مشق شب پس ازخستگی های روزانه

بررسی تکلیف شب پس از سپری کردن یک روز کسل کننده در مدرسه

مسئله تکلیف منزل دانش‌آموزان یکی از موضوعات دارای اهمیت و حساسیت در نظام تعلیم و تربیت است که البته موضوع جدیدی نیست، اما غالباً مورد اختلاف نظر است. این که آیا تکلیف منزل برای دانش‌آموز خوب است یا نه؟ آیا برای او تکلیف شب معین بشود یا خیر؟ ساختار تکلیف شب چیست و باید چگونه باشد؟ میزان و نحوه آن باید چطور باشد؟ آیا تکالیف، دانش‌آموزان را درگیر مسائل آموزشی و درسی می‌کند؟ آیا تأثیر مثبتی بر فرایند پیشرفت تحصیلی آنان دارد؟ و آیا تکلیف منزل یک ضرورت تربیتی و آموزشی است؟تکلیف منزل از منظر معلمان، دانش‌آموزان و اولیای آنان تعاریف و تعابیر گوناگون و مختلفی دارد.

برخی از معلمان آن را عامل تمرین و فعالیت، تثبیت یادگیری و خلاقیت و شکوفایی دانش‌آموزان می‌دانند و در اصل با دادن تکالیف، می‌خواهند هم نقایص یادگیری کلاس را جبران کنند و هم دانش‌آموزان تمرینی بر دروس‌شان داشته باشند.

برای اکثر دانش‌آموزان انجام تکالیف فعالیتی خسته کننده و استرس‌زا است که توبیخ یا تشویق معلم را به دنبال خواهد داشت.

بسیاری از اولیای دانش‌آموزان بر لحاظ کردن تکالیف درسی در خانه تأکید می‌ورزند و آن را باعث سرگرم شدن دانش‌آموزان و مانع مزاحمت، شلوغی و سروصدای آنان در منزل می‌دانند. جالب است که حتی برای برخی از والدین، نبود تکلیف یا حجم کم آن نگران کننده است.

تکلیف منزل اگرچه به زعم موافقان آن می‌تواند باعث مرور درس‌های روزانه باشد و کودک را به نظم و ترتیب و قبول مسئولیت وادارد و لذت انجام یک کار مستقل را به او بچشاند، اما نظر مخالفان این موضوع نیز قابل تأمل است.

برخی از صاحبنظران تعلیم و تربیت معتقدند که دانش‌آموز (بویژه در مقاطع پائین‌تر) پس از سپری کردن یک روز طولانی و خسته کننده در مدرسه، وقتی به خانه برمی‌گردد بهتر است اوقات خود را با استراحت، بازی کردن و فعالیت‌های غیردرسی بگذراند.

«فیلیپ میریو» صاحبنظر در حوزه تعلیم و تربیت از منظر دیگری به این موضوع پرداخته است؛ او معتقد است که تکالیف درسی خانه بخصوص اگر سنگین، سخت و پیچیده باشد، می‌تواند تبعیض‌های اجتماعی را تشدید کند زیرا فقط دانش‌آموزانی که از وجود اولیای تحصیلکرده و محیط خانوادگی مطلوب بهره‌مندند، می‌توانند در محیطی آرام تکالیف خود را انجام داده و از نظارت و کمک اولیای خود نیز بهره‌مند گردند.

قطعاً چنین امکانی برای دانش‌آموزان متعلق به قشر محروم‌تر جامعه وجود ندارد.

«پروفسور لی دپریت» از نظریه‌پردازان نظام آموزشی انواع تکلیف شب را در چهار طبقه اصلی یعنی تمرین، آماده‌سازی و آمادگی، بسطی و امتدادی و خلاقیت طبقه‌بندی می‌کند.

۱) تکالیف تمرینی: این نوع تکلیف برای تثبیت یادگیری و فعالیت‌های خواندن و کارهای تمرینی و انفرادی به کار گرفته می‌شود که از با سابقه‌ترین نوع تکالیف شب است و غالباً غیرتخیلی، غیرخلاق و

کسل کننده هستند.

