موسیقی آب های گرم

نگاهی به مجموعه «ترانه های جنوب»

رسم زیستن در این دیار شاید اندکی با جاهای دیگر سرزمینمان تفاوت داشته باشد. با این حال اما موسیقی باشکوهی در جنوبی‌ترین استان ایران جریان دارد. این موسیقی، بازتاب رفتارها، منش، باور‌ها و اعتقادهای مردم جنوب است. در عین حال تاریخ خواه ناخواه بر فرهنگ هرمزگان تاثیرهای بسیار داشته است. در این میان مهاجرت اقوامی از کشورهای دیگر از جمله هند و کشور‌های آفریقایی، فضای این استان را نسبت به استان‌های دیگر متفاوت کرده است.

از این رو، فرهنگ غالب مردم آمیخته به باورهایی است که گاه در تکه‌های دیگر سرزمین ایران دیده نمی‌شود. این قیاس شاید مع‌الفارق باشد که بگوییم موسیقی «ترانه‌های جنوب» هم موسیقی متفاوتی است.

این مجموعه بر اساس ۹ ترانه ملایم شکل گرفته است و در بستری نرم از واژه‌های عاشقانه.

در برخورد با ترانه‌های جنوب ناچاریم ۲رویکرد داشته باشیم. اولی رویکرد محلی و دوم رویکرد ملی و حتی فراتر از آن. تمامی شعرها براساس گویش بندرعباسی سروده شده و ابراهیم منصفی، شاعر و آهنگساز این مجموعه با واژه‌هایی ساده به دیدار مخاطبش می‌رود. او دریافته است شنونده‌اش با هر کلامی که از صداقت تهی است، ارتباطی برقرار نمی‌کند، بنابراین کلامش با صداقتی آشکار سروده شده است.

او در بیشتر شعرها از معشوقی سخن به میان می‌آورد که روبه‌روی او ایستاده و با قامتی بلند به درددل‌هایش گوش می‌دهد، اما بی‌اهمیت از کنار او می‌گذرد. در برخی شعر‌ها نیز دست به دامان روایت و قصه می‌شود، همچنان که در زادگاهش قصه و روایت ریشه‌ای کهن و قوی دارد. رویکرد محلی وقتی برجسته‌تر می‌شود که بدانیم تمامی شعرهای ترانه‌های جنوب به گویش محلی بندرعباسی سروده شده است.

ابراهیم منصفی، شاعری نوپرداز و ترانه‌سازی پیشرو است. او با فضای شعر امروز بخوبی آشناست و از این رو حال و هوای ترانه‌هایش بسیار عینی، ملموس و امروزی به نظر می‌رسد. او زبان قدرتمندی دارد و واژه‌پردازی قدر است، چون ترسی از محدودیت واژه ندارد و از تمام امکانات زبانی برای بیان مقصودهایش بهره می‌گیرد.

ابراهیم منصفی (رامی) را چند سال پیش وقتی مجموعه «گوش» منتشر شد با ترانه «بدو بدو» شناختیم و این شناخت زمانی بیشتر شد که مجموعه‌ای مستقل از او به نام ترانه‌های نامی به بازار آمد.

خلاقیت در کارهای رامی به گونه‌ای آشکار جلوه می‌کند، گاه روایت غُلُمکی (غلام کوچولو) می‌شود که در آلونکی سست با خانواده‌ای پرجمعیت زندگی می‌کند و گاه حدیث نفس عاشقی دلخسته.

همان طور که در سطرهای آغازین گفته شد رویکرد محلی با تصاویر ارائه شده بی‌شک برجسته‌تر می‌نماید؛ اما در عین حال برای جهانی شدن و رساندن حرف خود به مردم دنیا باید از پشتوانه و پایگاهی محلی برخوردار باشیم. رامی از این ویژگی‌ها برخوردار است، موسیقی‌اش هم. علاوه بر آن، یادآوری این نکته لازم است که لحن و منش او در موسیقی با استفاده از سازهایی چون گیتار، هم ویژه خود اوست و هم دربردارنده زبانی فراگیر. از این رو می توان گفت توانایی جهانی شدن یکی از ظرفیت‌های موسیقی ابراهیم منصفی است.

اما روی دیگر ماجرای ترانه‌های جنوب تلاش شایسته و تاثیرگذار سهیل نفیسی است. نفیسی و صدایش را پیشتر با مجموعه «ری را» شنیده‌ایم و با می‌تراود مهتابِ نیما. نفیسی موسیقی فیلم هم ساخته است؛ اما در سابقه هنری او «ری‌را» درخشش بیشتری دارد. در آن اثر هم یک ویژگی، مشخص‌تر از بقیه ویژگی‌هاست؛ موسیقی در فضایی خلوت.

در سازبندی (ارکستراسیون) نفیسی ما تنها نام یک ساز را می‌شنویم. او هرجا که احساس می‌کند نیازمند همنواز است، دست به دامان فناوری میکس می‌شود. با این حال کاملا وفادار به خلوتی است که برای مخاطبش می‌سازد.

