نظامیه اصفهان

در این نکته تردیدی نیست، پیش از آنکه نظام الملک در اصفهان، بلخ، نیشابور، موصل، هرات، بصره، مرو، آمل و بغداد مدارسی به نام نظامیه برپا کند، مدارس بسیاری که شرایط دانشگاه های …

در این نکته تردیدی نیست، پیش از آنکه نظام الملک در اصفهان، بلخ، نیشابور، موصل، هرات، بصره، مرو، آمل و بغداد مدارسی به نام نظامیه برپا کند، مدارس بسیاری که شرایط دانشگاه های امروزی را داشتند در سرتاسر ایران وجود داشته است، اما اهمیت نظامیه ها و از جمله نظامیه اصفهان به دلیل نهضتی است که در ایجاد اینگونه مدارس آغاز شد و نظم و ترتیبی است که نظام الملک بر آنها حاکم کرد و بسیاری از آن شرایط کم وبیش تا سده ها بر مدارس عالی ما حکمفرما بود. تاریخ دقیق تاسیس نظامیه اصفهان در دست نیست ولی تردیدی نیست که این نظامیه، سال ها پیش از ۴۸۳ هجری قمری یعنی سال وفات "صدرالدین خجندی" که نظامیه به نام او "صدریه" نامیده شده بود، تاسیس شده بود و احتمالا دانشمندانی که بنا به روایت ابن اثیر برای اصلاح تقویم به وسیله خواجه نظام الملک در اصفهان گرد آمدند، کار خود را در همان سال یعنی ۴۶۷ هجری قمری در نظامیه شروع کرده اند.

نظامیه اصفهان، نزدیک مسجد جامع اصفهان با هزینه شخصی خواجه نظام الملک با موقوفاتی که درآمد آن صرف پرداخت مقرری به دانشجویان و خوابگاه های شبانه روزی و حقوق استادان و کتابداران و خدمه و تعمیرات می رسید، برپا شد. هر دانشجویی در نظامیه اتاق و مقرری داشت. اثاثیه اتاق از طرف نظامیه تامین می شد و نوشته اند که در مدرسه انباری برای وسائل و نیازمندیهای دانشجویان بود که در صورت نیاز وسائل از آنجا تامین می شد.

تدریس به وسیله مدرسان آگاه و باتجربه انجام می شد. فهرست برخی از این مدرسان را شادروان سعید نفیسی در مجله مهر (سال دوم، شماره دوم) آورده است که از حوصله این مختصر بیرون است. خازنان (کتابداران) نظامیه نیز از میان دانشمندان بزرگ انتخاب می شدند و در همان روزگار از فن کتابداری که بر اساس آن دستیابی به کتابها آسان می شد، سخن در میان بوده است.

همچنین فضائل اخلاقی و درستکاری در میان همه کارکنان نظامیه از استاد و دانشجو تا خدمه حاکم بود و از ویژگی های نظامیه ها به شمار می رفت. در این مورد بد نیست با بیان یک واقعه سخن را کوتاه کنم: نظام الملک، نظامیه بغداد را برای تدریس "شیخ ابواسحاق شیرازی" بنا کرد و شخصی به نام "ابوسعد قاینی" برای افتتاح نظامیه در دهم ذی القعده از طبقات مردم دعوت کرد و همه منتظر ابواسحاق ماندند ولی او با اظهار اینکه در ساخت نظامیه به خانه های مردم تجاوز شده است، حاضر نشد که برای افتتاح و تدریس در آن نظامیه حضور یابد.

نویسنده : دکتر رضا عبدالله