جنگ و ستیز در دل آتش

نگاهی به وضعیت تجهیزات و امدادرسانی آتش نشانی

... دل شیر می خواهد به دل آتش رود و با ستون های قطور سرکش آتش نبرد کند و جان سالم به در کند و البته آتش را هم ناکام گذارد. نیروهای جسور آتش نشان وارد صحنه ای چنان دهشتناک و خطربار می شوند که مالک و یا ساکنان اگر گرفتار نشده باشند پا به فرار گذاشته اند اما امدادگران بر این باورند که وظیفه بالاتر از هر عشقی است.

نیروهای آتش نشانی افرادی هستند که باید شرایط خاصی از نظر جسمانی، روحیه و توانمندی داشته باشند، چون تیرآهن هم در آتش سوزی کمر خم می کند. در این سری گزارش نظر شهروندان و فروشندگان مواد اشتعال زا را درباره نقش آتش نشانی پرسیده ایم و نیز با معاون امور عملیات درخصوص امکانات، شرایط و آموزش نیرو گفت وگو کردیم، همچنین از یک آتش نشان با ۰۳ سال سابقه، خاطراتش را می خوانیم.

● اطلاع رسانی و آموزش عمومی

نظر برخی از شهروندان به ویژه فروشندگان کالا و مواد آتش زا را درباره نقش و فرآیند عملیات آتش نشانی هنگام بروز حوادث ایمن سازی محیط و نجات مصدومان می پرسم. یک نفر می گوید، نقش آتش نشان ها بالاتر از نظردهی این و آن است. فرد دیگری بر سرعت حضور آنان تأکید می ورزد، کسانی اطلاع رسانی از طریق رسانه های جمعی مضاف به آموزش عمومی به شناخت شیوه خاموش کردن آتش را مطرح می کنند و...

«جوهری» فروشنده رنگ ساختمانی، ضمن این که ضرورت کمک رسانی آتش نشان ها را امری حیاتی می داند، مجهز بودن مغازه ها به کپسول خاموش کردن آتش را مورد تأکید قرار می دهد چرا که در صورت وقوع این حادثه، در مرحله اول از کپسول در دسترس استفاده می شود.

او تعریف می کند اتفاقی افتاده که مغازه ای در همین نزدیکی ها دچار آتش سوزی شده بود. مغازه دار چون کپسول نداشته با شتاب و هراس آمده و کپسول داخل مغازه ما را برده و از آن در خاموش کردن آتش استفاده کرده است. داشتن کپسول سبب می گردد از توسعه آتش سوزی تا حد ممکن جلوگیری شود. این مغازه دار با اشاره به این که آموزش مردم به نحوه خاموش کردن آتش سوزی لازم است، در همین زمینه اطلاع رسانی توسط رسانه های گروهی را مفید می خواند.

● راه عبور، سرعت حضور

یک فروشنده پلاستیک و چسب نواری، موقعی که از او نقش نیروهای آتش نشان را در خاموش کردن آتش و امدادرسانی به آسیب دیدگان حوادث گوناگون می پرسم، بدون مکث این پاسخ را می دهد: «به عقیده من سرعت آمدن در محل واقعه خیلی مهم و مؤثر است.»

«محمدحسین حاج حسینی» در ادامه صحبتش خاطره ای از یک آتش سوزی سال های دور را تعریف می کند: «حدود ۵۲ سال پیش شاهد آتش سوزی یک بنگاه کالا در ناحیه جنوب تهران بودم، آتش سوزی سنگین و فجیعی بود اما تأخیر در به موقع رسیدن امدادگران باعث شد زمان آتش سوزی طول کشیده و طبعا میزان خسارت بیشتر می شد. آن حادثه نشان داد که سرعت عمل در خاموش کردن آتش بسیار سرنوشت ساز است.»

وی در ادامه بیان نظر خود اظهار می دارد: «هموار بودن مسیر ماشین های آتش نشانی نقش زیادی در زود رسیدن و اجرای عملیات امدادی دارد.»

