اردبیل آمیزه ای از شکوه تاریخ و طبیعت

اردبیل این استان شمال غرب کشور با ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا بین کوه های تالش و سبلان رشته کوه البرز در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان جای گرفته است

اردبیل این استان شمال غرب کشور با ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا بین کوه‌های تالش و سبلان رشته‌کوه البرز در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان جای گرفته است.

اغلب صاحبنظران نام قدیمی شهر را «آرتاویل» و از ریشه اوستایی می‌دانند. این نام از ترکیب دو کلمه «آرتا» (به معنی مقدس که در فارسی میانه تبدیل به «ارد» شده است و در کلماتی مانند اردشیر آمده است) و «ویل» تشکیل شده است.

اردبیل از شهرهای کهن ایران است که در لوح‌های گلی سومریان به صورت آرتا یا آراتتا ثبت شده است و قدمت پنج هزار ساله این شهر را می‌رساند.

شهر اردبیل در زمان صفویان به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسید، اما پس از انقراض این سلسله در تحولات تاریخی دوره نادرشاه و اوایل قاجار و حوادث دوران مشروطیت، از رونق و اهمیت افتاد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در ۲۴ فروردین ۱۳۷۲ به مرکز استان تبدیل شد.

مسجد جمعه اردبیل (مسجد جامع اردبیل) یادگاری از دوره پیش از اسلام و دوره سلجوقیان این شهر تاریخی است.

بسیاری از مؤلفان دوره اسلامی، بنای شهر اردبیل را به فیروز، پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و می‌نویسند که اردبیل به دستور این پادشاه، که در سده پنجم میلادی می‌زیست، ساخته شده است. فردوسی در شاهنامه بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت می‌دهد. اما تاریخ اردبیل خیلی قدیمی‌تر از زمان فیروز ساسانی است. زیرا که فیروز در سال ۴۵۹ میلادی به سلطنت رسیده است و ۳۴ سال قبل از این تاریخ، بهرام پنجم ملقب به بهرام گور در مقابل حمله هیاتله از راه اردبیل به آمل و گرگان و سپس به خراسان رفته و در آن‌جا، خاقان هیاتله را کشته است.

کشفیات اخیر در منطقه مرادلو اردبیل تاریخ چهل هزار ساله این منطقه را به اثبات می‌رساندمحوطه شامل یکصد تخته سنگ مزین به نقوش صخره‌ای بوده که با بررسی و مطالعه هر یک از آنها زوایای پنهانی از نحوه زندگی و استقرار بشر در این منطقه از کشور نمایان خواهد شد.

از دیگر آثار دیدنی اردبیل می‌توان به مجموعه پل‌های تاریخی، بازار اردبیل، پیکره انسان‌نمای قورخو ده ده، موزه مردم‌شناسی، موزه حیات وحش، جمعه مسجد، روستای گردشگری بیله دره، منطقه زیبای دربند و باغ‌های گیلاس بخش هیر اشاره کرد.

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مسجد جامع اردبیل از بناهای تاریخی این شهر به شمار می‌روند. از جاذبه‌های دیگر این شهر دریاچه شورابیل و بقعه شیخ جبراییل در داخل شهر و دریاچه ننور، جنگل فندقلو، پیکره سنگی بابا داوود عنبران و شهر گردشگری سرعین در نزدیکی این شهر است.

از آب‌های معدنی که اغلب زیبایی‌های بی مانندی دارند می‌توان به سردابه، قطورسویی، دودو، ایلاندو (که بر اثر زلزله ویران شده است)، مشه سویی، شابیل، قینرجه، ویلادره و خلخال سویی و آبشارها و عوارض طبیعی مانند آبشار شورشورنه عنبران، آبشار نره‌گر در روستای اسبوی خلخال و آبشار سردابه، دریاچه واقع در قله سلطان سبلان، روستای زیبای نمهیل و سواحل رود قزل اوزن، جاده فوق‌العاده زیبای خلخال به اسالم و مراتع وسیع دامنه سبلان اشاره کرد.

● مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین

مجموعه بسیار زیبای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از ۱۰ اثر مهم و باستانی کشور به شمار می‌رود. بنای ابتدایی بقعه به پیش از اسلام بر می‌گردد. در حال حاضر مجموعه شامل ۸ بخش اصلی مسجد جنت‌سرا، قندیل‌خانه، حرمخانه، چینی‌خانه، چله‌خانه، شربت‌خانه، گنبد الله الله و شهیدگاه است.

علاوه بر مقبره شیخ صفی و شاه اسماعیل اول، آرامگاه دیگر شاهزادگان و سرداران قزلباش از جمله شهدای جنگ چالداران و شیروان در این بقعه و محل شهیدگاه قرار دارد. با توجه به این که مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی مراحل ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را سپری می‌کند، تکمیل نشدن به موقع بقعه باعث تاخیر در ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو و همچنین ناشناخته ماندن آن برای گردشگران خواهد شد.

