شأن معرفتی آزمایش های فکری

آزمایش های فکری به عنوان نوع خاصی از آزمایش ها که نیاز به تجربۀ مستقیم آزمایشگاهی ندارند, از جهات مختلف مورد توجه فلاسفۀ علم است

آزمایش های فکری به عنوان نوع خاصی از آزمایش ها که نیاز به تجربۀ مستقیم آزمایشگاهی ندارند، از جهات مختلف مورد توجه فلاسفۀ علم است. در این آزمایش ها معمولاً وضعیتی از امور تصور می شود و بر اساس آن نتایجی گرفته می شود. هر چند این آزمایش ها حتی از زمان یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفتند ولی به نظر می رسد اولین بار ماخ بود که اصطلاح ’ آزمایش های فکری‘ را جعل کرد. از نمونه های مشهور این آزمایش ها می توان به آزمایش نیزه انداز در اثبات نامتناهی بودن جهان، آزمایش گالیله در مورد سقوط اجسام با جرم های مختلف، آزمایش سطل نیوتن، آزمایش EPR، آزمایش گربۀ شرودینگر و ... اشاره کرد.

طبقه بندی های مختلفی می توان از آزمایش های فکری ارایه داد. مثلاً آزمایش های فکری علمی یا فلسفی، تجویزی یا واقعیتی. اما یک طبقه بندی مهم، بر اساس نقشی است که این آزمایش ها به عنوان یک بینه ایفا می کنند: یعنی بسته به اینکه منجر به تثبیت یک ایده و نظریه، یا رد آن شوند ممکن است یک نقش سازنده، یا نقش ویرانگر داشته باشند. این آزمایش¬ها، هر یک از این نقش ها را ممکن است به طرق مختلفی ایفا کنند. مثلاً ممکن است برای ابطال و رد یک نظریه، تناقضی را در نظریه نشان دهند، یا ممکن است نشان دهند که این نظریه منجر به چیزی می شود که در تقابل با باور های مقبول دیگر ماست؛ مثل آزمایش گربۀ شرودینگر.

روش دیگر این است که آزمایش فکری منجر به نتیجه ای شود که یکی از مفروضات یا مقدمات اساسی آزمایش فکری را زیر سؤال ببرد. روش پیچیده تری هم هست که گاهی آن را ضد آزمایش فکری می نامند. در این روش یک آزمایش فکری طرح می شود که منجر به نتیجه-ای شود که خلاف نتیجۀ آزمایش فکری دیگر است. در این مقاله ابتدا به معرفی آزمایش های فکری به عنوان یکی از ابزارهای تحلیلی اشاره می کنیم و پس از بیان نقش آزمایش های فکری به عنوان بیّنه، شأن معرفت شناسانۀ آزمایش های فکری را از رهگذر تأکید بر دو دیدگاه مهم تجربه گرایانۀ نورتون و افلاطون گرایانۀ براون مورد بررسی قرار می دهیم...

عنوان	فایل
شأن معرفتی آزمایش های فکری	application/pdf 828aa0432d18a0b6a8af01211e8e566b.pdf 751 KB	دانلود

علیرضا منصوری