این مغازه دار خیابان مقابل محل کسب و کارش را نشان می دهد و می گوید: «حدود چهار ماه است سطح خیابان را کنده کاری می کنند و راه برای عبور و مرور عمومی نیست با توجه به ترافیک و ایاب و ذهاب زیاد این خیابان، حال اگر اتفاقی بیفتد و نیاز به کمک رسانی باشد، امدادگران چطور به راحتی و سرعت لازم خواهند توانست فرضا آتش سوزی در محل را خاموش کنند و به دلیل غیرممکن بودن عبور آسان، آتش به جاهای دیگر نفوذ نکند؟»

یک مغازه دار در بازار، از آتش نشان ها به عنوان تلاشگران خستگی ناپذیر نام می برد که مأموریت شان در ایمنی زندگی عمومی شب و روز ندارد.

«اخوان» با این پیش گفت، به آتش سوزی سال پیش حوالی چهارسوق بزرگ بازار اشاره می کند و می گوید: «تقریبا یک سال پیش شب هنگام مغازه ای در «سرای حاج حسن» دچار آتش سوزی می شود. مأموران آتش نشانی و انتظامی در محل حاضر می شوند. عملیات مهار و خاموش کردن آتش ساعت ها ادامه می یابد. آنان واقعا تلاش می کردند آتش را از بین ببرند که توانستند و یک مأمور آتش نشان نیز تا صبح فردای حادثه در محل ماند تا احتمال این که توده ای از آتش زیر خاکستر کالای سوخته شده، نباشد. فردای آن شب حادثه، بازاریان به خاطر اجرای عملیات در خاموش کردن آتش و مهار آن، با نصب متن تشکرآمیز روی پارچه در محل، از امدادگران تقدیر کردند.» وی همچنین می گوید: «به منظور تسهیلات ایمنی و امدادی در بازار شیرهای آتش نشانی در نقاطی تعبیه شده است.»

● ۸۰ درصد حوادث بازار کم می شود اگر...

یادآوری می شود، درپی آن آتش سوزی در سرای حاج حسن، که عده ای مجروح شدند، مقام ارشد سازمان آتش نشانی با بیان این که چنانچه کسبه بازار نکات ایمنی را مورد توجه قرار دهند، ۰۸درصد حوادث بازار برطرف می شود.

وی همچنین با اشاره به فرسودگی بافت بازار، لزوم تغییر کلی سیستم سیم کشی برق بازار را مورد توجه قرار داده و استفاده بیش از حد از سیم ضعیف و پوسیده برق را به مثابه جرقه ای برای وقوع یک فاجعه ذکر کرده است.

بازار پایتخت با دارا بودن ساختار فیزیکی بیشه کهنه به دفعات طعمه حریق شده است. راه های باریک عبور و مرور، گذرگاه های پرپیچ و تو در تو در طول و عرض این بزرگترین مرکز قدیمی تجاری و داد و ستد کشور، طبعا در شرایط اضطراری باعث کاهش سرعت عمل و ایمن سازی، تأثیرگذارند. از سوی دیگر بعضا در فضاهای باز زیر سقف عبوری، انبوه سیم های درهم تنیده برق بدون استاندارد و رعایت ایمنی در بالای سر در مغازه و مسیرها رها شده است و جرقه یک سیم پوسیده می تواند حادثه ساز شود و این گونه اتفاق کم نبوده است.

● غفلت از کپسول آتش نشان

همان لحظه های نخست که پا روی سنگفرش ورودی می گذاری شاید خیال می کنی نمایشگاه، موزه یا کارخانه تولیدی است.

فروشگاه ها و حواشی همکف و فروشگاه های طبقاتی و راهروهای فوقانی فقط انبوه همه نوع لاستیک و تایر خودرو می بینی. چند پله عریض به کف پاساژ تا یکی از فروشگاه ها می روم. نظر فروشنده لاستیک را درخصوص امدادرسانی آتش نشانی سؤال می کنم.

«حمید محسنی» می گوید: «نقش آتش نشانی در ارایه خدمات ایمنی خیلی عالی است. اگر خدای ناکرده واقعه ای صورت بگیرد، مخصوصا کارما که فروش لاستیک است، اول با آتش نشانی تماس می گیرم و خبر می دهم. استفاده از کپسول اطفای حریق حداقل اقدام اولیه برای خاموش کردن آتش است تا آتش نشانان به محل حادثه برسند.» می پرسم: شما در محل فروشگاه کپسول خاموش کردن آتش دارید؟ تلفن او زنگ می زند. چند دقیقه طول می کشد. بعد با لحنی که هیچ نشان از رضایت خاطری ندارد اظهار می دارد: «الان کپسول آتش نشانی نداریم. غفلت کرده ایم.» اندکی مکث می کند و به نقطه ای نگاه می کند... شاید فکر تهیه کپسول آتش خاموش کن است.

