سرنوشت از پیش رقم خورده اپراتور چهارم

درباره پروژه جدیدی بنام اپراتور چهارم

در حیطه فناوری اطلاعات ایران، اپراتور، نامی است که به سرویس دهندگان خدمات تلفن همراه داده شده است اگر چه این کلمه مفهومی فراتر دارد اما از وقتی همراه اول و ایرانسل و تامین تلکام عنوان اپراتورهای اول تا سوم را از آن خود کردند، اپراتور در ایران چیزی جز تلفن همراه را یادآور نمی شود. در این شرایط، خبر از آمدن اپراتور جدیدی با عنوان اپراتور چهارم حرف تازه ای است که با توجه به پیش زمینه کلمه اپراتور، این ذهنیت را ایجاد می کند که سرویس دهنده تازه ای برای تلفن همراه در راه است اما واقعاً اپراتور چهارم چیست؟ چند سال پیش یکی از معاونان وزیر از اپراتور چهارم سخن به میان آورد و اما امروز موضوع جدی تر شده و قائم مقام وزیر و خود وزیر ارتباطات در مورد اپراتور چهارم در رسانه ها صحبت می کنند و در سال جاری نیز چندین بار خبر راه اندازی اپراتور چهارم مطرح شد که نشان از عزم جدی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در راه اندازی این اپراتور دارد.

بعد از اینکه دو اپراتور همراه اول و ایرانسل چند سالی به رقابت با یکدیگر پرداختند اپراتور سومی به نام رایتل کار خود را آغاز کرد و چندی است که پیش ثبت نام آن در کرج آغاز شده و سرویس های نسل سوم تلفن همراه را به مردم ارائه خواهد داد؛ کلمه ۳G توضیحی برای نسل سوم تکنولوژی ارتباطی سیار (سلولار آنالوگ برای نسل اول و دیجیتال PCS برای نسل دوم) است. ۳G شبکه ای با تکنولوژی سلولی است که علاوه بر تماس های تلفنی و دسترسی به اینترنت پرسرعت واقعی، منطقه وسیعی را هم پوشش می دهد. ۳G به سرعت در حال فراگیر شدن در سراسر جهان است و بزودی جایگزین اپراتورهای قدیمی و تکنولوژی قدیمی خواهد شد.

لازم به ذکر است؛ ژاپن اولین کشوری بود که به صورت گسترده و تجاری در سال ۲۰۰۱ از این تکنولوژی استفاده کرد. کمپانی قدرتمند NTT DoCoMo برای اولین بار دست به این کار زد؛ عاملی که باعث تفاوت ۳G و سیستم کنونی تلفن همراه است شبکه های آن هاست. شبکه های ۳G حجم بسیار وسیع تری از اطلاعات را منتقل می کنند. مانند ارسال ویدئو کلیپ، آهنگ ها، بازی ها و بسیاری از این دست از شخصی به شخص دیگر. جذابیت و کاربرد این شبکه آنقدر زیاد است که بسیاری از اپراتورها قصد دارند تا به شکل سریع تری از آن برسند تا بتوانند HSDPA یا همان دانلود بسته های دیتا با سرعت بالا را ارایه دهند. قدرت شبکه مخابراتی نسل سوم یا ۳G در ارایه خدمات مبتنی بر دیتا مثل خدمات ارزش افزوده شامل موسیقی روی تلفن همراه با پهنای باند بیشتر یا تماشای ویدئو به صورت آنلاین و ارسال صدا و تصویر و از این قبیل بوده و در عین حال پهنای باند لازم برای دسترسی به اینترنت پر سرعت به صورت سیار در اختیار کاربر قرار می گیرد؛ گستردگی این فناوری باعث شده تا امروزه گوشی های تلفن همراه چیزی بیشتر از یک وسیله ارتباطی باشند. بسیاری از هموطنان که از داشتن گوشی های مجهز به این فناوری بهره مندند امیدوارند تا با عرضه سیم کارت هایی بر بستر ۳G توسط اپراتور سوم بتوانند از تمامی قابلیت های گوشی خود استفاده کنند.

