راهبرد اتحادیه اروپا برای مقابله با تروریسم

اتحادیه اروپا مبارزه با تروریسم را یکی از بزرگ ترین چالش های خود در عصر حاضر تلقی می کند از نگاه این اتحادیه این چالش در پیچیدگی ماهیت چنین پدیده ای نهفته است

اتحادیه اروپا مبارزه با تروریسم را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های خود در عصر حاضر تلقی می‌کند. از نگاه این اتحادیه این چالش در پیچیدگی ماهیت چنین پدیده‌ای نهفته است. از این رو اتحادیه اروپا اعتقاد دارد اگر بخواهد در مبارزه با تروریسم موفق باشد، نیاز به سندی راهبردی دارد که انعکاسی از جامعیت پاسخ این اتحادیه به تروریسم باشد.(۱)

اکنون در دو بخش به بررسی «سند راهبردی اتحادیه اروپا در مبارزه با تروریسم» (۲) می‌پردازیم: اول، تحولاتی که موجب تدوین سند راهبردی این اتحادیه شد و دوم نگاهی کلی به دستاوردهای اروپا در خصوص مسایل مربوط به تروریسم.

● تحولات

در دسامبر ۲۰۰۵ شورای قضایی و امور داخلی اتحادیه اروپا، «راهبرد مقابله با تروریسم اتحادیه اروپا» را تصویب کرد. این راهبرد با استقبال سران و روسای دولت‌ کشورهای این اتحادیه مواجه شد. هدف از این سند در دستور کار قرار دادن «طرح اقدام اتحادیه اروپا درباره تروریسم» (۳) بود که پس از بمب‌گذاری‌های مادرید، شورای اروپا آن را در مارس ۲۰۰۴ ترسیم کرد.

این راهبرد، اتحادیه اروپا را متعهد به مبارزه با تروریسم در سطح جهانی با رعایت احترام به حقوق بشر و امن‌تر کردن اتحادیه، فراهم آوردن امکان زندگی برای شهروندان در محیطی آزاد، امن و با عدالت کرده است. این سند تصریح می‌کند که تروریسم تهدیدی برای همه کشورها و ملت‌هاست. تروریسم تحت هر شرایطی اقدامی جنایتکارانه و غیرقابل توجیه توصیف شده است.

از نگاه اتحادیه اروپا، برای کاهش موفق تهدید ناشی از تروریسم و آسیب‌پذیری اتحادیه اروپا در برابر حمله، این راهبرد نیاز به کار در سطوح ملی، اروپایی و بین‌المللی دارد. این راهبرد بر چهار ستون پیش گیری، حفاظت، پیگرد و واکنش استوار است. اقداماتی که در این رابطه انجام می‌گیرد، در حوزه سیاسی دنبال می‌شوند.

گرچه این راهبرد پیشنهاد می‌کند کشورهای عضو مسوولیت ابتدایی را برای مقابله با تروریسم تقبل کنند، اما اتحادیه اروپا این ارزش‌های مضاعف را نیز در نظر دارد:

ـ تقویت ظرفیت‌های ملی؛

ـ تسهیل همکاری‌های اروپایی؛

ـ گسترش ظرفیت جمعی؛ و

ـ ارتقای شراکت بین‌المللی.

اتحادیه اروپا می‌گوید از آنجا که بر اساس ارزش‌ها و اصول دموکراتیک شکل گرفته است، اهدافش را به شیوه‌ای دموکراتیک و محاسبه‌پذیر تعقیب می‌کند. این اتحادیه پیشرفت راهبرد خود را هر شش ماه یک بار بررسی می‌کند. هر شش ماه یک بار پیش از بررسی این روند، گفت‌وگوهای سیاسی در سطح بالا برای مبارزه با تروریسم انجام می‌گیرد. این گفت‌وگو با حضور شورای وزرای اروپایی، کمیسیون اروپایی و پارلمان اروپا برای بررسی پیشرفت و ارتقای شفافیت و ایجاد توازن در رویکرد اتحادیه اروپا انجام می‌گیرد.