● مأموریت های ویژه در ۳۹ ایستگاه

چگونگی مجموعه تشکل عملیاتی اعم از تعداد ایستگاه ها، وضعیت تجهیزات، نیروی انسانی و آموزش امدادگران، آتش نشانی را معاون امور عملیات سازمان آتش نشانی تهران تشریح می کند. وی همچنین درباره آموزش گروه ها، سازمان های مختلف، دانش آموزان و داوطلبان مردمی مرتبط با حوادث، توصیه های ایمنی و این تاکید که رانندگان در خیابان ها مسیر ماشین های آتش نشانی را باز کنند نیز توضیحاتی می دهد.

«فتح الله تیموری» درخصوص تعداد ایستگاه ها و انواع وظایف عملیاتی نیروها، می گوید: «درحال حاضر ۳۹ ایستگاه به صورت رسمی در شهر تهران خدمات ارایه می دهند که شامل چند بخش می باشند. هر بخش به نوع مأموریت های نیرو بستگی دارد، عده ای در بخش اطفای آتش سوزی، گروهی حوادث، بخش دیگر آوار، گیرکردن شخص در آسانسور و چاهک آسانسور، یک گروه ویژه به نام پشتیبانی خوانده می شود که لوازم و تجهیزات سنگین مانند جرثقیل، بیل مکانیکی، لودر، تریلر و نردبان دارند. غیراز این بخش ها، گروه های دیگری در حوادث کوهستان، سدها و کانال ها فعال هستند. همه این بخش ها به رفع حوادث برای شهروندان فعالیت می کنند. درحال حاضر در یک ایستگاه تله کابین در کوهستان توچال به صورت شبانه روز آماده عملیات کمک رسانی به مردم می باشند. همچنین در فصل تابستان نیروهای غواص با ساماندهی در نزدیکترین پایگاه به سدهای اطراف تهران مستقر خواهند شد.»

● استاندارد روز جهانی در کلیه تجهیزات عملیات

کیفیت کاربردی وسایل عملیاتی، سؤال دیگرم از «تیموری» است. پاسخش این است: «تجهیزات و لوازم مورد مصرف در ایستگاه های عملیاتی نسبت به استانداردهای روز جهانی چیزی کم ندارد حتی در مواردی بالاتر هم هست. به عبارت دیگر کلیه لوازم آتش نشانی تهران که در امر وظایف سازمانی مورد استفاده قرار می گیرند دارای استانداردهای بین المللی و اروپایی است.»

حادثه را بی احتیاطی، ناآگاهی و استاندارد نبودن وسایل به وجود می آورد، شکل می دهد و دریغش ایجاد زیان های جانی و مالی می شود.

یک لحظه غفلت در یک نقطه مثلا بست شیر گاز، آتش سیگار، نشست پنهان لوله آب، خواب زدگی هنگام رانندگی، سهل انگاری در شارژ کپسول، خاموش کردن آتش و... می تواند هزاران مترمربع یک بنا، انبوه کالا، وسایل زندگی و... را نابود کند.

یک مقام آتش نشانی می گوید هر حادثه بزرگ ابتدا از یک جرقه کوچک شروع می شود. در این شماره پایانی گزارش، ادامه گفت وگو با معاون امور عملیات سازمان آتش نشانی، پیرامون فراگیری آموزش های تئوری و عملی در برخی سازمان ها، ادارات و مدارس و توصیه هایی مبتنی بر رعایت ضوابط است همچنین گوشه ای از خاطرات یک آتش نشان را می خوانیم:

● شاخص های یک آتش نشان

فتح الله تیموری، معاون امور عملیات سازمان آتش نشانی تهران می گوید: «تمام افرادی که در این گروه ها کار می کنند علاوه بر آموزش تخصص های عمومی بنا به نوع کار محول شده، دوره های ویژه در سطوح عالی را طی می کنند و حداقل ۶ ماه تا ۲ سال برای تخصص و مهارت، دوره های مختلف آموزشی طی می کنند.»