۲) تکالیف آماده‌سازی و آمادگی: آماده کردن دانش‌آموزان برای فرا گرفتن درس‌های روز بعد یا جلسه بعد به کار گرفته می‌شوند (لازم است دانش‌آموز قبلاً راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های لازم را در مورد چگونگی انجام آن دریافت نماید).

۳) تکالیف بسطی و امتدادی: از دانش‌آموز خواسته می‌شود پیرامون موضوع درس داده شده به مطالعه اضافی پرداخته، اطلاعات و معلومات خود را بسط و افزایش دهد.

۴) تکالیف خلاقیتی: به وسیله آن دانش‌آموز باید مفاهیم کسب کرده در کلاس را با هم ترکیب و در راه‌های جدید و متفاوت به کار ببندد.

البته باید گفت: این چهار نوع تکلیف همیشه به صورت مجزا و تفکیک شده نیستند و معلم می‌تواند با فراهم نمودن شرایط و دادن تکالیف مختلف، موجبات تثبیت، آماده‌سازی، تداوم و خلاقیت را در دانش‌آموز ایجاد کند.

در موضوع اهداف تکالیف منزل نیز باید گفت که صاحبنظران اهداف متنوع، گسترده و مختلفی را مطرح کرده‌اند. ما در اینجا نظر پروفسور «اپستین» که به برآیند نظرات اندیشمندان این حوزه نزدیک‌تر است را در زیر می‌آوریم:

▪ افزایش سرعت، تسلط، تثبیت، حفظ، یادآوری و مهارت دانش‌آموز

▪ افزایش درگیری و اشتغال دانش‌آموز در فرایند فعالیت‌های یادگیری

▪ پرورش حس مسئولیت شخصی، امانت و صداقت، مدیریت و زمان‌بندی، اعتماد به خود و به طور کلی رشد شخصیتی

▪ عمل به دستورات مدیریت و اجرای مقررات

▪ آگاهی والدین از آنچه در کلاس درس دانش‌آموز می‌گذرد.

● آثار مثبت و فواید تکلیف شب

▪ تثبیت و به خاطر سپردن بهتر دانش و آموخته‌ها

▪ پیشرفت و یادگیری

▪ درک بیشتر و بهتر و یافتن بینش‌های تازه و اضافی تا مطالب آموخته را در موقعیت‌های تازه به کار گیرد.

▪ افزایش قدرت پردازش اطلاعات، تشکیل مفاهیم و تفکر انتقادی

▪ آموختن حوصله، ثبات و استقامت

▪ عادت به مطالعه و اشتیاق به یادگیری در اوقات فراغت

▪ تقویت انضباط و مدیریت زمان و خودراهبردی

▪ پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموز

● آثار منفی و ضررهای احتمالی تکلیف شب

▪ خستگی جسمی، روحی، عاطفی و ایجاد بیزاری و از دست دادن علاقه نسبت به مطالب درسی

▪ محروم شدن دانش‌آموز از فعالیت‌های غیردرسی از جمله مطالعه کتاب‌های غیردرسی، ورزش، تفریح، تماشای تلویزیون و بازی

▪ احساس مظلومیت و تنبیه شدن دانش‌آموز به خاطر گرفته شدن اوقات فراغت او

▪ دخالت اولیا و مجبور کردن بچه‌ها برای انجام تکالیف خوب و بدون عیب و نقص، همچنین گیج شدن دانش‌آموز به خاطر تضاد بین روش‌های تدریس معلمان و والدین

▪ تقلب و رونویسی تکالیف از سایر دانش‌آموزان، واگذاری تکالیف به سایر افراد و انجام تکالیف توسط والدین.

حال متوجه می‌شویم که آنچه لازم است مورد توجه قرارگیرد، تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان، توانایی‌ها و قابلیت‌های متفاوت آنان، همچنین شرایط خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و مالی مختلف آنان است که تعیین تکالیف یکسان و یک‌شکل برای همه دانش‌آموزان را صحیح نمی‌داند.

به طور خلاصه می‌توان گفت اگر تکلیف شب به میزان مناسب و با اهداف آموزشی مشخص و بر اساس تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان بوده و باعث دلزدگی دانش‌آموزان از درس و مدرسه نشود، می‌تواند مفید باشد.

کارشناس ارشد مدیریت آموزشی