چارچوب بخش دولت تاسیس خواهند شد، و بنابراین بازار كار كانون‌های تفكر غیردولتی به شدت محدود و كوچك خواهد شد. بدون این رقابت‌ها هم، كانون‌های تفكر كشور اعم از دولتی، نیمه‌دولتی، و غیردولتی بامشكلات ساختاری و مالی فراوانی روبه‌رو بوده‌اند.

از طرف دیگر، دولت نهم بر خلاف دولت سلف خود كه مایه‌ای از علایق نظری داشت، "دولت عمل" است و شتاب اجرایی بالایی دارد، كه آن‌ هم از دیدگاه شرایط فعلی كشور بسیار مناسب است، اما حامل یك هشدار خطیر به كانون‌های تفكر نیز هست؛ و آن این كه:

اولاً: باید خیلی سریع‌تر عمل كنند.

ثانیاً: باید از صبغه‌ی نظری كارها بكاهند، و بر حل مسایل و چالش‌های واقعی دستگاه‌های دولتی متمركز شوند.مجموعه‌ی این مسایل، اندیشكده صنعت و فناوری (آصف) را بر آن داشته تا به اتخاذ یك استراتژی جدید و در عین حال متفاوت بیندیشد. خطوط كلی این استراتژی را برای اطلاع دوست‌داران آصف و دریافت رهنمودها و پیش‌نهادهای عزیزان ترسیم می‌كنیم:

۱. تقویت توان رقابت‌پذیری صنایع تجاری. آصف به این نتیجه رسیده كه صنایع تجاری كشور، اعم از دولتی و غیر دولتی، باید هرچه سریع‌تر خود را برای استقبال از شرایط جدید رقابتی آماده نمایند. این شرایط با الحاق كامل ایران به سازمان تجارت جهانی (WTO) ایجاد خواهد شد. نیاز صنایع ما افزایش توان رقابت‌پذیری آن‌ها در بازارهای جهانی است. این توانایی با توسعه‌ی فعالیت‌های زیر در صنایع كشور تقویت خواهد شد:

الف. فعالیت‌های دیده‌بانی بین‌المللی، كه صنایع و سیاست‌گزاران صنعتی كشور را از آخرین تحولات جهانی در حوزه‌ی صنعت و فناوری آگاه می‌سازد و "هشیاری جهانی" آن‌ها را ارتقا می‌دهد.

ب. سرمایه‌گذاری صنایع و شركت‌ها در "تعالی سازمانی"؛ كه به معنای بازنگری در سیاست‌ها، راهبردها، فرایندها، ساختارهای سازمانی، سبد محصولات، سبد فناوری‌ها و از این قبیل است. آصف كه از پیشگامان ترویج تعالی صنعتی در كشور بوده، بهترین خدمات را در این زمینه به شركت‌های تجاری، به‌ویژه شركت‌های غیر دولتی ارایه خواهد كرد.

پ. توسعه‌ی فعالیت‌های فن‌بازاری. آصف بر این اعتقاد است كه ایران اسلامی در سال ۱۴۰۴ باید شاهراه جهانی فناوری‌های پیشرفته و بزرگ‌ترین و فعال‌ترین بازار فناوری در منطقه‌ی آسیا و خاورمیانه باشد. دست‌یابی به این چشم‌انداز، مستلزم گسترش فعالیت‌های فن‌بازاری در كشور است كه در دو سطح كلان و خُرد انجام خواهد شد.

در این حوزه، آصف ضمن ارایه‌ی خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به دستگاه‌های دولتی در راه‌اندازی انواع فن‌بازارها، به شركت‌ها و صنایع كوچك و متوسط در جذب فناوری‌های پیشرفته كمك خواهد كرد.آصف هم‌چنین درصدد گسترش خدمات "بازاریابی فناوری" برای دانش‌گاه‌ها و مراكز تحقیقاتی كشور است.