وی درخصوص شرایط نیرو به لحاظ جسمانی، توانایی و... جهت کارایی در این حرفه، اظهار می کند: «هر آتش نشان باید دارای خصایص بارزی باشد شامل: قوای جسمانی و توان بدنی بالا، ضریب فکری و علمی به لحاظ فطری و داشتن جسارت و روحیه خطرپذیری و کلا دارای شرایط ویژه باشند. آتش نشان همچنین می باید دارای صفات ایثار، از خودگذشتگی، نترس و دارای روحیه بالا باشد. او برای بخش مأموریت و کمک به مردم آسیب دیده، بذل جان و توانایی اش را در طبق اخلاص می گذارد چرا که محل کارش در صحنه های حوادث مختلف از جمله آتش سوزی در محل هایی که ضوابط ایمنی رعایت نشده و خطرناک بوده است؛ جایی که مردم اطراف و مالکان مربوطه هنگام وقوع حادثه آتش سوزی فرار می کنند. در چنین وضعی، آتش نشانان خود را به دل حادثه می زنند تا شاید بتوانند از آلام و خسارات جانی و مالی مردم بکاهند اما معمولا به دلیل فضای حوادث آتش سوزی و به لحاظ تنفسی، آلوده به مواد شیمیایی حاصل از سوختن انواع کالا در کارخانه، کارگاه و... می شوند که اثرات منفی روی جسم آتش نشانان می گذارد. مع الوصف، آتش نشانان با علم به این شرایط کاری هیچ وقت نسبت به ارایه خدمات بهتر، کوچکترین غفلت و تأمل نمی کنند.»

● اصول توصیه های ایمنی

از معاون امور عملیات سازمان آتش نشانی می پرسم توصیه شان به مردم درباره ایمنی محیط زندگی چیست؟ او با این پیش گفتار که هنگام رخداد حوادث اعم از مالی، جانی و پزشکی در یک جامعه آتش نشان و پلیس حضور خواهند داشت، توضیحاتی با عنوان چند اصل می دهد: «یک ارتقای سطح اطلاعات و ایمنی جامعه است بدین معنا که مردم باید به یک سطح بالای آگاهی برسند که توجه داشته باشند اتفاقی نیفتد، بیمار نشوند و در منزل آتش رخ ندهد. اصل دوم ایجاد ضوابط و مقررات بازدارنده به عنوان قانون و دستورالعمل ها تمام و کامل رعایت شوند. مردم براساس این گونه ضوابط ایمن سازی کنند تا هیچ گاه مکان خطرآفرینی نداشته باشند. در این ارتباط، کارگاه، ساختمان، خودرو و... باید استاندارد باشند و ضوابط ایمنی در آن رعایت شود تا حادثه ای رخ ندهد.اصل سوم هم چنانچه سطح علمی و اطلاعات مردم کافی نباشد و ضوابط، مقررات و استانداردهای مذکور لحاظ نشوند، نیروهای آتش نشانی یا بهداشتی وارد صحنه شده و حوادث را متوقف و یا با آن مقابله می کنند. اما علت وقایع و در یک جمله کل حوادث به دلیل عدم رعایت مسائل ایمنی و استاندارد نبودن وسایل رخ خواهد داد.»

● ۳۰ سال امدادرسانی به مردم

آبان ماه بیاید ۳۰ سال است که در آتش نشانی امدادگری کرده است. اکنون رئیس ایستگاه های ۸ و ۸۵ سازمان است. موقعی که به اتاق کارش می روم سرزندگی و شادابی اش این حس را برمی آورد که از خرمن آتش و کوه آوار و... رضایت وجدان کار از نوع فداکاری اش در لحظه های دهشتناک کمک به همنوعان آسیب دیده، همچون شاخه گلی خوش رنگتر از هر شعله ای در گلدان زندگی اش، طراوت بخش است. از او که می پرسم خاطره ای خوش تعریف کند. علیرضا مؤدت، نتیجه انسانی یاوری و کمک به مردمان آسیب دیده در هر نوع حادثه را ظاهرا و تلویحا خاطره خوش می داند. بنابراین شکل عملی امدادرسانی و نجات و ایمن سازی را توصیف می کند.

با چنین مطلع کلامی می گوید: «ما هر جا حضورمان مثبت و مثمر است خاطره خوب است چه زیر آوار و چه در فضای آلوده به گاز ۲CO که ما آن را مرگ خاموش می گوییم و چه در میان شعله آتش.»