● چارچوب کلی

حال به تعریف چهار ستونی که راهبرد اتحادیه اروپا برای مقابله با تروریسم بر روی آن بنا نهاده شده است، می‌پردازیم.

● پیش گیری

اتحادیه اروپا تحت این سرفصل، هدف خود را پیش گیری از تبدیل مردم عادی به عوامل تروریستی، از طریق حمله به معیارها یا دلایل ریشه‌ای که می‌تواند به افراطی‌گری و سربازگیری در اروپا و سطح بین‌المللی منجر شود، ترسیم کرده است.

▪ اولویت‌های کلیدی در این خصوص عبارتند از:

ـ ایجاد رویکردهای مشترک برای برجسته‌سازی و حمله به رفتارهای مشکل‌ساز، به ویژه سوءاستفاده از اینترنت؛

ـ بررسی تحریکات و سربازگیری در محیط‌های کلیدی (برای مثال زندان‌ها و اماکن مذهبی آموزشی یا زیارتی) به ویژه از طریق معرفی جرایم جدید مرتبط با چنین رفتارهایی؛

ـ ایجاد راهبرد رسانه‌ای و ارتباطی برای تشریح موثرتر سیاست‌های اتحادیه اروپا؛

ـ ارتقای حاکمیت خوب، دموکراسی، آموزش و رفاه اقتصادی از طریق برنامه‌های همکاری اجتماعی و جامعه اروپایی؛

ـ ایجاد گفت‌وگوی میان فرهنگی در چارچوب اتحادیه و خارج از آن؛

ـ ایجاد واژه‌نامه‌ای غیراحساسی برای بحث درباره این موضوعات؛ و

ـ ارتقای درک‌ اتحادیه اروپا از این موضوعات و پاسخ‌های سیاسی از طریق تحقیق مداوم و به اشتراک گذاشتن تجربه‌ها و تحلیل‌ها.

● حفاظت

حفاظت از شهروندان و زیرساختارها حیاتی است. اتحادیه اروپا در قالب اقداماتش از طریق بهبود امنیت مرزها، حمل و نقل و زیرساختارهای حیاتی، به دنبال کاهش آسیب‌پذیری در برابر حملات است.

▪ اولویت‌های کلیدی:

ـ بهبود ایمنی گذرنامه‌های اتحادیه اروپا و بیومتریک شدن آنها؛

ـ ایجاد سیستم اطلاعاتی روادید (VIS) و نسل دوم سیستم اطلاعاتی شنگن (SISII)؛

ـ توسعه تحلیل‌های موثر از مخاطرات در خصوص مرزهای خارجی اتحادیه اروپا؛

ـ اجرای استانداردهای مورد توافق عام در خصوص هوانوردی غیرنظامی، بندری و امنیت دریایی؛

ـ توافق بر سر برنامه‌ای اروپایی برای حفاظت از زیرساختار حفاظتی؛ و

ـ بهترین استفاده از سطوح فعالیت‌های تحقیقاتی اتحادیه اروپا و جامعه اروپایی.

● پیگرد

هدف اتحادیه پیگرد و بازپرسی از تروریست‌هایی است که در داخل اتحادیه اروپا و در سطح جهانی فعالیت می‌کنند. ممانعت از طراحی‌های تروریستی، مسافرتی و ارتباطی آنان حیاتی است. کار شبکه‌های تروریستی باید از طریق قطع منابع مالی و مواد عملیاتی آنها مختل شود. هدف کلی، قرار دادن تروریست‌ها در برابر عدالت است.

