فلسفه نماز جماعت

شکی نیست که نماز یک عبادت ریشه دار وعمیق می باشد که در همه ادیان بوده وشاید کمتر دینی در این دنیا موجود باشد که نماز در آن موجود نباشد

شکی نیست که نماز یک عبادت ریشه دار وعمیق می باشد که در همه ادیان بوده وشاید کمتر دینی در این دنیا موجود باشد که نماز در آن موجود نباشد. اما نماز اسلامی در کتاب آسمانی خویش ( قران کریم) وگفتار و کردار حضرت محمد صلی الله علیه وسلم ( سنت مبارکه) به نماز که یک اصل با ارزش وعبادت مهم می باشد تاکید فراوان نموده واز ترک آن مسلمین را به سختی بر حذر داشته است. نماز در حقیقت ستون وپایه دین مقدس اسلام می باشد وهم چنین کلید بهشت محسوب می گردد وازجمله شلیسته ترین اعمال در نزد پروردگار به حساب می آید. در روز قیامت اولین پرسش از نماز بودخداوند پاک در قران کریم در ضمن دعای حضرت ابراهیم علیه السلام چنین ارشاد می فرماید: ( رب اجعلنی مقیم الصلاة ومن ذریتی ربنا وتقبل دعاء) هم چنین در سوره طه می فرماید" من تورا بر گزیدم، پس به وحی گوش کن من خداوند هستم که معبودی جز من وجود ندارد پس مرا پرستش کن ونماز را برای ذکر من برپای دار". خداوند جلّ جلاله التزام به امر مهم را در همه حال چه درخانه وچه در سفر وچه در حالت صلح وچه در حالت جنگ وبالآخره در همه رخدادها زندگی مورد تاکید قرار داده است اسلام وظیفه هر مسلمان را تنها در این خلاصه نکرده که به صورت انفرادی در هر جایی وبدور از نماز اجتماع مسلمین یا محیطی که در آن زندگی می کند به انجام نماز بپردازد، بلکه به طور جدی به انجام وظیفه الهی نماز به صورت جماعت بویژه در مساجد با دیگربرادران دینی فراخوانده است. از جناب رسول اکرم صلی الله علیه وسلم روایت است که فرمودند: دلم می خواهد خانه کسانی را که صدای دلنشین اذان این سرود الهی را می شنوند وبه مسجد برای ادای فریضه نماز نمی آیند آتش بزنم". اگرچه نماز جماعت از نظر اسلام واجب نگردیده است اما حضرت عبد الله ابن عمر رضی الله عنه راویت می کند که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرموده اند: نمازی که به صورت جماعت خوانده شود ثوابش بیسد وهفت برابر ثواب نمازی است که به صورت انفرادی خوانده شود". بنا براین اسلام برگزاری نمازهای پنجگانه را به صورت جماعت در مساجد به این دلیل لازم دانسته که مساجد علاوه بر این که پایگاه تجمع مسلمین می باشد محلی است که می توان دیگر مشکلات جامعه اسلامی از قبیل مسایل اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی وغیره را مطرح ودرپ?رامون آنها صحبت نمود وبرای حل آنها اقدامات لازم را بعمل آورد. باز می بینیم که بر مسلمین لازم شده است که به طور وسیع تری هفته ای یک بار در نماز جمعه شرکت کنند. خداوند پاک در این باره چنین فرموده است: ای کسانیکه ایمان آورده اید هر گاه برای نماز در روز جمعه فر خوانده شدید پس بسوی یاد خدا بشتابید وهر معامله ای را ترک کنید، این برای شما بهتر است اگر بدانید". سرپیچی از این امر خدا بدون عذر روانیست واز رسول اکرم صلی الله علیه وسلم نیز روایت است که فرموده اند: هر کس سه نماز جمعه را بدون عذر واز روی سستی وسهل انگاری ترک نماید ، خداوند بر دلش مهر می زند".

این اجتماع بزرگ هفتگی در بردارنده نکات آموزشی فراوان بوده، در حقیقت تجدید پیمان واحیای حس برادری وبرابری واستحکام بخشیدن وحدت میان مسلمین واظهار قدرت وقوت می باشد تا به دشمنان اسلام نشان دهند که چگونه در صفوف مرصوص ودوشادوش یکدیگر آمادگی این را دارند تا از کیان وشأن وشوکت اسلام وآئین اسلام دفاع کنند ونگذارند که دست های کثیف اجانب وشیاطین خون آشام در میان جامعه اسلامی کار کند، وحتی از این هم بزرگتر اجتماعات مسلمین به مناست بر گزاری نماز عید فطر وعید قربان می باشد که انجمنی فرا گیر و جشنی بزرگاسلامی ترتیب داده وهمه مسلمین را در کنگره ای واحد گرد هم آورند. اگر دقیق متوجه شویم در می یابیم که عید قربان خاطره حضرت ابراهیم خلیل را در اذهان مسلمین جهان زنده می کند که چگونه عل?ه کفر والحاد وبد عدالتی نمرود واعلای کلمه حق مبارزه کرد وچگونه به خاطر آئین یکتا پرستی و اعلای کلمه حق آتش خشم نمرودیان را بر خود تحمل نمود وآن را با جان پذیرف وچگونه به خاطر رضای پروردگارش حاضر شد که فرزند دلبندش را به پیشگاه حضرت حق سبحانه وتعالی قربانی نماید تا رضایت او تعالی را بدست آورد .