از این ها که بگذریم طرح موضوع تشکیل اپراتور چهارم که ماهیت فن آوری اطلاعات دارد، اولین بار در مصاحبه با قائم مقام وزیر ارتباطات مطرح و پس از آن با واکنش هایی از سوی دیگر رسانه های حوزه ارتباطات و فن آوری اطلاعات روبه رو شد، به طوری که کارشناسان و روزنامه نگاران با طرح سوالاتی از این دست که اصولاً اپراتور فن آوری اطلاعات یعنی چه؟ منظور اپراتور دیتاست یا اپراتوری برای همه فن آوری اطلاعات؟ به دنبال شفاف سازی این موضوع برآمده و خواستار توضیح بیش تر از سوی مسوولان مربوطه شدند.

پس از آنکه در وزارت ارتباطات تصمیم گرفته شد اپراتور چهارمی وارد عرصه ارتباطات و فن آوری اطلاعات شود و برخلاف سه اپراتور دیگر که در زمینه تلفن همراه فعالیت می کنند این اپراتور در حوزه فن آوری اطلاعات فعال باشد، سوالات متعددی از سوی کارشناسان امر مطرح و باعث شد تا وزیر ارتباطات تاکید کند که بهتر است فعلاً نام این اپراتور را فن آوری اطلاعات نگذاریم زیرا این اپراتور شبکه ای است که خدمات دیتا را ارائه می کند و پهنای باند مورد نیاز آن به کاربردها و سرویس های ارائه شده از طریق این شبکه بستگی دارد.

پس از آن این موضوع مطرح شد که اگر منظور اپراتور دیتاست که هم اکنون چند مورد از آن را داریم، شرکت های ندا (PAP) و شرکت های ISDP مگر اپراتور نیستند؟ و آیا تشکیل یک اپراتور در تضاد با سیاست های قبلی تقسیم یک پروانه به پروانه های کوچک تر نیست؟ آیا چنین اپراتوری انحصار ایجاد نمی کند؟ و این سوالات باعث شد تا وزیر ارتباطات و قائم مقام وی نسبت به توضیحات بیش تر درباره این اپراتور اقدام کنند. اما مهدی اخوان بهابادی - قائم مقام وزیر ارتباطات در فن آوری - درباره چهارمین اپراتور کشور گفته است که بنا بر تصمیم وزارت ارتباطات قرار شد اپراتور چهارمی با نام اپراتور فن آوری اطلاعات وارد بازار شود که حوزه فعالیت آن لایه دسترسی و فیبر نوری خواهد بود.

وی هم چنین درباره اینکه این اپراتور خصوصی یا دولتی خواهد بود، تاکید کرد: با توجه به اینکه دولتی بودن اپراتور فن آوری اطلاعات مغایر با کوچک سازی دولت و اصل ۴۴ است، بنابراین این اپراتور نمی تواند دولتی باشد و خصوصی خواهد بود.به گفته وی طبیعتاً شبکه دسترسی، اینترنت پرسرعت و دایل آپ را نیز در برمی گیرد اما تدابیری اندیشیده خواهد شد که حوزه کاری این اپراتور و شرکت های ارائه کننده خدمات اینترنت پرسرعت حداقل تداخل را داشته باشد.