▪ اولویت‌های کلیدی:

ـ تقویت ظرفیت‌های ملی برای مقابله با تروریسم با توجه به توصیه‌هایی که برای ارزیابی دقیق ترتیبات ملی ضدتروریستی انجام گرفته است؛

ـ استفاده کامل از پلیس اروپایی، دستگاه قضایی اروپایی و مرکز مشترک بررسی وضعیت؛

ـ افزایش به رسمیت شناختن دو جانبه احکام قضایی، از جمله از طریق تصویب «تضمین شهادت اروپایی»؛

ـ تضمین اجرای کامل و ارزیابی از قوانین موجود و همچنین تصویب معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط؛

ـ توسعه اصل در دسترس بودن در تبادل اطلاعات میان کشورهای عضو به منظور تقویت قانون؛

ـ حمله به دسترسی‌ تروریست‌ها به تسلیحات و مواد انفجاری، از تجهیزات دست‌ساز گرفته تا مواد شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی یا هسته‌ای (CBRN).

ـ حمله به منابع مالی تروریست‌ها از طریق اجرای قوانین مورد توافق، کار بر روی ممانعت از سوءاستفاده از بخش غیرانتفاعی و بازنگری در شیوه کلی اجرایی اتحادیه اروپا در این حوزه؛ و

ـ تامین کمک فنی با اولویت قایل شدن برای کشورهای ثالث به منظور بهبود ظرفیت‌های آنان برای مقابله با تروریسم.

● واکنش

زمانی که جلوگیری، حفاظت و پیگرد شکست بخورد، باید آماده بود تا با روح جمعی، به مدیریت و به حداقل‌رساندن پیامدهای یک حمله‌ تروریستی پرداخت. این امر می‌تواند از طریق بهبود ظرفیت‌ها برای حل پیامدها، هماهنگی واکنش‌ها و رفع نیاز قربانیان صورت بگیرد.

▪ اولویت‌های کلیدی:

ـ توافق روی ترتیبات هماهنگ‌کننده در صورت وقوع بحران در اتحادیه اروپا و حمایت از روندهای عملیاتی؛

ـ بازنگری قانون‌گذاران در سازوکار جامعه اروپایی برای حفاظت از جمعیت غیرنظامی؛

ـ ارتقای ارزیابی از مخاطرات به عنوان ابزاری برای کمک به اطلاع‌رسانی درباره ایجاد ظرفیت‌ها برای واکنش به یک حمله؛

ـ بهبود هماهنگی با سازمان‌های بین‌المللی برای مدیریت واکنش‌ها به حملات تروریستی و دیگر فاجعه‌ها؛ و

ـ به اشتراک‌گذاری بهترین تجارب اجرایی و توسعه رویکردهایی به منظور کمک به قربانیان تروریسم و خانواده‌های آنان.

● تازه‌ترین تحولات

در تازه‌ترین سندی که اتحادیه اروپا در زمینه عملکرد خود درباره مبارزه با تروریسم منتشر کرده (۴)، آمده است: برای پاسخ به تهدیدهای جاری تروریستی، اتحادیه اروپا و سازمان ملل راهبردی جهانی را برای ارتقای امنیت جهانی و ایجاد دنیایی امن معرفی کرده‌اند. این راهبرد، دموکراسی، گفت‌وگو و حاکمیت خوب را برای حمله به عوامل ریشه‌ای افراط‌گرایی ارتقا می‌دهد.

برای مبارزه موثر با تروریسم، اتحادیه اروپا برای خودش اهداف زیر را تعریف کرده است:

ـ افزایش همکاری با کشورهای ثالث (به ویژه در شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب شرق آسیا) و یاری رساندن به آنها؛

ـ احترام به حقوق بشر؛

ـ پیش گیری از سربازگیری‌های جدید تروریست‌ها؛

ـ حفاظت بهتر از اهداف بالقوه حملات؛

ـ بازپرسی و تحقیق از اعضای شبکه‌های تروریستی موجود؛

ـ بهبود ظرفیت واکنش و مدیریت پیامدهای حملات تروریستی.

نویسنده : علی کربلایی حسینی