بنیاد ملی نخبگان چگونه شکل گرفت

ایده تأسیس بنیادی برای رسیدگی به مسایل گوناگون نخبگان علمی کشور, برای نخستین بار با رهنمود مدبرانه رهبر معظم انقلاب در دیداری که ایشان با برخی از همین نخبگان دانشگاهی داشتند, شکل گرفت

بنیاد ملی نخبگان کشور از همان اولین روز تأسیس قرار بود جایی باشد برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان؛ جایی که اولویت اول آن جذب، حفظ و به کارگیری و پشتیبانی از این نخبگان در راستای ارتقای تولید علم، فناوری و توسعه علمی و متوازن کشور باشد.

در ماده دوم اساسنامه بنیاد، علاوه بر این برنامه ریزی برای احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه، براساس سند چشم‎انداز کشور درافق ۱۴۰۴ نیز به‎عنوان یک هدف اساسی لحاظ شده است. هدفی که به فرموده مقام معظم رهبری دست نایافتنی به‎حساب نمی آید.

ایده تأسیس بنیادی برای رسیدگی به مسایل گوناگون نخبگان علمی کشور، برای نخستین‎بار با رهنمود مدبرانه رهبر معظم انقلاب در دیداری که ایشان با برخی از همین نخبگان دانشگاهی داشتند، شکل گرفت.

ایشان در این دیدار که مهرماه سال ۱۳۸۳ برگزار شد، خطاب به مسئولان ارشد کشور فرمودند: «من در مورد خاصِ نخبگان این‏جور به‎نظرم می‏رسد که ما یک بنیاد نخبگان لازم داریم... ما باید یک بنیاد درست کنیم که زیر نظر ریاست‏جمهوری باشد؛ چون بهترین‎جا آن‏جاست. حتی دستگاه وزارتی هم برای این کار کافی نیست؛ چون این کار فراتر از کار یک وزارتخانه است.»

البته ضرورت تأسیس بنیادی برای نخبگان علمی کشور از مدت ها پیش از آن نیز بارها از سوی ایشان مطرح شده بود. رهبر معظم انقلاب در همان دیدار به این مسئله اشاره کردند: «من سال‎ها پیش - قبل از دولت آقای خاتمی - به رییس‏جمهوری وقت گفتم دفتری درست کنید که به مسایل ارتباط دانشگاه با صنعت بپردازد. در یک نگاه وسیع‎تر؛ در واقع این می‏توانست دفتری باشد برای رسیدگی به مسایل گوناگون نخبگان: شنیدن حرف‎هایشان، حل کردن مشکلات ویژه‏شان، نگاه به پیشنهادهایشان در زمینه‏ پیشرفت کار و اصلا نگاه کلی به نخبه‏پروری در جامعه. بعد، در زمان دولت کنونی هم - دولت آقای خاتمی - به ایشان یکی، دو مرتبه گفتم، که کارهایی هم انجام داده‏اند؛ منتهی کافی نیست.»

ایشان در دیدار سال بعد از آن هم با نخبگان کشور فرمودند: «مسئله‏ اهمیت دادن به علم، اهمیت دادن به تحقیق، اهمیت دادن به فناوری، پرداختن به نخبگان؛ این‏که ما وقتی یک نخبه را دلگرم کردیم، هر‎جای دنیا هم برود، متعلق به کشور خواهد بود و مطالب فراوانی که شما گفتید و من خلاصه‏ای از آن را یادداشت کردم – حرف‎های من است؛ این‎ها حرف‎هایی است که از ده سال پیش، دوازده سال پیش من دارم می‏گویم. من امروز نگاه می‏کنم، می‏بینم شما بدون این‏که بدانید یا یادتان باشد که این حرف‎ها یک روز از سوی مسئولان نظام گفته شده، خودتان دارید این حرف‎ها را می‏زنید و حرف دل شماست؛ این پیشرفت است.»

این رهنمودها فصل الخطابی برای مسئولان کشور بود. بلافاصله شورای عالی انقلاب فرهنگی دست به کار شد تا اساسنامه تأسیس بنیاد ملی نخبگان کشور را تنظیم کند.

پیش از آن نیز البته تلاش هایی برای ساماندهی حرکت علمی نخبگان کشور انجام شده بود. در تاریخ بیست‎ویکم مهرماه ۱۳۶۶ آیین‎نامه تأسیس شورا و دفتر جذب نخبگان از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و در سیصد و چهل و چهارمین جلسه این شورا هم، محل استقرار مناسب آن نهاد ریاست‎جمهوری تعیین شده بود. کمیته علوم و فناوری نهاد ریاست‎جمهوری نیز در سال ۱۳۸۱ برای حمایت از نخبگان، صندوق ملی حمایت از نخبگان را از تصویب هیئت دولت گذارنده بود. با این حال، همه این فعالیت ها در نگاه رهبر معظم انقلاب کافی نبود.

با این وصف، اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در پانصد و شصتمین جلسه مورخ دهم خردادماه ۱۳۸۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی در یک مقدمه، چهار فصل، شانزده ماده و نه تبصره به تصویب رسید.

هیئت امنا، رییس بنیاد و شورای نخبگان سه رکن اصلی بنیاد ملی نخبگان را تشکیل می دهد و از آن‎جا که بر اساس رهنمود مقام معظم رهبری ساز و کار این بنیاد باید بالاتر از سطح یک وزارتخانه تعریف می شد، رییس‎جمهور به‎عنوان رییس هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان انتخاب شد.

هیئت امنا عالی‎ترین مرجع بنیاد در زمینه سیاستگذاری و تصمیم‎گیری و دارای کلیه اختیارات قانونی در حدود اهداف و وظایف بنیاد و اداره امور آن است و تقسیم‎بندی اعضای آن شامل دو گروه حقوقی و حقیقی است.

