روان شنـاسـی اسـتـیـو جـابـز

نیمه پنهان بنیانگذار اپل

مرگ «استیو جابز» در چهارشنبه ۵ اکتبر (۱۳ مهر) موجی از تسلیت و بزرگداشت را برانگیخت. صفحه‌های یادبود روزنامه‌ها، او را انسانی «دوراندیش» و «هنری فورد صنعت رایانه» خواند و طرفدارانش به فروشگاه‌های اپل هجوم بردند تا برای بزرگداشت او، یادداشت، دسته گل و سیب‌های واقعی بگذارند...

مشکل است سوگواری از این نوع را برای سایر مدیران شرکت‌ها تصور کرد. آیا مرگ رییس «جنرال الکتریک» یا «اکسون موبایل» هم ۱۰هزار پیغام الکترونیک در ثانیه را ایجاد خواهدکرد؟ اما جابز ترکیبی از زیرکی، کارآفرینی و بازاریابی داشت که کاملا به اپل و فرآورده‌هایش مربوط بود.

اما اینکه چگونه فردی مانند جابز می‌تواند این‌طور آینده‌نگر باشد، هنوز جزو اسرار است.

دانشمندان علوم اجتماعی می‌گویند استعدادهای افرادی مانند جابز نه کاملا ذاتی است و نه کاملا اکتسابی، بلکه ترکیبی از این دو است و با اینکه هوش، عامل مهمی است، خلاقیت و جاذبه شخصی هم در چنین افرادی اهمیت دارد. «زاک هامبریک» روان‌شناس دانشگاه ایالتی میشیگان، می‌گوید: «در موفقیت افرادی مانند استیو جابز، هم مجموعه‌ای از توانایی‌های فکری و شخصیتی مطرح است و هم محیطی که برای خود انتخاب می‌کنند.» هامبریک معتقد است: «استیو دور و بر خودش را با افرادی بسیار هوشمند پر کرده بود که تفکر، خبرگی و دانش او را ارتقا می‌دادند.»

● توانایی‌های هوشمند

به گفته هامبریک، چگونگی ایجاد افراد با استعدادهای فوق‌العاده، مباحثه‌ای درازمدت در روان‌شناسی بوده است. یک دیدگاه در این مورد وجود دارد که می‌گوید استعدادهای ذاتی چنین افرادی آنها را به مدارج بالا می‌‌رساند اما گروهی دیگر از روان‌شناسان معتقدند در موفقیت این افراد پشتکار و تجربه، از استعدادهای ذاتی بیشتر است. احتمالا پاسخ در میانه این دو عقیده قرار دارد. به گفته هامبریک، اهمیت پشتکار «غیرقابل‌انکار» است. او می‌گوید: «دستیابی به مدارج بالا، هرگز بدون حداقل ۱۰ سال تمرین و آمادگی به دست نمی‌آید.» نتایج یک بررسی منتشر شده در مجله سایکولوژیکال ساینس در سال ۲۰۰۷ نشان داد که در میان هوشمندترین افراد، تفاوت اندکی در میزان هوش ممکن‌است تعیین‌کننده موفقیت باشد. در این بررسی که آن را دیوید لوبینسکی، روان‌شناس دانشگاه وندربیلت و همکارانش انجام دادند، موفقیت درازمدت افردی که در ۱۳ سالگی در بالاترین صدک در امتحان ریاضی SAT (آزمون استاندارد پذیرش در کالج در آمریکا) قرار داشتند، مورد مقایسه قرارگرفت. این پژوهشگران نشان دادند ۱۳ ساله‌هایی که در این آزمون در صدک ۹/۹۹ قرار دارند، نسبت به همردیفان خود در صدک ۱/۹۹، ۱۸ برابر بیشتر احتمال دارد دکترای ریاضیات یا علوم بگیرند.

با وجود این، هامبریک و همکارانش نشان داده‌‌اند که حتی در میان افراد با پشتکار بالا، هوش ذاتی باعث ایجاد تفاوت در میزان کارکرد خواهد شد.

نتایج این پژوهش که در مجله «مسیرهای فعلی در علم روان‌شناسی» منتشر شده است، نشان می‌دهد بدون توجه به اینکه فرد چقدر تجربه کاری دارد، ظرفیت حافظه کاری تعیین‌کننده ۲۵ درصد تفاوت در دشیفر‌کردن در میان نوازندگان است. از آنجا که هوش و حافظه کاری به شدت تحت تاثیر ژنتیک هستند، پیام کلی این تحقیق این است که همه چیز به مغز بازمی‌گردد. هامبریک می‌گوید: «استعدادها و توانایی‌های پایه‌ای فرد احتمالا تعیین‌کننده حداکثر میزان کارکردی است که می‌تواند به آن دست یابد و گرچه تمرین و پشتکار نقش بزرگی در کارکرد دارند اما تاثیر توانایی‌های ذاتی بالاتر و فراتر است.»