بر اساس اخبار اعلام شده قرار است سرعت دسترسی این اپراتور به اندازه ای باشد که سرویس هایی نظیر IPTV بر روی این شبکه قابل ارائه باشد و بستر فعالیت این اپراتور فیبر نوری خواهد بود و در پروژه رساندن فیبر نوری قرار است فیبر تا در منازل کشیده شود که مقدمات کار انجام شده و کارهای نهایی برای وارد شدن به مرحله اعطای پروانه در حال انجام است که با این کار یک جهش بزرگ در حوزه فن آوری اطلاعات خواهیم داشت و طی چند سال دیگر به جای واردکننده، صادرکننده فن آوری اطلاعات در جهان باشیم. اما دکتر رضا تقی پور - وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات - هم در اظهار نظری با بیان اینکه حداکثر پهنای باند اپراتور فن آوری اطلاعات (اپراتور چهارم) متناسب با کاربرد متفاوت خواهد بود اما برای مثال در سرویس ویدئو درخواستی حداقل پهنای باند ۸ مگابیت بر ثانیه به منزل کاربران ارائه خواهد شد تاکید کرد: بهتر است فعلاً نام این اپراتور را اپراتور IT نگذاریم؛ این اپراتور شبکه ای است که خدمات دیتا را ارائه می کند و پهنای باند مورد نیاز آن بستگی به کاربردها و سرویس های ارائه شده از طریق این شبکه دارد. برای مثال یکی از کاربردهای این شبکه ارائه فیلم به صورت درخواستی (video on demand) است که پهنای باند مناسب این سرویس حداقل ۸ مگابیت بر ثانیه و بالاتر است که در داخل شبکه این پهنای باند را در اختیار کاربران قرار می دهیم. پس از این توضیحات هم چنان جای سوال وجود دارد که چه مطالعاتی این موضوع را به محوری ترین پروژه وزارت از نظر حجم، ابعاد و اهمیت تبدیل کرده است؟ این اپراتور قرار است چه نوع خدماتی عرضه کند؟ آیا اصولاً قرار است زیرساخت را آماده کند یا فقط سرویس بدهد؟ نسبت آن با اپراتورهای موجود چیست؟ آیا قرار است از آن ها زیرساخت یا سرویس بگیرد یا بدهد؟ این ها سوالاتی است که بسیاری از کارشناسان از جمله سعید سلیمانی مطرح کرده و تاکید دارند که باید به این ابهامات و سوالاتی از این دست که آیا اپراتور چهارم، فقط مجری پروژه فیبر نوری خواهد بود، یا صرفاً یک ارائه دهنده خدمات فن آوری اطلاعات بر روی این بستر است؟ هزینه های چنین پروژه عظیمی چگونه تامین خواهد شد؟ سرمایه گذاری دولتی، خصوصی، داخلی یا خارجی است؟ پاسخ روشنی داده شود. اما رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه اپراتور چهارم به منظور فعالیت در لایه دسترسی دیتا، قرار است ارتباطات دیتا را بر بستر فیبر نوری تا در منازل افراد اجرا کند، ابراز داشت: اپراتور چهارم در واقع همان مجری پروژه FTTX است که فیبر نوری را تا منازل، ساختمان ها یا ادارات می برد که خدمات و سرویس های زیادی بر روی این شبکه پیاده و ارائه خواهد شد.

علی حکیم جوادی اظهار کرد: اپراتور چهارم در واقع همان مجری پروژه FTTX است که بستر مناسب برای در اختیار گذاشتن پهنای باند مناسب برای توسعه کسب و کارها از طریق فناوری اطلاعات است. وی گفت: فیبر نوری تا در منازل به زودی راه اندازی می شود و اپراتور مربوطه می تواند دسترسی به پهنای باند بالا را برای خانواده ها و کسب و کار و ادارات ایجاد کند؛ اپراتور چهارم به منظور فعالیت در لایه دسترسی دیتا، قرار است ارتباطات دیتا را بر بستر فیبر نوری تا در منازل افراد اجرا کند که حداکثر پهنای باند اپراتور چهارم که برخی آن را اپراتور فناوری اطلاعات نیز می نامند، متناسب با کاربرد متفاوت خواهد بود. وی افزود: به عبارت دیگر این اپراتور شبکه ای است که خدمات دیتا را ارائه می کند و پهنای باند مورد نیاز آن بستگی به کاربردها و سرویس های ارائه شده از طریق این شبکه دارد.

حکیم جوادی اظهار داشت: موضوعاتی از قبیل تلویزیون های کابلی تا انواع و اقسام موضوعات مختلف می توانند در راستای این پروژه تعریف شوند، بنابراین اپراتور چهارم برای ایجاد این شبکه و ایجاد چنین سرویس هایی می آید، زیرا بسیاری از آن سرویس ها با توجه به شبکه حال حاضر یا قابل استفاده نیست و یا با محدودیت مواجه است. او ادامه داد که به طور طبیعی این اپراتور شبکه دسترسی، adsl و dial up را نیز در برمی گیرد اما تدابیری اندیشیده خواهد شد که حوزه کاری این اپراتور و pap ها حداقل تداخل را داشته باشد و سرعت دسترسی این اپراتور به اندازه ای خواهد بود که سرویس هایی نظیر IPTV بر روی این شبکه قابل ارائه باشد.همچنین وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در یکی از اظهارات خود مطرح کرد که کارهای اولیه اپراتور چهارم فناوری اطلاعات انجام شده، چارچوب پروانه آن مشخص شده تا بتوانیم زیرساخت های فناوری اطلاعات را برای پیاده سازی دولت الکترونیک توسعه دهیم.

