رونمایی از هنر و معماری ایران در تربت جام

شیخ جام مجموعه ای از هنرهای اصیل ایرانی را در خود جای داده است در هر گوشه خاک این سرزمین آثار ارزشمندی از دوران مختلف تاریخی نشان از شکوه و عظمت ملتی دارد که در کشاکش تاریخ, بارها در هجوم گردبادها و طوفان های اقوام بیگانه ایستادگی کرده, هر بار ققنوس وار از خاکستر ویرانی های حاصل از این نامهربانی ها, دوباره پرشورتر و نیرومندتر سر برآورده است و خود را در هر صفحه تاریخ چنان پررنگ نقش کرده که نشان از ریشه های فرهنگی غنی این ملت دارد

شیخ جام مجموعه‌ای از هنرهای اصیل ایرانی را در خود جای داده است.‌در هر گوشه خاک این سرزمین آثار ارزشمندی از دوران مختلف تاریخی نشان از شکوه و عظمت ملتی دارد که در کشاکش تاریخ، بارها در هجوم گردبادها و طوفان‌های اقوام بیگانه ایستادگی کرده، هر بار ققنوس‌وار از خاکستر ویرانی‌های حاصل از این نامهربانی‌ها، دوباره پرشورتر و نیرومندتر سر برآورده است و خود را در هر صفحه تاریخ چنان پررنگ نقش کرده که نشان از ریشه‌های فرهنگی غنی این ملت دارد.

در شمال خاوری ایران شهری تاریخی و زیبا قرار دارد که یکی از گنجینه‌های نفیس هنر و معماری ایران را در خود جای داده است. مسافرانی که یک بار گذرشان به تربت‌جام افتاده است اذعان دارند که دیدن مجموعه زیبای شیخ جام، یکی از منحصربه‌فردترین تجربه‌های ایرانگردی آنها به شمار می‌رود. این مجموعه آرامگاه عارف نامدار شیخ احمد جامی است و یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی ایران است که در فهرست آثار ملی در سال ۱۳۱۰ به ثبت رسیده است.

تربت‌جام شهری نسبتا کوچک و آرام است و از سوی دیگر مجموعه شیخ جام مهم‌ترین اثر تاریخی این شهر به شمار می‌رود. برای پیدا کردن این اثر ارزشمند که در شرق این شهر قرار گرفته، کافی است از یکی از اهالی شهر سراغ مجموعه شیخ جام را بگیرید. این مجموعه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که تک‌تک آنها را باید به دقت بازدید کنید. بخش‌های مختلف این مجموعه عبارتند از: گنبد خانه، ایوان بزرگ گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید و مسجد عتیق.

● ایوان بزرگ

قسمت‌های داخلی و خارجی این ایوان به وسیله کاشی‌هایی بـه رنگ‌های لاجوردی، سفید، مشکی، اخرایی، زرد و فیروزه‌ای و در نقش‌های اسلیمی، هندسی و کتیبه‌های قرآنی که تمام سطح ایوان را پوشانده، تزئین شده است.

● گنبد خانه

این قسمت در بین اهالی تربت‌جام معروف به مسجد قالی‌هاست. ورودی گنبدخانه از داخل ایوان بزرگ که بر در آن منبت‌کاری شده بسیار زیبایی نصب است، باز می‌شود. در تمام سطح دیوارها و زیر گنبد تزئینات گچی و نقاشی زیبایی اجرا شده و علاوه بر آن دور تا دور اتاق در قسمت زیر گنبد، کتیبه قرآنی سفید در زمینه لاجوردی دیده می‌شود که در بالای آن چهار طاق‌نما دیده می‌شود.

● مسجد کرمانی

ورودی این بنا یک در چوبی و نقشه بنا به صورت چهار ایوانی در جهات فرعی است و تمامی ایوان‌های مذکور دارای تزئینات مقرنس‌کاری از گچ است. دیواره‌های داخلی بنا با گچ‌اندود شده است.

محراب این مسجد در ایوان جنوب غربی واقع شده که تزئینات اسلیمی بسیار زیبا و کتیبه بسیار نفیس گچی در آن مشاهده می‌شود.

● گنبد سفید

سال ۸۴۴ مدرسه‌ای به نام فیروز شاهی در سمت راست این گنبد ساخته شد و چون سازندگان این مدرسه قصد داشتند ایوان و گنبد خانه را به مدرسه مرتبط سازند، دیواری روی دیوار اصلی گنبد سفید اضافه کردند که در بین دو دیوار در حدود یک متر فاصله وجود دارد و لازم به ذکر است که دیواره جدید را با توجه به اصل آن تعبیه کردند. ‌ زیر گنبد از داخل دارای تزئینات مقرنس گچی و فاقد کاشیکاری و نقاشی است. در این تزئینات علاوه بر مقرنس‌های گچی، کاربندی‌های گچی نیز اجرا شده است.

● مسجد عتیق

ورودی این مسجد از داخل مسجد جامع و در دو طبقه و با آجر ساخته شده است. در گذشته مسجد دارای گنبد بوده که فروریخته و در حال حاضر با ورقه‌های فلزی شیروانی پوشیده شده است. ‌در بنا ستون‌های آجری قطور مربع‌شکل ساخته شده است. مسجد عتیق دارای چهار طاق گچی با نیم ستون‌های تزئینی گچ است که نقش محمد را روی آن تکرار کرده‌اند و قسمت‌هایی از آن باقیمانده است. ‌دیوار‌های بین نیم ستون‌ها و رواق‌ها تزئینات گچی همراه با نقاشی دیده می‌شود. دور تا دور طاق‌نماهای طبقه دوم بخش محراب نیز دارای کتیبه‌ای نواری همراه با نقوش اسلیمی است. ‌در این مسجد، محرابی وجود داشته که دارای تزئینات گچبری بسیار زیبا بوده است .

احسان محمدحسینی