اصالت دموکراسی

دموکراسی خواهی در کشور ما حرکتی است اصیل و درون زا و نسبت دادن آن به بیگانگان باعث تضعیف آن نمی شود بلکه موجب محبوب شدن بیگانگان می شود

دموکراسی خواهی در کشور ما حرکتی است اصیل و درون زا و نسبت دادن آن به بیگانگان باعث تضعیف آن نمی شود بلکه موجب محبوب شدن بیگانگان می شود. گرایش به دموکراتیک کردن هرچه بیشتر سیستم تصمیم گیری در امور عمومی نتیجه تکامل اندیشه و عمل سیاسی و جمع بندی تجربیات تلخ و شیرین گذشته مردم ماست و نه حاصل القای دیگران. در طول یکصد سال گذشته ملت ما دو انقلاب (مشروطیت و جمهوریت)، دو جنبش بزرگ اصلاحی (نهضت ملی و اصلاحات دموکراتیک)، چندین قیام عمومی (مانند ۱۵ خرداد ۴۲) و یک جنگ تمام عیار میهنی را تجربه کرده است.

دموکراسی خواهی امروز حاصل جمع بندی همین تجربیات است. مردم ما اینک در جایگاه تاریخی ایستاده اند که می توانند مدعا های زیر را در مورد دموکراسی با استدلالی برخوردار از اعتبار تجربی و استحکام نظری اثبات کنند:

۱) یکم- دموکراسی تنها راه دستیابی به اهداف اصلی انقلاب های بزرگ ملت ماست. همانطور که علامه مطهری می گفت انقلاب اسلامی چند هدف اصلی داشت؛ استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی و معنویت و اخلاق. سایر انقلاب ها و جنبش های اصیل مردم ما نیز همه یا برخی از این اهداف را دنبال می کرده اند. تجربه بعد از انقلاب مشروطه پس از انقلاب اسلامی نشان داده است که در چارچوب یک نظام سیاسی دموکراتیک این اهداف تحقق یافتنی است.

۲) دوم- دموکراسی تنها روش حل مشکلات و گذر از بحران هاست. حل مشکلات گوناگون و تاریخی کشور ما بیش از هر چیز مستلزم «عقلانیت» است. عقلانیت در بستر خط مشی گذاری چند معنای مشخص دارد. نخستین معنای آن «تناسب میان اهداف و ابزارها» است.

اینکه چگونه و با استفاده از چه ابزارهایی می توان به اهداف رسید، به خصوص در زمینه زندگی جمعی انسان ها، تنها از طریق بحث و گفت وگو و مشارکت عقول مختلف و متنوع روشن می شود. تنها در بستر سنگلاخ و دشوار نقد و بررسی است که می توان با اطمینانی قابل قبول به واقعیت نزدیک شد. آیا غیر از دموکراسی ساختاری می شناسیم که امکان چنین تلاشی را فراهم آورد؟

دومین معنای عقلانیت مقایسه هزینه و فایده تصمیم ها و برگزیدن تصمیمی است که بیشترین فایده و کمترین هزینه را دارد. هرکس باید هزینه تصمیمی را که می گیرد بپردازد تا هنگام تصمیم گیری عقلانیت را لحاظ کند. در نظام های غیردموکراتیک هزینه تصمیم گیری مسوولان و مدیران را خودشان نمی پردازند بلکه از جیب مردم هزینه می شود، افراد می توانند با اشتباهات خود منابع و سرمایه های یک ملت را بر باد دهند بدون آنکه نگران پیامد آن باشند.

در چنین شرایطی عقلانیت بی معناست، دموکراسی است که هرکس را وامی دارد تا به پیامد تصمیم گیری هایش فکر کند و عقلانی تصمیم بگیرد. تجربه تلخ تصمیم گیری های غیرعقلانی یکصد سال اخیر کافی نیست تا بدانیم حل مشکلات به عقلانیت و عقلانیت به دموکراسی نیازمند است؟

۳) سوم- دموکراسی حق ملت ماست نه امتیازی که حکومت به ملت می دهد. کشور ملک مشاع همه شهروندان است و تنها راه مشروع برای اداره یک ملک مشاع رجوع به مالکین است. این مالکین از حق برابر بر این ملک برخوردارند و مستقل از عقیده، جنس، قومیت و مرتبه اجتماعی باید از سلطه ای برابر بر این ملک برخوردار شوند. چه نظامی به غیر دموکراسی وجود دارد که بتوان از طریق آن این حق ملی را ادا کرد؟

به دلایل فوق و دلایل بی شمار دیگر دموکراسی خواهی پاسخی است اصیل به نیازها و خواسته های اصیل مردم این کشور. البته دموکراسی نیز چون هر ارزش دیگری می تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد. اما مگر ارزش هایی چون «دین» و «عدالت اجتماعی» و «اخلاق» را نیز نمی توان مورد سوءاستفاده قرار داد؟ البته یک ملت هوشمند از همه فرصت های بین المللی که برای پیشبرد اهدافش پدید می آید بهره می گیرد.

همانطور که دکتر مصدق در جریان نهضت ملی و امام خمینی در جریان انقلاب اسلامی از این فرصت ها بهره گرفتند. همه می دانیم که فشار دموکرات های امریکا به شاه برای ایجاد فضای باز سیاسی این امکان را برای رساندن پیام انقلاب به بیشترین تعداد از مردم فراهم ساخت. دموکرات های امریکا (به طور مشخص دولت کارتر) طرفدار انقلاب اسلامی ایران نبودند. اما ناخودآگاه زمینه ای را با فشار آوردن بر حکومت پهلوی ایجاد کردند که با هوشمندی رهبر انقلاب به نفع انقلاب مورد استفاده قرار گرفت. اما حاصل نسبت دادن خواسته های اصیل ملی به القای خارجی افزایش محبوبیت خارجیان است.

علیرضا علوی تبار