در این فضا، خواه ناخواه نوعی آرامش وجود دارد که به گونه‌ای پنهان ذهن مخاطب را به تسخیر خود درمی‌آورد. در ری‌را هم این ویژگی دیده می‌شود. اصولا معتقدم سهیل نفیسی موسیقیدانی است که با مخاطب براحتی ارتباط برقرار می‌کند، چون از هیاهوهای کاذب پرهیز کرده و در موسیقی‌اش آنی نهفته است.

ترانه‌های جنوب، ۹ ترانه از زنده‌یاد ابراهیم منصفی، موسیقیدان و شاعر بندرعباسی را خود دارد. گویا قرار بر این بوده که ۱۰ ترانه در این مجموعه باشد، چون در مقدمه این اثر که در کتابچه‌ای شکیل ارائه شده، از بازآفرینی ۱۰ ترانه سخن گفته شده است.

مجموعه ترانه‌های جنوب کار مخاطب را آسان کرده است زیرا از نغمه‌هایی استفاده کرده که گوش ما با آنها آشنایی دارد

همه فصلُن، گپ شو، گله، گریخُم نَهُندن، وصل، شَبُنه، غوغای سکوت، دل خراب و یار عزیز ۹ ترانه بازآفرینی شده در این مجموعه هستند و تمامی این ترانه‌ها به گویش بندرعباسی خوانده و ارائه شده‌اند.

در ترانه‌های جنوب هم آهنگساز و هم نوازنده و خواننده و بازآفرین اثر روحی یگانه دارند. چون همچنان که از شکل ارائه شده برمی‌آید، انگار روحی یگانه بر اثر حکمفرماست. شاید به این دلیل که منصفی و نفیسی دوستانی دیرین و رفیقانی صمیمی بوده‌اند. نفیسی این اثر را بازآفرینی کرده یعنی چند بار نغمه‌های دوستش رامی( منصفی) را از صافی ذهن خود گذرانده و سپس نسخه‌ای ارائه کرده که شکلی کامل به نظر می‌رسد؛ محصولی که روح دو هنرمند در آن جاری است.

با این حال نوع موسیقی هرمزگان نیز نو بودن و تازگی را برای مخاطبش به ارمغان می‌آورد. اما نکته‌ای وجود دارد و آن این که هنگام رویارویی با شکل خام موسیقی جنوب، یا هر نوع موسیقی بومی دیگر، ممکن است یکنواختی و سادگی نغمه‌ها ذهنمان را دچار خستگی کند. چون برای فهم و درک موسیقی یک اقلیم باید علاوه بر تحقیق، ذهنمان را با تکرار و تکرار موسیقی ورزیده کنیم تا از آن نغمه‌ها لذت ببریم؛ نغمه‌هایی که در رقص‌ها، دعای باران، شروه‌ها، زار و... آشکار می‌شود.

بر این اساس باید بگویم مجموعه ترانه‌های جنوب کار مخاطب را آسان کرده است؛ زیرا از نغمه‌هایی استفاده کرده که گوش ما با آنها آشنایی دارد. مقصودم تکراری بودن نیست. مخاطب امروز با طنین گیتار بیگانه نیست. فضاهایی نیز که این ساز برای مخاطب می‌سازد، فضاهایی آشناست چون تکرار این فضاها درک و دریافتشان را برای مخاطب آسان کرده است. از طرفی، موسیقی ایرانی هم یک موسیقی آوازی است. بنابراین فضاهای آشنا و در عین حال تازگی مضمون در شعرها به عنصری به نام آرامش اضافه شده است تا موسیقی ترانه‌های جنوب آشنا و در عین حال منحصر به‌فرد و تازه به نظر برسد.

منصفی در ساخت موسیقی علاوه بر قائل بودن به حفظ فضاهای بومی، تنها در شکل ارائه به ساز و فضایی غربی متوسل شده است و آن گونه که از نغمه‌هایش برمی‌آید، دغدغه‌های مردم، نغمه‌های بومی و فرهنگ هرمزگان را نخست در خود درونی کرده و سپس به شکلی معقول ارائه داده است. در کنار او سهیل نفیسی نیز به این روش آگاهی و اشراف دارد. او نیز تلاش خود را معطوف به ارائه فضایی ملموس و در عین حال متفاوت کرده است. اما نکته‌ای نیز در این میان وجود دارد؛ خواه ناخواه فضای موسیقی گاه دچار یکنواختی می‌شود. نکته‌ای ناگزیر که در این اثر چندان برجسته نیست.

اما در کنار آن باید به شکل ارائه آلبوم ترانه‌های جنوب هم اشاره کرد. ماه‌ریز ناشر این اثر برای مخاطب خود ارزش قائل شده و در کتابچه‌ای جالب فهرست ترانه‌ها، شعرها، ترجمه واژه‌ها، ترجمه شعرها به انگلیسی و... را با گرافیکی متفاوت ارائه کرده است. این نکته در حالی است که برخی ناشران موسیقی در تولید آثار وزین و برجسته خساست به خرج می‌دهند و کم کاری می‌کنند.

در هر حال مجموعه ترانه‌های جنوب مجموعه‌ای ارزشمند و قابل اعتناست و شاید امیدی برای علاقه‌مندان موسیقی مبنی بر آن که این اتفاق در تمام نواحی ایران تکرار و تجربه شود. همچنان که در کشورهایی با چنین غنای فرهنگی کارهایی از این دست پاس داشته می‌شود.

عزت‌الله الوندی