از پاریس تا تگزاس

«ویم وندرس» با نام اصلی «ارنست ویلهلم وندرس» wim wenders, متولد ۱۴ آگوست ۱۹۴۵ در دوسلدورف آلمان است «وندرس» فعالیت حرفه ای خود در عرصه سینما را در اوایل دهه ۷۰ آغاز کرد و نخستین فیلم مطرح خود با نام «ترس دروازه بان از ضربه پنالتی» را در سال ۱۹۷۲ کارگردانی کرد

● کارگردان

«ویم وندرس» با نام اصلی «ارنست ویلهلم وندرس» wim wenders، متولد ۱۴ آگوست ۱۹۴۵ در دوسلدورف آلمان است. «وندرس» فعالیت حرفه‌ای خود در عرصه سینما را در اوایل دهه ۷۰ آغاز کرد و نخستین فیلم مطرح خود با نام «ترس دروازه‌بان از ضربه پنالتی» را در سال ۱۹۷۲ کارگردانی کرد. وی در دهه ۷۰ فیلم‌های قابل توجهی همچون «آلیس در شهر» ۱۹۷۴، «سلاطین جاده ها»۱۹۷ و «دوست آمریکایی»۱۹۷۷ را ساخت. این فیلم‌ها جایگاه بهتری را برای وندرس فراهم کرد اما «پاریس تگزاس» فیلمی بود که «وندرس» را به یک فیلمساز مطرح در سطح جهانی تبدیل کرد. «وندرس» در سال ۱۹۸۴ در مقام کارگردان این فیلم، موفق به دریافت نخل طلای جشنواره کن شد. در کارنامه فیلمسازی «وندرس» فیلم‌های ارزشمند دیگری همچون «همت»۱۹۸۲، «بهشت بر فراز برلین» ۱۹۸۷، «داستان لیسبون»۱۹۹۴، «پایان خشونت» ۱۹۹۷، «روح یک مرد»۲۰۰۳ و «نیا التماس کن»۲۰۰۵ به چشم می‌خورد. «وندرس» علاوه بر کارگردانی، در زمینه نویسندگی، تهیه‌کنندگی و عکاسی نیز فعالیت دارد. علاقه او به سینمای آمریکا و به فیلمسازانی همچون «جان فورد»، «نیکلاس ری»، «ساموئل فولر» و همینطور به سینمای «یاسوجیرو ازو» در میان آثارش کاملا مشهود است. آخرین فیلم به نمایش درآمده از «وندرس»، «شلیک در پالرمو» نام دارد که در سال ۲۰۰۸ اکران شد.

● سینما

در رابطه با شخصیت «وندرس» یک نکته به خوبی قابل فهم است،«وندرس» عاشقانه سینما را دوست دارد. در باب عشق او به سینما، می‌توان به چگونگی فیلم دیدن و نحوه تاثیرپذیری او از فیلم‌های آمریکایی «به‌ویژه وسترن‌های آمریکایی» اشاره کرد. برای مثال فیلم «نیا التماس کن» (۲۰۰۵)، گرچه یک وسترن نیست اما بسیار به ژانر وسترن شباهت دارد. تقریبا در همه آثار «وندرس» شاهد ارجاعاتی به سینما هستیم. در فیلم‌های او، شخصیت‌هایی حضور دارند که در خلال داستان یا برای تماشای فیلمی به سینما می‌روند یا در رابطه با سینما گفت‌وگو می‌کنندیا شغلی در ارتباط با سینما دارند. شخصیت‌های فیلم‌های «وندرس» همانند خود او به سینما عشق می‌ورزند.

● جاده و سفر

دو عنصر مهم و وابسته به یکدیگر که در سینمای «وندرس» شخصیت دارند. فیلم‌های «وندرس» را می‌توان روایت‌های تصویری از «جاده و سفر» نامید. روایت شخصیت‌هایی که همواره در حال سفر و حرکت در جاده‌ها هستند و در مسیر جاده به شناخت خویشتن می‌رسند. مسیر سرنوشت بسیاری از شخصیت‌ها از جاده می‌گذرد. از غرب به شرق و در عبور از مرزهای اروپا و از پاریس تا تگزاس، شخصیت‌ها و قهرمانان «وندرس» سلاطین جاده‌ها هستند.

● تصویر

یکی از مهم‌ترین ویژگی آثار «وندرس» تصاویر هستند. او اهمیت خاصی برای تصویر قائل است. در سینمای «ویم وندرس»، فرم و سبک، محصول تصاویرند و تصاویر محصول ذهن «وندرس». در فیلم‌های او، «تصویر» بر «کلمه» غلبه دارد و این تصویر است که حرف اول را می‌زند؛ از این رو، «وندرس» کمتر از گفت‌وگو استفاده می‌کند و اگر در فیلم‌هایش به‌طور گسترده از گفت‌وگو استفاده کند، ارزش این گفت‌وگوها قابل قیاس با تصاویر نیستند. مهارت «وندرس» در زمینه «عکاسی» و علاقه او به قاب تصاویر، باعث شده تا در آثار او همواره شاهد قاب‌های ناب سینمایی باشیم. فیلم‌های «سلاطین جاده‌ها»، «پاریس تگزاس»، «آسمان برلین» و «نیا التماس کن» از بهترین نمونه‌هایی است که جلوه تصاویر در آنها جلوه‌گری می‌کند و سبک باشکوه وندرس در آنها بیش از هر چیز خودنمایی می‌کند.

