عارف قزوینی

عارف قزوینی، اگر نه مهم‌ترین که از تاثیرگذارترین و جریان‌سازترین موسیقیدانان نه‌تنها یکصد سال اخیر در تاریخ موسیقی ایران است.
ارشد طهماسبی، نوازنده تار که تصانیف او را …

عارف قزوینی، اگر نه مهم‌ترین که از تاثیرگذارترین و جریان‌سازترین موسیقیدانان نه‌تنها یکصد سال اخیر در تاریخ موسیقی ایران است.

ارشد طهماسبی، نوازنده تار که تصانیف او را گردآوری و منتشر کرده می‌نویسند: «عارف را می‌توان حساس‌ترین، مردمی‌ترین و با ذوق‌ترین آهنگساز تاریخ موسیقی ایران محسوب کرد. آثار او جاودانه و در خاطره‌ها نقش بسته است. یکی از علل عمده زیبایی تصنیف‌های او این است که خود هم شاعر و هم آهنگساز تصنیف‌هایش بوده است. ۳ تصنیف‌سازی که نامشان در تاریخ جاودانه است (شیدا، عارف، جاهد) دارای این خصوصیات بوده‌اند. عارف خود در این خصوص می‌گوید:

طبیعت هنر داد بر من چهار / که آن چار در صفحه روزگار / ندادت و ندهد از این پس دگر / به تنهایی آن چار بر یک نفر

عارف در این دو بیت اشاره به شعر، آهنگ، صدا و خط خود دارد . بنا به نوشته سیدهادی حائری تولد عارف حدود سال ۱۳۰۰ ه .ق در شهر قزوین بوده است. «چایکین» خاورشناس روسی، تولد عارف را در سال ۱۲۹۵ ه .ق و محمد هزار که دوست عارف بوده در حدود سال ۱۲۹۷ ه .ق ذکر می‌کند.

در دیوان عارف به نقل از یکی از سیاستمداران آمده است: «بیچاره عارف را ۲ چیز نابود و از زندگی ساقط کرد به طوری که سر به کوه و بیابان گذاشته بود و کمتر در مجالس عمومی دیده می‌شد. آن دو چیز یکی مرگ کلنل بود (محمدتقی خان پسیان) و دیگری ضربه عارف‌نامه ایرج چنان کاری و عمیق بود که عارف می‌گفت: توهین ایرج مرا پیر کرده است و بالاخره هم مرا خواهد کشت.»

عارف اولین تصنیف خود را در ۱۸ سالگی ساخت.

دکتر باستانی پاریزی در کتاب حماسه کویر در مورد تاثیر صدا و سحر آواز عارف نوشته است: «آقای دکتر عیسی صدیق روایت می‌کرد وقتی عارف قزوینی در یک مجمع خیریه در لاله‌زار کنسرتی می‌داد (قبل از کودتای۱۲۹۹) چنان جمعیت را مسخره کرده بود که اگر فرمان میداد بروید فلان جا را خراب کنید همه راه می‌افتادند.»

علاوه بر محتوا و جنبه‌های توامان تغزلی، اجتماعی، سیاسی و حماسی تصانیف عارف، به لحاظ ساختار نیز از یک بافت ملودیک غنی برخوردارند و خود عارف معتقد بود تصنیف نباید تحریر داشته باشد تا مردم عادی هم بتوانند آن را بخوانند.

از سوی دیگر آنچه اهمیت عارف را بیشتر می‌نمایاند، دوره زمانی ساخت تصانیف اوست. از زمان صفویه به بعد سنت آهنگسازی و ساخت تصنیف رو به افول گذارده و تقریبا فراموش شده بود. خودش می‌گوید: «‌نه‌تنها فراموشم نخواهد شد، بلکه معاصرین دوره انقلاب نیز هیچ وقت از خاطر دور نخواهند داشت که وقتی من شروع به ساختن تصنیف و سرودهای ملی و وطنی کردم مردم خیال می‌کردند تصنیف برای دربار و گربه شاه شهید (ناصر‌الدین شاه)‌ است.»

در کتاب روزشمار تاریخ ایران تالیف باقر عاقلی آمده است:

«در روز ۲ بهمن عارف قزوینی شاعر بزرگ معاصر در همدان و ۵۲ سالگی درگذشت.» بر سنگ مزار عارف تاریخ وفات ۱۳۱۲ شمسی ذکر شده است.