بنا براین عید قربان وداستان مبارزات پیامبر جلیل القدر خدا حضرت ایراهیم درس توکل واتکا به پروردگار را برای مسلمین می آموزد. همچنین عید فطر فرصت خوبی برای مسلمانان است تا موفقیت خودرا در راه به پایان رساندن یک ماه جهاد علیه نفس وشیطان جشن بگیرند، واین خود در حقیقت نشان دهنده اتحاد وهمبستگی مسلمین می باشد وامثال این اجتماعات است که باعث بروزابهت وبزرگی واتحاد مسلمین شده وباعث تضعیف روحیه دشمنان ومخالفین اسلام می گردد.جای دارد که در این جا نکته قابل توجه دیگری را مطرح کنیم که واقعا بسیار مهم می باشد وآن این که اسلام اصول وقوانین خود را به صورت یک امر ذهنی یا حرف محض در سر یا زبان قرار نداده است ، بلکه آن اصول وقوانین را به صورتی ناگستنی به زندگی وبرنامه فرد یا انسان مسلمان پیوند داده است. بنا براین آزادی وبیان ومساوات وبرادری را که جهان کفر وکشورهای غربی دم از آن می زنند، دوازده قرن پیش از انقلاب بزرگفرانسه در زمانی که حتی غربیان وسردمداران آزادی دروغین بویی از آزادی، مساوات وبرادری نمی بردند وحماقت تا مغز استخوان شان ریشه دوانیده بود، اسلام به نحوی زیبا وعاقلاانه وبه صورت روشن این سه کلمه اساسی را در یک بخش .زندگی اجتماعی مسلمین تفسیر می کند:

▪ آزادی: واژه آزادی همیشه بر سر زبان های مردم دنیا بوده وکشور های غربی همیشه مسلمین را محکوم می نمایند که مسایل آزادی در شئونات اسلامی مراعات نمی شود . ما نمی خواهیم در اینجا در رابطه با مفهوم آزادی بنویسیم زیرا که این از خود بحث جداگانه ای دارد ولی آنچه روشن وآشکار است فقط در یکی از برنامه های زندگی مسلمین که در حقیقت یک موضوع عبادی است، آزادی را بر رسی می نماییم : مسلمان وقتی وارد مسجد می شود از هر گونه بندگی غیر از بندگی خداوند متعالآزاد است وبه غیر از خداوند متعال به دیگر کسی وابستگی ندارد وفقط برای او رکوع وسجده می نماید وفقط در مقابل او سر خم می نماید ، هرچند انسان بزرگ وبا قدرتی باشد خداوند متعال می فرماید: " مساجد به خدا تعلق دارد پس با خدا هیچ کس دیگر را نخوانید" . در حقیقت این همان آزادی معنوی انسان است که از همه آزادی ها بالاتر می باشد.واما در باره آزادی بیان وانتفاد به همین نکته اکتفاء می نماییم که هر گاه در رفتار وگفتار ویا در ضمن خواندن نماز اشتباهی از امام سرزند نماز گزاران پشت سر او مؤظف اند که اشتباهش را اصلاح کنند وراهنمایی اش نمایند.در این امر پیر وجوان وفقیر وثروتمند همه یکسان می باشند ومؤظف اند که اشتبهش را تصحیح کنند. مبین این گفته ها گفتار خلیفه اول مسلمین حضرت ابوبکر صدیق رضی الله عنه می باشد که همانند آن در طول تاریخ از هیچ رئیس دولت وملک دیگری دیده وشنیده نشده است . گفتار معروف جناب حضرت صدیق که در روز تصدی خلافت فرمودند" ای مردم من زمامداری شما را بر عهده گرفتم در حالی که بهتیرن شما نیستم. هر گاه مرا در راه حق دیدید، یریم کنید وچون براه باطل مشاهد کردید به راه راستم بیاورید. بادنید که ناتوان های شما نزد من نیرومند اند تا زمانی که حق شان را بستانم ونیرومندان شما نزد من نا توانند تا حق را از آنها باز ستانم . تا وقتی که من مطیع خدا بودم ، اطاعتم کنید وچون از راه فرمانبراداری خدا منحرف شدم مؤظف به فرمانبرداری من نیستید أی سخن را می گویم واز خدا برای خود وشما آمرزش می طلبم". این گفتار حضرت ابوبکر صدیق رضی الله عنه می باشد که در طول دوره خالفتش به این سخنان خود صادق باقی ماند ووعده هایی می دهد اما هرگیز وعده خلافی نمی کند. حضرت عمر فاروق رضی الله عنه: تصمیم گفتند که حدی برای مهریه قرار دهند واین موضوع را در مسجد اعلام نمودند. زنی در برابری گفته حضرت عمر فاروق رضی الله عنه به مخالفت برخاست وگفت " چگونه این عمل را انجام می دهید در حالی که خداوند می فرماید: هر گاه خواستید همسری به جای همسر قبلی انتخاب کنید وبه یکی از آن دو مبلغی دادید چیزی از آن پس نگیرید ، آیا می خواهید با ارتکاب بهتان وگناه آشکار باز ستانید". خلیفه دوم مسلمین حضرت عمر فاروق رضی الله عنه هیچ گونه عکس العملی نشان نداد به جز این که از عقیده خویش منصرف شد وبا صراحت گفت أی زن درست گفت وعمر اشتباه کرد. اینها نمونه هایی او آزادی بیان وعقیده می باشد . برادری: دین اسلام پیروان پاکیزه اش را روزی پنج بار دعوت می نماید تا در محلی مخصوص گرد هم آیند وفریضه الهی را در جماعت اداء نمایند. وقتی که مسلمین به مسجد می أیند با برادران دینی خود معرفی می شوند واز احوال یکدیگر با خبر می گردند ودر حقیقت مهر ومحبت در بین شان افزایش پیدا می کند در وقت ادای نماز مسلمانان بدنبال یک شخص وروبه سوی قبله ای واحد وگوش دادن به قرائت وکارهای یکسان دیگری از قبیل رکوع، وسجود وقعده انجام می دهند.این وحدت است که به طور گذارا نمی توان از آن گذشت، بلکه باید کمی اندیشید وفکر کرد وحدتی که ریشه در اعماق چشمه های قلب مسلمین واندیشه وفکرشان ریشه دوانیده وهدف مشخصی را تعقیب می کند ودر حقیقت مظهر وروشن کننده آیه مبارکه " إنما المؤمنون إخوة" می باشد وحقاً که مومنون همه برادر یکدیگر می باشند. اندکی به گذشته بر می گردیم وبه یاد می آوریم مسجد حضرت محمد صلی الله علیه وسلم را در مدینه منوره که نژادهای گوناگون وقبیله های مختلف وافراد عرب وغیر عرب همچون صهیب رومی، وسلمان فارسی وبلال حبشی را در آغوش باز وپر برکت خود تربیت نمود.

▪ مساوات : موضوع دیگر مورد بحث ما مسئله برابری ومساوات می باشد بلی وقتی که مسلمین در یک صف فشرده وبه هم پیوسته وبدون تبعیض طبقاتی ونژادی برای ادای نماز می ایستند،کدام مساوات وبرابری از این کامل تر وبالا تر است؟ همان طوری که پروردگار جهان می فرماید: هیچکس بر دیگری بر تری ندارد فقط به تقوا می باشد. واقعا در مساجد مسلمین نیز همین طور است وهیچ گونه بر تری انحصاری برای افراد جامعه منظور نمی شود. حاکمان وفرمانروایان در کنار افراد بدون قرت وثروتمندان در پهلوی افراد تهی دست جامعه وعلماء در پهلوی افراد کارگر ودهقان بدون هیچ گونه امتیازی در یک صفبه نماز می ایستند. ویا این که در هیچ یک از مساجد در دنیای اسلام قا نونی وجود ندارد که صف اول مخصوص افراد بلند پایه دولت وصف دوم مربوط به افراد ثروتمند جامعه وصف سوم مخصوص افراد تحصیل کرده ومدیران جامعه باشد بلکه همه مسلمین برابر وبرادر یکدیگر می باشند در حقیقت همین امر خود موجب تقویت حفظ وحدت ومساوات اجتماعی وتحکیم پیوندها بین افراد جامعه می شود وخط بطلان را بر روی هر گونه بینش طبقاتی ویا تئوری های بر تری قومی نسبت به قوم دیگر ونژادی دیگر می کشد. وبه صورت کلی نماز جماعت در اسلام علاوه بر ارزش فکری ومعنوی، باعث تحکیم پیوندها ووحدت جامعه بشری شده وباعث برچیده شدن اختلافات طبقاتی ونژادی می گردد.

استاذ محمد کل