● فرار از آتش

چند تا از خاطرات وی را به صورت خلاصه، می خوانیم:

«چند سال پیش یک سینما در یکی از خیابان ها طعمه حریق می شود. بلادرنگ از ایستگاه به محل حادثه می رویم. عملیات اطفای حریق به طور کامل انجام می شود. تقریبا در دقایق آخر عملیات به ما اطلاع دادند که سینما، سرایدار داشته است که یک خانواده چهارنفره اند. اطراف سینما را گشتیم اما کسی را نیافتیم. نردبان گذاشته و روی بام سینما رفتیم و دیدیم خانواده و همچنین خود سرایدار اطراف یک کولر به عنوان جای امن نشسته اند غافل از این که هر چه دود سمی ناشی از آتش سوزی بوده از طریق کانال کولر به بام می رفته است. من فوری دو کودک بی رمق سرایدار را بغل کردم و از پله های نردبان ۳۰ متری پایین بردم.»

خاطره دیگر او چنین است:

«هنگام خاموش کردن آتش در یک خانه، خانم مسن ساکن خانه اصرار می کند در اتاقی را که نشان می دهد باز کنم. با توجه به این که پوشش ضدحریق دارم، هنگامی که می خواستم به آن اتاق بروم، همکارم با پودرآب کاملا مرا خیس کرد در میان آتش در اتاق را باز کردم. مقداری لوازم گوناگون آنجا بود. سریع وسایل را بیرون آوردم. همکارم همچنان با پودر آب مرا خیس می کرد. عملیات که تمام شد آن خانم با گریه می گوید «دیدم شما چگونه در دل آتش رفتید و آن اثاثیه که جهیزیه نوه ام است را بیرون آوردید.» من آن شب احساس غروری انسانی داشتم و از خدا تشکر کردم که چنین شغلی به من داده است.»

«مودت» خاطرات دیگری هم تعریف می کند و خاطره خوش را دعا کردن مردم می داند و می گوید «عشق و علاقه آتش نشانی و کمک به حادثه دیدگان در آتش در خون و رگ زندگی ام جریان دارد.»

● چتر گسترده آموزش عمومی

«تیموری» در بخش دیگر اظهارات خود بحث فراگیری آموزش های تئوری و عملی اطفای حریق و توزیع وسیله خاموش کننده آتش را مطرح می کند. بنا به گفته وی «در شهر تهران از مقاطع مختلف تحصیلی در بخش آموزش و پرورش، صنوف موجود مرتبط با اصناف تا دوایر دولتی، سازمان های بحران کشور و پیشگیری و مدیریت شهر تهران درخصوص حوادث، ارتباطات فی مابین برقرار است. در همین زمینه با برنامه ریزی و مدیریت، بخش اعظمی از جامعه دوره های مختلف را در سازمان آتش نشانی طی کرده اند. همچنین با کسب مجوز هیئت مدیره سازمان و شورای اسلامی شهر تهران تمام ۶۴۰۰ مدرسه تهران توسط کارشناسان بازدید و دستورالعمل های ایمنی به مدیران ابلاغ شده است. در کنار این اقدامات به تمام مدارس وسیله خاموش کننده های کوچک پودر و گاز ۲CO اهدا شده است، ضمن این که کارشناسان آموزش های تئوری و عملی ارایه داده اند.»

بنا به گفته معاون امور عملیات آتش نشانی تداوم این شیوه آموزشی چنین است که هر سال با آغاز فصل تحصیلی و بازگشایی مدارس مجددا از سوی سازمان از مدارس بازدید و خاموش کننده های اهدایی آماده سازی و شارژ می شوند. از سوی دیگر در بخش اماکن مذهبی به همه مساجد، حسینیه هاو تکایا که به صورت ثابت و موقت در بعضی از ایام خاص احداث می شوند، خاموش کننده آتش داده می شود.

● تجهیز ۴۵۰۰۰ تاکسی به خاموش کننده آتش

«تیموری» همچنین اضافه می کند: «برابر اطلاعاتی که آتش نشانی از سازمان تاکسیرانی شهر تهران دریافت کرده حدود ۴۵ هزار تاکسی گردشی شناسایی شده و با تعامل فی مابین و دعوت از مالکان تاکسی های مذکور، نسبت به نصب وسیله خاموش کننده آتش، روی این تاکسی ها و آموزش مقدماتی و اهدای CD آموزشی اقدام شده است.»

وی می افزاید: از آغاز شروع این طرح بیش از ۱۸ هزار تاکسی در شهر تهران آماده مقابله با هرگونه آتش سوزی، به عنوان همیار آتش نشانی هستند.

حسن آقایی