گزیده ای از اندرزهای حکومتی مولای متقیان (ع)

مولای متقیان حضرت علی (ع) در بخشی از نامه معروف خویش به مالک اشتر این گونه می فرمایند : «... اما باید میانه روی در حق را و گسترش عدالت را و عمل به آنچه را که بیشتر مایه دلخوشی توده مردم …

مولای متقیان حضرت علی (ع) در بخشی از نامه معروف خویش به مالک اشتر این گونه می فرمایند : «... اما باید میانه روی در حق را و گسترش عدالت را و عمل به آنچه را که بیشتر مایه دلخوشی توده مردم است بیش از هر چیز دوست بداری چه ناخشنودی توده مردم ، خرسندی خواص را بی اثر می سازد و در زمینه خشنودی توده

می توان از ناخرسندی خاصان چشم پوشید».

همانگونه که از رهنمودهای فوق استنباط می شود محبت کردن بر توده مردم و اجرای عدالت و انصاف در مورد آنها و نرمی کردن با آنها و پرهیز از تند خویی با آنان باعث نزدیکی رهبر و مردم به همدیگر می شود و برای خشنود ساختن مردم می توان از خشنودی خواص و اقلیتی چند چشم پوشی کرد و همانگونه که مولا بیان داشته اند خیر خواهی مردم برای رهبر یکی از حقوق رهبر بر عهده مردم است که از دیدگاه حضرت علی (ع) زمانی مردم این حق حاکم را به جای می آورند که از شر او ایمن باشند و او را تکیه گاه خویش در هر شرایطی بدانند .

بخشی از دستور امام (ع) به یکی از کارگزاران خود که او را به جمع آوری زکات فرستاده بود:

« و به او فرمان می دهم که با مردمان به پرخاش و دل آزاری دیدار نکند و آنگونه برخورد ننماند که دست و پای خود را گم کنند یا از سر فرمانروایی درشتی نماید چه آن مردم همه در دین برادرنند و دستاورد حقوق حقوقداران را یاوران » .(نامه ۲۶)

بخشی از سفارشات امام به زیاد بن ابیه – جانشین عبدالله بن عباس در کشور ایران – که مولا علی در ضمن سخنانی مفصل او را از زیاده ستاندن خراج نهی فرمود :

« استعمل العدل والحذر العسف و الحیف فان العسف یعود بالجلاء و الحیف یدعو الی السیف ».

عدل به کار بند و از ستمکاری پرهیز کن ستم رعیّت را به آوارگی (وطن گریزی) کشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد (گرایش به بیداد مایه خونریزی است) (حکمت ۴۷۶)

قسمتی از نامه امام علی (ع) به عبدالله عباس جانشین خویش در بصره :

« سع الناس بوجهک و مجلسک و حکمک و الغضب فانه طیرهٔ من الشیطان » .

در دیدار خویش و مجلس خویش و حکم خویش با مردم گشاده روی باش و از خشم بپرهیز که خشم سبکساری شیطان است .

همچنین حضرت علی در مورد خشم این غریزه انسانی که آن را به طوفان دمنده و آتشفشان خروشنده و برق جهنده تشبیه می کنند فرموده اند :

«الحدهٔ ضرب من الجنون ،لان صاحبها یندم فان لم یندم فجنونه مستحکم».

تندخویی بی مورد نوعی دیوانگی است زیرا که تندخو پشیمان می شود و اگر پشیمان نشد دیوانگی او پایدار است . (حکمت ۲۵۵)

پرهیز از خشم برای یک رهبر بسیار مهم است چرا که ممکن است در اثر خشم به ناحق فتوا دهد و یا به ناحق خون کسی را بریزد که هیچ چیز بیش از خون ریختن به ناحق و ناروا خدا را خشمگین نکند و حضرت علی (ع) در این مورد در بخشی از نامه خود به مالک بن حارث اشتر

فرموده اند: «... حذر از خون مردمان و از خون ریختن برخلاف حق. بدان که هیچ چیز بیش از خون ریختن ناروا خشم خدای را برنینگیزد و بدفرجام تر از آن نیست. موجب زوال نعمت و قطع رشته زندگی است . خدای سبحان به روز رستاخیز بین بندگان پیش از هر چیز درباره خون ریختن آغاز داوری فرماید پس پایه فرمانروایی خویش به خون ریزی مگذار که این کار از جمله اموری است که فرمان گذار را ناتوان سازد و پایه کار او را سست گرداند بلکه او را از مقام خود دور سازد و زندگی اش را پایان دهد . در قتل عمد نه نزد خدای بهانه توانی داشت نه نزدیک من چه مجازات قتل عمد قصاص است و بس ».

یعقوب نعمتی وروجنی