● منطقه اکوتوریستی گردنه حیران

در بخش غربی گردنه حیران، قبل از ورود به تونل مرز استان‌های اردبیل و گیلان دره نسبتا وسیعی به چشم می‌خورد که می‌توان آن را دروازه ورودی یا کریدور گردشگری در مدخل استان اردبیل به شمار آورد. این کریدور گردشگری که از ابتدای تونل شروع و تا ۷ کیلومتری به سمت نمین و اردبیل ادامه می‌یابد در دو طرف دره دارای دامنه‌های سرسبز و کم شیبی است که در گذشته با پوششی از درختان جنگلی یکی از زیباترین مناطق طبیعی استان به شمار می‌رفت.

از بین رفتن بخش عمده این جنگل‌ها و تبدیل اراضی آن به کشتزارها، باعث افت کیفی چشم‌انداز طبیعی منطقه شده است.

● جنگل گردشگری فندقلو

جنگل فندقلو به علت نزدیکی به شهر نمین و سهولت دسترسی از جاده بین‌ شهری اردبیل ـ آستارا همواره به عنوان یک منبع تفرجگاهی مطرح بوده است. این جنگل که به فاصله ۱۰ کیلومتری از شهر نمین و ۳۰ کیلومتری از شهر اردبیل قرار گرفته است، همچون پارک به نظر می‌رسد و وجود اشکوب‌های کوچک و محدوده پوشیده از گیاهان مرتعی تهی از درخت بین درختان انبوه محل مناسبی را برای گذراندن اوقات فراغت خانواده‌ها فراهم کرده است و به همین علت پارک جنگلی فندقلو در روزهای تعطیل پذیرای گردشگران بسیاری از نقاط مختلف کشور است.

عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگل‌های شرق استان اردبیل به شمار می‌رود. این جنگل در سطحی به طول ۲۵ کیلومتر پراکنده است. مساحت منطقه فندقلو ۲/۴۰۶۲ هکتار است که ۴/۱۱۰۸ آن زیرپوشش عرصه جنگلی و بقیه مرتفع است. بلندترین نقطه آن مربوط به کوه سنگر (محل تاسیسات و دکل‌های مخابراتی) به ارتقاع ۲۱۲۰ متر از سطح دریاست.

در جنگل فندقلو ۱۹ گونه جنگلی متعلق به ۸ تیره و ۱۷ جنس شناسایی شده است. بین انواع شناسایی شده گونه‌های نادری مانند فندق، مرز، راش، بلوط (بلندمازو) و بیدمشک به چشم می‌خورد. درمنطقه فندقلو جانورانی مانند روباه، گرگ، خرس قهوه‌ای، سمور و پرندگانی همچون قرقاول، کبک و عقاب طلایی یافت می‌شود.

فندقلو منطقه منحصر به فردی برای توریسم ییلاقی و تفریحی است. پیست اسکی روی چمن آن همواره پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است این منطقه قابلیت ورزش اسکی روی چمن در فصول غیر زمستان، ورزش اسکی در فصل زمستان، اقامت‌های ییلاقی، تورهای گروهی دانشجویی و دانش‌آموزی، پیک‌نیک در درختزارهای فندق و برگزاری جشنواره فندق‌چینی را دارد.

● دریاچه شورابیل

دریاچه شورابیل به مساحت ۱۲۰ هکتار در ۲ کیلومتری جنوب اردبیل واقع است. مهمترین ویژگی کاربردی این دریاچه ظرفیت گردشگری آن است که ساخت و سازهای شتابزده در حاشیه دریاچه تا حدود زیادی عملکرد گردشگری آنرا کاهش داده است.

این دریاچه مستعد پیست قایقرانی رونینگ است، چرا که نخستین شرط برای ساخت این پیست، دریاچه‌ای است که حداقل ۲ کیلومتر مسیر مستقیم داشته باشد و این شرایط در دریاچه شورابیل فراهم است.

● آبشار آقبلاغ

این آبشار در خلخال و در کوه آق‌داغ (سفیدکوه) قرار دارد. در دامنه این رشته‌کوه چشمه‌سارهای فراوانی به چشم می‌خورد که تأمین‌کننده آب رودخانه‌هایی چون میانرودان، گلبندرود و رودخانه زال است. مهمترین چشمه این ناحیه که آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه آقبلاغ است. این چشمه در دامنه شرقی قله مرکزی آق‌داغ قرار دارد و بلافاصله پس از خروج، آبشاری بسیار زیبا با دورنمای دیدنی و سفید رنگی را تشکیل می‌دهد. وجود گونه‌های متنوع گیاهی اطراف این آبشار زیبایی آن را دوچندان می‌کند. نزدیکترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یک راه پیاده‌رو از روستای لردبخش شاهرود خلخال میسر است.