● خلاقیت و شخصیت

هوش و حافظه کاری ممکن است با یک خصوصیت مشهور دیگر جابز هم مرتبط باشند؛ خلاقیت. به گفته هامبریک، افرادی که دارای حافظه کاری قوی‌ای هستند، به خلاق بودن هم گرایش دارند، گرچه معلوم نیست که کدام‌یک از این ۲ خصوصیت، علت ایجاد دیگری است. احتمال دارد حافظه کاری با دادن «فضای کاری» ذهنی بیشتر برای نگهداری ایده‌ها و ایجاد پیوندهای جدید میان آنها، بر خلاقیت تاثیر بگذارد.

اما هوش و حافظه کاری همه ماجرا نیستند.

هامبریک می‌گوید: «همه ما احتمالا افرادی هوشمند را می‌شناسیم که توانایی بالایی در خصوصیتی به نام «هوش سیال» دارند، یعنی می‌توانند مسایل جدید را حل، فکر‌ و به طور تحلیلی استدلال کنند و در عین حال خلاق هم نیستند.» اینجاست که پای «شخصیت» به میان می‌آید. «جابز» از بسیاری جهات سخت‌گیر و پرتوقع بود. همکار او «جف راسکین» زمانی گفته بود: «او می‌توانست پادشاهی عالی برای فرانسه باشد.» جابز تصویر خودش (و نیز اپل) را به شدت تحت کنترل داشت و روزنامه‌نگارانی که اخبار اپل را گزارش می‌کردند، جابز را «آدمی بدعنق و حساس» توصیف می‌کردند.

● دوراندیشی

یک عامل دیگر در موفقیت جابز نقش داشت؛ تبلیغ شخصی و شخصیت مستحکم.

فیلیپ المر- دویت بلاگر CNN می‌گوید: «او برای مصاحبه، آدم سخت و حساسی بود و همیشه به شدت خودش را چهره می‌کرد.»

استعداد جابز در مجاب‌کردن دیگران آنقدر زیاد بود که به «حوزه تحریف واقعیت مشهور شد.»

معاون رییس اپ، گای «باد» تریبل این اصطلاح را برای توصیف‌ روش جابز در قانع‌کردن هر کسی با هر چیزی به کار برد. جابز ترسی از تبلیغ‌ فراورده‌هایش نداشت و در سال ۲۰۰۷ در مراسم معرفی «آیفون» به حضار گفت: «امروز اپل می‌خواهد تلفن را دوباره اختراع کند.» در سال ۲۰۱۰ هم در کنفرانس خبری معرفی «آی‌پد»، آن را «جادویی و انقلابی» خواند.

دارن تریدوی، استاد سازمان‌دهی و منابع انسانی در دانشگاه بوفالو می‌گوید: «جابز در تبدیل‌ خودش به یک برند در شرکت اپل موفق بود. تقریبا می‌شود گفت افراد برای این عاشق جابز هستند که محصولات شرکت او به آنها احساسی از غرور و منحصر به فرد بودن می‌‌دهد.»

به گفته تریدوی، جابز در شناساندن خودش به عنوان «مدیری با شهرت جهانی» بسیار هوشمندانه عمل و از مهارت‌های سیاسی برای تسلط بر پیامش و ایجاد شهرت اپل به عنوان شرکتی با محصولات ابداعی استفاده می‌کرد. میشل بلای، استاد رفتار سازمانی در دانشگاه کلرمون می‌گوید: «او جذبه‌اش را با محصولاتی قدرتمند همراه می‌کرد»، اما به گفته بلای این جذبه (یا کاریزما) جنبه تاریکی هم داشت؛ عادت او به پارک‌کردن در نقاط مخصوص معلولان (پیش از بیماری‌اش) و گرایش‌های استبدادی‌اش در محل کار، قاعده بودند نه استثنا.

بلای می‌افزاید: «مادامی که رهبران پرجذبه (کاریزماتیک) در هاله موفقیت و شهرت قراردارند، مردم بسیاری از خطاهایشان را نادیده می‌گیرند.» به گفته او، این گرایش در مردم پس از مرگ چنین رهبری تشدید هم می‌شود. نکته عجیب این است که بخشی از جذبه جابز نه از خودش بلکه از موقعیتش ناشی می‌شد. او زمانی به اپل بازگشت که این شرکت به هم ریخته بود و او به این وضعیت با سبک ارتباطی جذبه‌آمیزی واکنش نشان داد؛ واکنشی مسلط، تاثیرگذار و قاطع. به گفته بلای، این صفات ممکن بود در شرکتی پایدارتر تاثیر چندانی به جای نگذارد.» جابز همچنین در جذب‌کردن جمعیت تکنولوژی‌دوستی که محصولاتش را ستایش می‌کردند، بسیار خوب عمل می‌کرد. بلای می‌گوید: «او در یک پس‌زمینه دیگر، لزوما مانند شرایط دره سیلیکون با فضای دوستدار تکنولوژی و امیدوار به دگرگونی جهانش، پرجذبه نبود. اگر در چنین محیطی باشید، او مانند مسیحی رایانه دوست به نظر می‌رسد که می‌خواهد به ما کمک کند این شرکت را سرو سامان دهیم و دنیا را دگرگون کنیم و او واقعا این کار را کرد.»

منبع: LiveScience

دکتر علی ملائکه