● شخصیت‌ها

شخصیت‌های فیلم‌های «وندرس»، آدم‌های تنهایی هستند، آنها درد دارند اما درد خود را بازگو نمی‌کنند. اگر هم می‌کنند به سختی این کار را انجام می‌دهند. آنها معمولا در برقراری رابطه چندان موفق نیستند در حالی که سعی می‌کنند این رابطه را ایجاد کنند. شخصیت‌های «وندرس» از ما فاصله می‌گیرند، ما با آنها دوست نمی‌شویم و با فاصله آنها را دنبال می‌کنیم. گنگی خاصی این شخصیت‌ها از کم گویی آنها ناشی می‌شود. آنها تمایلی به شناخته شدن از خود بروز نمی‌دهند. برخی از شخصیت‌ها در دنیای پیرامون خود سردرگم هستند.

شاید مهم‌ترین دلیل این سرگردانی، دوری شخصیت‌ها از خانه و خانواده باشد. مشکل ناتوانی در برقراری ارتباط نه از موضع ضعف بازیگران و کارگردان بلکه از تنهایی و گنگ بودن شخصیت‌ها ناشی می‌شود که کارگردان عامدانه و متبحرانه در وجود شخصیت‌های داستان خلق کرده است.

● نمای خارجی

با نگاه به آثار «وندرس» به این نکته نیز پی می‌بریم که او در فیلم هایش بیشتر از نماهای خارجی استفاده می‌کند. شاید یکی از دلایل آن، علاقه مفرط او به سفر و جاده است. حتی در برخی از صحنه‌های داخلی فیلم‌های «وندرس»، می‌بینیم که شخصیت‌ها آرام و قرار ندارند، بی‌تابند یا مدام بیرون از خانه را نگاه می‌کنند. آنها تمایل به رفتن دارند. آدم‌های داستان‌های او محیط‌های بسته پیرامون را بر نمی‌تابند و همواره در پی یافتن راهی برای گریز به ورای حصارها هستند.

● موسیقی

گویا «وندرس» علاقه زیادی به موسیقی دارد. این علاقه به‌ویژه نسبت به «موسیقی راک» در فیلم‌های او به وضوح دیده می‌شود؛ این موسیقی جزء جدانشدنی فیلم‌های اوست. کمتر صحنه‌ای از فیلم‌های «وندرس» خالی از موسیقی است. تقریبا هر خلأ گفتاری در فیلم‌هایش را با موسیقی پر می‌کنداما استفاده فراوان «وندرس» از موسیقی اشتباه نیست و به کارش لطمه نمی‌زند. موسیقی او، درونیات شخصیت‌های فیلم‌هایش را بازگو می‌کند و با فضای فیلم هایش همخوانی دارد. زیباترین موسیقی فیلم‌های آثار «وندرس» متعلق به «سلاطین جاده ها» و «پاریس تگزاس» است که تک‌نوازی‌های شنیدنی گیتار، فضایی خاص و پراحساس را در فیلم رقم زده است.

● فرهنگ آمریکایی

«ویم وندرس» شیفته آمریکاست. توجه او به ظواهر زندگی و سنت‌های آمریکایی را می‌توان در آثارش به وضوح مشاهده کرد. «وندرس» این شیفتگی به فرهنگ و البته سینمای آمریکا را نخستین بار در فیلم «دوست آمریکایی»۱۹۷۷، بروز داد. او علاوه بر اینکه موفق شد یک فیلم به سبک فیلم‌های نوآر سینمای آمریکا خلق کند با حضور دو سینماگر بزرگ و محبوب خود در فیلمش یعنی «نیکلاس ری» و «ساموئل فولر» نسبت به این دو ادای دین می‌کند. «وندرس» در فیلم‌های «پاریس تگزاس» و «نیا التماس کن» به سراغ فرهنگ و نشانه‌های زندگی آمریکایی می‌رود.

او در این آثار می‌کوشد تا به سنت‌های قدیمی و تاریخی آمریکایی (در قالب زندگی اجتماعی مدرن) بپردازد و آنها را به نمایش درآورد. ویژگی مثبت شخصیت «وندرس» در این است که او با اینکه سال‌هاست پا به سینمای آمریکا و زندگی آمریکایی گذاشته ولی هیچ‌گاه اصالت (فرهنگ اروپایی) خود را از دست نداده است. شخصیت و سینمای «وندرس» در فرهنگ آمریکایی حل نشده بلکه همواره در مسیر مابین اروپا و آمریکا در حال جریان است.

● بازیگری

پیرامون بازی و بازیگری در فیلم‌های «وندرس» باید گفت که انتخاب بازیگران دقیق و به درستی صورت گرفته است به گونه‌ای که چهره آنها بازگو کننده شخصیت نقش‌هایی است که ایفا می‌کنند. بازی همه بازیگران باورپذیر است گویی که سال‌هاست با آن نقش زندگی کرده اند.

● موخره

سینما عظمتی دارد به پهنای بی‌نهایت. هر قاب سینما شکوهی را به نمایش می‌گذارد که دوستداران سینما گاه در این تصاویر محو می‌شوند و تا مدت‌ها در رویای به تصویر کشیده شده شناور خواهند بود. سینمای «ویم وندرس» با همه زیبایی‌ها و توانایی‌اش در به تصویر کشاندن بدیع ترین قاب ها، تنها بازتاب دهنده ذره‌ای از بی‌کرانگی سینماست.«وندرس» دلبسته سینماست و چه زبانی بهتر از سینما برای بازگویی تمام عشق به سینما.

حسن نیازی