۲. كمك به توسعه‌ی كارآفرینی و اشتغال. كشور به این اتفاق نظر رسیده كه برای تحقق چشم‌انداز بیست‌ساله‌اش باید بر چالش كارآفرینی و اشتغال غلبه كند. گرچه با اتخاذ پاره‌ای سیاست‌ها، آمار بیكاری در كشور كاهش یافته، اما حتا كم‌ترین درصد بیكاری نیز شایسته‌ی نظام مقدس اسلامی نیست. آصف با این اعتقاد كه "كارآفرینی یك تكلیف ملی است"، اقدام‌هایی را برای تقویت دپارتمان كارآفرینی و اشتغال خود در دست انجام دارد. ما خصوصاً به این نتیجه رسیده‌ایم كه از طریق برپایی "فن‌بازارهای خاص" ـ مثلاً فن‌بازار صنایع كوچك، و فن‌بازار خوداشتغالی ـ می‌توانیم به جوانانِ پرشور و زنان جویای كار كشور كمك كنیم تا كسب‌وكارهای جذاب و مقرون‌به‌صرفه‌ای را انتخاب كنند. كشور ما می‌تواند با استفاده از تجربیات كشورهایی چون هندوستان و ایتالیا در توسعه‌ی "كسب‌وكارهای خانوادگی" درصد بالایی از نرخ بیكاری جوانان و زنان را كاهش داده، و بر قدرت تولید ثروت آن‌ها بیفزاید.

در حوزه‌ی فعالیت‌های نظری، اگر فرصت و مجالی برای اندیشكده باقی بماند، بر توسعه‌ی فنون "مدیریت كسب‌وكار" متمركز خواهد شد. من پیش از این هم در جایی نوشته‌ام كه دانش‌گاه‌های غربی از ورود دانش‌جویان مسلمان به دو رشته جلوگیری می‌كنند:

۱. رشته‌ی آینده‌پژوهی

۲. رشته‌ی مدیریت كسب‌وكار

این دو رشته در حقیقت اكسیرهای قدرت دنیای غرب هستند، و اگر ملت‌های مسلمان این اكسیرها را به دست آورند، نفس دنیای غرب را خواهند برید. اگر نگویم كه كشور ما در دانش آینده‌پژوهی به مدارج بالا رسیده، اما اهمیت آن بر دولت‌مردان و بزرگان كشور آشكار شده است و همین برای رفع تكلیف از ما كافی است. اكنون به یاری خداوند متعال، نوبت این است كه پرده از معمّای مدیریت كسب‌وكار برداریم؛ آنچه كه در اندیشكده به هنر "تولید ثروت‌های زیاد از طریق حلال" موسوم شده است.

ایجاد شركت‌های غول‌آسای فراملیتی با هزاران پرسنل و میلیاردها دلار گردش مالی شوخی نیست. این توانایی بر چه اصول و مهارت‌هایی استوار است و چه نرم‌افزارهایی دارد؟ این سوال كلیدی و نظری اندیشكده در حال حاضر است و ما به یاری خداوند متعال، پاسخ آن را خواهیم یافت.

ما به امید روزی هستیم كه ده‌ها پژوهشكده‌ی "مدیریت كسب‌وكار" در كشور پا بگیرد، و فراتر از آن كشور ما مهد پرورش كارآفرینان و مدیران برجسته‌ای باشد كه به ایجاد شركت‌های عظیم جهانی می‌اندیشند، و از توانایی تولید ثروت‌های میلیارد دلاری برای گسترش امپراتوری اقتصادی ایران اسلامی و پشتیبانی از منویات انقلاب اسلامی برخوردارند. در پایان از همه‌ی دوستان گرامی خواهشمندیم نظریات و پیش‌نهادهای خود را با ما در میان بگذارند.

پانویس‌ها:

۱. ترجمه‌ی آن در كتاب "الفبای آینده‌پژوهی: علم و هنر كشف آینده و شكل‌بخشیدن به دنیای مطلوب فردا" آمده است. این كتاب در دست انتشار است و ان‌شاءالله به زودی تقدیم علاقه‌مندان خواهد شد.

نویسنده: عقیل ملكی‌فر