● پیست اسکی آلوارس

مجموعه فرهنگی، گردشگری و ورزشی «آلوارس» در یکی از زیباترین نقاط استان از نظر گردشگری و در دامنه‌های مرتفع و زیبای سبلان در ۱۲ کیلومتری روستای آلوارس و ۲۴ کیلومتری سرعین واقع شده است. پیست اسکی الوارس تا ۸ ماه از سال به دلیل وجود برف در منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مجتمع در فاز نخست دارای جاده‌ای آسفالت، یک خط اسکی به طول ۱۴۰۰ متر برای آموزش و استفاده علاقه‌مندان، تله سی یژ و یک ایستگاه کلاس‌های آموزشی، مهمانسرا و رستوران است که در صورت تکمیل بزرگترین پیست اسکی کشور برابر با استانداردهای جهانی خواهد بود.

روستای آلوارس با استعدادهای بالقوه گردشگری در ارتفاعات جبهه جنوبی ساوالان (سبلان) واقع است، مسیر اصلی آلوارس از طریق جاده سرعین ـ آلوارس است، البته یک راه فرعی دیگر نیز از شهرستان نیر به آلوارس وجود دارد که حدود ۴ کیلومتر آن خاکی و سنگی است. مسیر این روستا با قابلیت‌هایی مانند منظر جوامع روستایی و آب و هوایی ییلاقی، قابلیت کوهنوردی، پیاده‌روی، شکار و وجود آبگیرهای زیبا (قزل گوللر) مناسب سرمایه‌گذاری برای ایجاد زیرساخت‌های صنعت گردشگری است.

از ویژگی‌های بارز منطقه‌ای که مجتمع ورزش‌های زمستانی آلوارس در آن واقع شده است علاوه بر جاذبه‌های زمستانی می‌توان به جاذبه‌های بهاری و تابستانی آن از جمله ورود عشایر با گله‌های خود به حوالی آن، هوای خنک و معتدل در اوج تابستان، پوشش گیاهی و گل‌های رنگارنگ به صورت دشت‌های وسیعی از شقایق‌های کوهی، گل ختمی و گون، قرار گرفتن مسیرهای صعود به قله سبلان و قلل دیگر در فاصله نزدیک کمپ مجتمع و مشرف بودن آن به شهرهای سرعین، نیر، اردبیل اشاره کرد که دیدن آن را در تمام فصول سال خاطره‌انگیز می‌کند.

● آبشار سردابه

این آبشار در نزدیکی آبگرم معدنی سردابه (۲۴ کیلومتری غرب اردبیل) در دامنه شرقی کوه سبلان واقع است. ارتفاع آن ۱۵ تا ۲۰ متر و حجم جریان آب آن نسبتاً کم و محدود به خروجی چند چشمه بالادست است. حجم آب این آبشار در مواقع بارش و پیوستن جریان‌های سطحی حوزه آبخیز افزایش می‌یابد. این آبشار از محل‌های دیدنی مجتمع آبگرم سردابه است.

● دریاچه ننور

دریاچه ننور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرق اردبیل و در ارتفاع ۲۷۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت دریاچه ۲۲۰ هکتار و مشتمل بر دو دریاچه کوچک (۴۰ هکتار) و بزرگ (۱۸۰ هکتار) است که در فصل پرآبی (بهار) به هم می‌پیوندند و دریاچه واحدی را تشکیل می‌دهند. بیشترین عمق دریاچه ۵/۵ متر و میانگین ژرفای آن سه متر است. ماهی قزل‌آلای این دریاچه شهرت جهانی دارد. دریاچه ننور دارای جاذبه‌های گردشگری بسیاری است.

از مهمترین ویژگی‌های این دریاچه می‌توان به:

قابلیت‌ صیدگاهی ماهی قزل‌آلا در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز، قابلیت قایقرانی ورزشی با استفاده از قایق‌های غیرموتوری (بادبانی، پارویی و پدالی)، قابلیت پاتیناژ و قایقرانی بادبانی در فصل زمستان که سطح دریاچه یخ می‌بندد، قابلیت ساخت پیست اسب سواری در امتداد ساحل دریاچه، قابلیت ساخت پیست دوچرخه‌سواری در اطراف دریاچه، قابلیت ساخت رستوران شناور در نزدیکی سواحل شمالی دریاچه با غذای اختصاصی ماهی قزل‌آلای تازه اشاره کرد.