او بار دیگر در مصاحبه ای خبر از تعیین چارچوب های این اپراتور داده و بیان کرد، چارچوب پروانه اپراتور چهارم تعیین شده و طراحی کلانی نیز در این زمینه صورت گرفته است اما دولت باید برای تکمیل پروانه فعالیت این اپراتور مجوز صادر کند تا فرایند انتخاب اپراتور طی شود.

وی با بیان اینکه پس از طی این فرایند پروانه صادر شده و به اپراتور تحویل داده می شود ادامه داد: برای تعیین اپراتور در این پروژه باید از دولت موافقت اصولی دریافت شود و پس از این مرحله اپراتور از طریق مزایده یا ترک تشریفات انتخاب می شود.تقی پوربا بیان اینکه فرایند انتخاب شرکت برنده در اپراتور چهارم همانند فرایندی است که برای تعیین برنده در اپراتور دوم و سوم تلفن همراه صورت گرفته بیان می کند: خارجی ها هم می توانند در این اپراتور حضور داشته باشند. به این معنی که خارجی ها با مشارکت شرکت های داخلی ها در این پروژه حضور یابند و بیش از ۴۹ درصد از سهام این اپراتور را در اختیار نگیرند، اما به فاصله یک ماه از گفته های وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اخوان بهابادی بیان کرد که هنوز تصمیم نهایی در خصوص اپراتور چهارم از هیات دولت دریافت نشده ولی فعلاً تصمیم گرفته شده اپراتور چهارم در منطقه ای از شهر تهران به صورت پایلوت اجرا شود. و این چنین بود که در سال گذشته خبر اجرای پایلوت این اپراتور در تهران بار دیگر توجه رسانه ها را به خود جلب کرد که به گفته مسئولان قرار بر این شد که اپراتور چهارم به صورت پایلوت در یک منطقه از شهر تهران اجرا شود و در آن از کمک بخش خصوصی استفاده خواهد شد و بخش خصوصی در این پروژه درگیر می شود. از طرفی قرار است سرویس های قابل ارائه توسط این اپراتور در فاز آزمایشی ارائه شوند.

همچنین عنوان شد که فعلاً بحث کابل کشی و فیبر نوری مطرح نیست و اقدامات اولیه و کارهای فنی شروع شده و پیش بینی می شود طی ۵ الی ۶ ماه آینده بتوان این پروژه را به صورت پایلوت افتتاح کرد؛ این تنها پاسخ قائم مقام وزیر ارتباطات به پرسش های رسانه ها بود که باید تا ۵ الی ۶ ماه آینده یعنی تا خردادماه سال جاری منتظر بمانند و در واقع خردادماه را بزنگاه اجرای پروژه اپراتور چهارم دانست. اما نکته دیگر در این میان پاسخ پرسش هایی است که بعضاً وزیر ارتباطات و همچنین قائم مقام او، آن را متوجه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی می کند. چرا که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به یکی از پرسش ها که پروانه این اپراتور از کجا و توسط چه نهادی صادر می شود بیان کرد با همکاری رگولاتوری مراحل مقدماتی اعطای پروانه اپراتور چهارم it در حال انجام است.

در هر حال، بنا بر تصمیم وزارت ارتباطات قرار شد اپراتور چهارمی با نام اپراتور فن آوری اطلاعات وارد بازار شود که حوزه فعالیت آن لایه دسترسی و فیبر نوری خواهد بود. وقتی نظر کارشناسان را در خصوص طرح جدید وزارت ارتباطات جویا می شویم اکثر آن ها بر این باور هستند که این پروژه آن قدر مبهم هست که بهتر است در خصوص آن هیچ اظهارنظری مطرح نشود، چرا که تشکیل اپراتور چهارم نیز همچون دیگر پروژه های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد بود که سال ها است از مطرح شدن آن می گذرد ولی به سرانجام مشخصی نرسیده است!