اعضای حقوقی بنیاد علمی نخبگان را رییس‎جمهوری به‎عنوان رییس هیئت امنا، معاون اول رییس‎جمهوری، معاون رییس‎جمهوری و رییس بنیاد، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزرای علوم، بهداشت، ارشاد و آموزش و پرورش و همچنین رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‎ها، رییس جهاد دانشگاهی و رییس دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل می دهند.

نه نفر از شخصیت های خبره و نخبه علمی کشور نیز به‎عنوان اعضای حقیقی به پیشنهاد رییس بنیاد و امضای رییس هیئت امنا انتخاب می شوند که دو نفر از آن‎ها از علمای برجسته حوزه های علمیه به انتخاب شورای عالی حوزه علمیه قم و دو نفر نیز از بانوان نخبه علمی کشور هستند.

شورای نخبگان در واقع شورای علمی بنیاد است که ترکیب اعضای آن از رییس بنیاد (رییس شورا)، قایم مقام و معاونان بنیاد و هفت نفر عضو اصلی تشکیل شده که از میان نخبگان با پیشنهاد هیئت امنا و تأیید رییس هیئت امنا و حکم رییس بنیاد به‎مدت پنج سال منصوب می شوند. شرایط و ویژگی اعضای شورای نخبگان و وظایف آن‎ها نیز توسط هیئت امنا تعیین می شود.

جلسات عادی هیئت امنا سالی دو بار به پیشنهاد رییس بنیاد تشکیل می شود. هر جلسه با حضور حداقل دو سوم از اعضای هیئت امنا رسمیت می یابد و تصمیمات با رأی موافق اکثریت اعضای حاضر در جلسه معتبر است.

بودجه بنیاد از محل کمک های پیش‎بینی شده در ردیف های بودجه سالیانه کل کشور و کمک‎ها و هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی و غیردولتی تأمین می شود.

همچنین بنیاد ملی نخبگان براساس آیین‎نامه ها و مقررات اداری، مالی، استخدامی و تشکیلاتی خاص مصوب هیئت امنا مربوط که به تأیید رییس هیئت امنا می رسد، بدون الزام به‎رعایت قانون محاسبات عمومی، قانون استخدام کشوری و سایر قوانین و مقررات عمومی، اداری، مالی و استخدامی اداره خواهد شد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نخبگان علمی کشور در سال ۱۳۸۴ البته به اساسنامه تنظیم شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ایراداتی را وارد دانستند: «من سال گذشته در همین جلسه پیشنهاد تأسیس بنیاد ملی نخبگان را مطرح کردم... اساسنامه بنیاد تصویب شد و آن را پیش ما آوردند. البته به‎نظر ما اساسنامه نواقصی دارد که حتما باید برطرف شود و ان‏شاءا... برطرف خواهد شد.»

بر همین اساس در پانصد و هفتاد و ششمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ بیستم دی‎ماه ۱۳۸۴ پیشنهاد اصلاح اساس‎نامه بنیاد ملی نخبگان توسط آقای دکتر عباسپور مطرح شد. اگرچه با درنظر گرفتن شرایط و صلاحدید شورا، تغییری در اساسنامه صورت نگرفت و مقرر شد بنیاد تحت نظر معاون اول رییس‎جمهور به‎کار خود ادامه دهد و ضمن تسریع در تشکیل جلسات هیئت امنای بنیاد، گزارشی از فعالیت‎های انجام شده در راستای راه‎اندازی بنیاد به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارایه کند.

پس از ابلاغ اساسنامه بنیاد ملی نخبگان کشور به نهاد ریاست‎جمهوری در ابتدای تشکیل دولت نهم، شکل‎گیری هرچه سریع تر بنیاد در دستور کار قرارگرفت.

لازمه شروع به‎کار اجرایی بنیاد، مشخص شدن اعضا و تشکیل جلسه هیئت امنا بود. بدین‎منظور پس از مصاحبه و مذاکره با تعداد زیادی از فرهیختگان و صاحب نظران و توضیح و تشریح اساسنامه بنیاد و اهداف آن و در نهایت جلب موافقت افراد، تعدادی به‎عنوان اعضای حقیقی بنیاد انتخاب شدند. در تاریخ بیستم فروردین‎ماه ۱۳۸۵ احکام بنیاد توسط رییس‎جمهوری صادر شده و به‎محض صدور احکام، هیئت امنا به‎منظور آغاز کارهای زیربنایی بنیاد و تدوین آیین‎نامه های پیش بینی شده در اساسنامه در تاریخ بیست‎وپنجم اردیبهشت‎ماه اولین جلسه خود را تشکیل داد.

دکتر واعظ‎زاده اولین رییس بنیاد ملی نخبگان کشور بود که کار خود را در دولت نهم آغاز کرد. در دولت دهم خانم دکتر نسرین سلطان خواه جای او را در ریاست بنیاد ملی نخبگان گرفت. در مدت پنج سال از آغاز کار بنیاد، حدود چهار هزار نخبه علمی کشور شناسایی شده و نام آن‎ها در لیست نخبگان بنیاد قرار گرفت. تصویب اعطای تسهیلات مسکن ۵۰ و ۸۰ میلیون تومانی برای این اعضا، معافیت از خدمت نظام وظیفه، حمایت از آثار علمی و پژوهشی نخبگان و... از جمله مهمترین تصمیماتی بود که در این مدت برای ساماندهی امور نخبگان گرفته شد. تأسیس خانه های استانی نخبگان هم برای جذب، شناسایی و سازماندهی نخبگان استانی از همان ابتدا در دستور کار بنیاد قرار داشت.

نویسنده: سید وحید موسوی