● سرعین

شهر گردشگری سرعین به دلیل وجود آب‌های گرم متعدد که بیشتر آنها دارای خواص درمانی است و برخورداری از شرایط ممتاز آب و هوایی ییلاقی در فصل تابستان مورد توجه گردشگران است به طوری که متوسط ورود گردشگران در روزهای تابستان ۳۰ هزار نفر و در روزهای تعطیل و شرایط مساعد آب و هوایی تا ۱۰۰ هزار نفر است.

● دره ورنیاب

دره زیبای ورنیاب دره‌ای طولانی است که از دامنه تپه‌های روستای ورنیاب تا قسمت انتهای کشتزارهای روستای ویند کلخوران ادامه دارد. در امتداد جاده روستای ویند کلخوران و در دامنه‌های تپه‌ها، گورستان‌هایی با سنگ قبرهای تراش‌خورده به دست انسان‌های خلاق و ساکنان پیشین این دیار وجود دارند که عمده این سنگ قبرها به شکل قوچ و پلنگ و اشکال و علامت‌های دیگری مانند سنگ قبرهای صندوقی‌شکل، مکعب مستطیل و نقش‌های هندسی با حجاری‌هایی روی آنها و علایمی دیدنی‌اند که هر یک از آنها در نوع خود اثری درخور تحسین به شمار می‌آیند.بسیاری از این سنگ‌ قبرها با توجه به علائم و اشکال آنها از دیگر سنگ قبرها متمایز هستند که به احتمال زیاد باتوجه به شباهت اشکال و نقوش آنها به سنگ قبرهای منطقه‌های همجوار که کارشناسان درباره آنها تحقیق کرده‌اند، به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی تعلق دارند.

● آبشار گورگور آلوارس

چشمه گورگور از جمله چشمه‌های مشهور منطقه سبلان است این چشمه در دره آلوارس یا قزل گوللر که یکی از عریض‌ترین و با صفاترین دره‌های سبلان است، در ارتفاع ۲۴۲۰ متری از سطح دریا واقع است. آبدهی این چشمه بسیار بالا بوده و آب از خلل و فرج دیواره صخره‌ای مشرف به دره با فشار بیرون می‌آید. نظر به شیب تند مسیر تا رسیدن به رودخانه بستر آبشار مانندی را طی می‌کند و با توجه به موقعیت تفریحی و ورزشی دره

قزل گوللر و ساخت پیست اسکی روی برف آلوارس در آن، چشمه و آبشار گورگور مورد توجه گردشگران است.

● تالاب قره‌گل

تالاب قره‌گل که در شمال غرب دامنه‌های هرم و جنوب زیستگاه هوشنگ میدانی در ارتفاع ۲۸۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد، آبراه خروجی ندارد. این تالاب گرد به قطر ۳۰۰ متر از گرد آمدن آب برف‌ها و سیلاب‌ها پدید آمده است. بیشترین ژرفای آن ۳ متر تخمین زده می‌شود. افزوده شدن آثار پدیده آتشفشانی و خاکستر آتشفشانی به خاک بستر تالاب، دور نمای سیاه رنگی به آب تالاب بخشیده است که به همین جهت به قره‌گل معروف شده است. این تالاب زیستگاه برخی از پرندگان مهاجر و زیستگاه تابستانی آنقوت است.

● دهکده زیر زمینی ویند کلخوران

ویند کلخوران دهکده‌ای با مجموعه خانه‌های سنگی منفرد است که یک پدیده معماری تاریخی استثنایی به شمار می‌آید. شکل‌ دهی این خانه‌ها در زیر تپه‌های سنگی و رسوبی و نوع کنده شدن آنها که نهایتاً منجر به آفرینش چنین آثاری شده در نوع خود بی مانند است. دهکده صخره‌ای باستانی ویند در ۵ کیلومتری جنوب و جنوب غرب سرعین در نزدیکی جاده اردبیل ـ نیر قرار گرفته است. مناطقی که خانه‌های سنگی در آن قرار گرفته‌اند قوردی قیه، تپه چله خانه، قره قیه و مسجدیری نامیده می‌شود.

سفال‌های پراکنده در سطح و داخل خانه‌های سنگی مربوط به ادوار مختلف است همچون دوره اشکانی. سفال‌ها و قوس‌های جناغی در کنده‌های صخره‌ای شبیه به آثار ساسانیان است همچنین وجود آثار و علائمی مربوط به دوران‌های اسلامی مانند سلجوقی، تیموری و صفوی، نشان از استمرار استفاده از این خانه‌های سنگی در طول تاریخ دارد.

● سوغات و صنایع اردبیل

سرشیر، حلوای سیاه، عسل، تخمه آفتابگردان، آبنبات و شیرینی‌های محلی از مهمترین سوغات اردبیل هستند.

گلیم، شال، جاجیم، ورنی، سفالگری، صنایع چوب مانند معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالیبافی و نمدبافی نیز جزو صنایع دستی استان اردبیل به شمار می‌آیند.

گزارش: یعقوب شاددل