در همین زمینه محمود رضا خادمی یک کارشناس فناوری اطلاعات می گوید: مقامات وزارت ارتباطات به صورت عام اقدام به معرفی این اپراتور کرده اند. معمولاً اپراتورهایی که تاکنون توانسته اند پروانه ای اخذ کنند یا بر اساس سرویس بوده و دوبار هم متاسفانه بر اساس تکنولوژی پروانه اهدا شده است همچنین تاکنون اپراتورهای پیشین در حوزه تلفن همراه مشغول به فعالیت بوده اند. اینکه صحبت می شود اپراتوری قرار است، در زمینه فناوری اطلاعات فعالیت کند هیچ مفهوم خاصی ندارد. در واقع چهارم بودن این اپراتور نسبت به چیست؟

وی در ادامه می افزاید: تاکنون به صورت جسته گریخته از زبان وزیر و مسوولان وزارت ارتباطات شنیده ایم که اپراتور چهارم قرار است در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات فیبر نوری فعالیت کند که این اظهارات این سوال را مطرح می کند که آیا چنین طرحی در جهان موفق بوده است؟ بنا بر اظهارات خادمی وقتی کشوری مثل ایران بستر لازم برای ارائه خدمات دیتا روی سیم مسی را دارد، دیگر احساس نیازی به وجود اپراتوری نیست که در زمینه فیبر نوری فعالیت کند؛ چرا که استفاده فیبر نوری برای کاربران خانگی به هیچ وجه به صرفه نیست. همچنین اگر مبنای استفاده از فیبر نوری این باشد که بخواهند سرعت بالای ۱۰ مگابیت بر ثانیه به کاربران ارائه کنند، در حال حاضر و روی بستر و امکانات فعلی هم می توان به کاربران سرعت بین یک تا ۱۶ مگابیت بر ثانیه ارائه داد. اما یکی از سوال های اساسی که در خصوص فعالیت اپراتور چهارم مطرح می شود این است که وقتی قرار است این اپراتور در حوزه فناوری اطلاعات سرویس دهی کند، پس تکلیف اپراتورهایی همچون شرکت های pap و یا isdp ها که هم اکنون در این بخش فعالیت می کنند چه می شود؟؛ خادمی در این خصوص اظهار می کند که مسوولان وزارت ارتباطات در مواجهه با این سوال که از سوی فعالان بخش خصوصی مطرح می شود پیوسته به این نکته اشاره می کنند که در این زمینه بخش خصوصی نباید هیچ نگرانی داشته باشد و ما برای جلوگیری از تداخل وظایف، تدابیری را خواهیم اندیشید اما از توضیح کامل و دقیق تر خودداری می کنند. در حال حاضر نیاز به توضیح و توجیه دارد که تکلیف شرکت های pap، isdp ها و دیگر فعالان این بخش که سرمایه گذاری های سنگینی روی این حوزه کرده اند چه می شود؟ و چه طور ممکن است که در طرح ریزی این پروژه بسترهای موجود و فعالیت های بخش خصوصی نادیده گرفته شود و به فکر بستر جدید با هزینه سنگین میلیاردها تومان بدون برنامه و طرح تجاری بود؟ سید مصطفی سیدها شمی نایب رییس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران در نشست خبری در مورد پروژه اتصال فیبر به منازل که پیش از این از سوی وزیر ارتباطات به عنوان خدمات اپراتور چهارم مطرح شده بود اظهار داشت که شبکه فیبر نوری کشور به صورت انحصاری در اختیار شرکت مخابرات ایران است و طبق پروانه فعالیت این شرکت، اتصال فیبر نوری به منازل بر عهده مخابرات است و اجرایی کردن این پروژه ظرف چند روز ممکن است.به گفته او اجرایی کردن این پروژه توسط یک اپراتور دیگر و ایجاد مجدد شبکه فیبر نوری که بسیار پرهزینه است به ضرر منافع ملی خواهد بود. سیدها شمی تصریح کرده بود که شرکت مخابرات استان تهران این پروژه را به صورت آزمایشی در برخی مناطق تست کرده است و دیگر نیاز به حضور اپراتوری نیست که بخواهد این کار را انجام دهد.اما به باور اکثر کارشناسان و فعالان بهتر بود وزارت ارتباطات قبل از مطرح کردن فعالیت اپراتور چهارم آن هم در حوزه کلی به نام فناوری اطلاعات، سمینارهای مختلفی را برگزار و نظر بخش های مختلف را در خصوص این پروژه جویا می شد تا سرنوشت این اپراتور نیز مانند دیگر پروژه های حوزه فناوری اطلاعات همچون اینترنت ملی، دیتا سنتر ملی، اپراتور سوم و... نشود.

نویسنده: فریده شریف زاده