سر زدن به خانه مادری

بیست و یک سال از ساخت فیلم «مادر» گذشته است, اما از طراوت و تازگی این فیلم هیچ کم نشده است, همین چند سال پیش وقتی برای بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران از تعدادی از نویسندگان و منتقدان نظرسنجی شد, فیلم مادر توانست بحق عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران را به خود اختصاص دهد

۱) بیست و یک سال از ساخت فیلم «مادر» گذشته است، اما از طراوت و تازگی این فیلم هیچ کم نشده است، همین چند سال پیش وقتی برای بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران از تعدادی از نویسندگان و منتقدان نظرسنجی شد، فیلم مادر توانست بحق عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران را به خود اختصاص دهد.

مادر تنها فیلم علی حاتمی است که در آن به شرح وقایع تاریخی نمی‌پردازد، اما علی حاتمی در فیلم مادر بخوبی نشان می‌دهد که تنها در بستر تاریخی و روایت‌های تاریخی نیست که می‌تواند هنر خود را به رخ بکشد، بلکه پیش‌بینی او از چیزی به نام «آینده» هم استادانه است.

او بخوبی با ساخت فیلم مادر به زوال جامعه امروز می‌پردازد، از بین رفتن مفهوم عظیمی به نام خانواده را هشدار می‌دهد و در کنار آن تصویری مینیاتوری و شاعرانه از زندگی در خانه خاطرات چندین فرزند با محوریت مادر را ترسیم می‌کند. هرچند علی حاتمی در فیلم مادر با اتهام «نگاه مرتجعانه به زندگی مدرن» روبه‌روست، اما تنها با گذشت این سال‌هاست که می‌توان این اتهام را از فیلم او زدود تا به قضاوت حاتمی در مورد آینده و زندگی مدرن با احترام نگاه کرد.

فیلم مادر هر چند به مفهوم بشدت تغییر یافته‌ای به نام خانواده می‌پردازد، اما گذشت زمان هیچ از جذابیت‌های فیلم کم نمی‌کند. با این که تعریف خانواده از لحاظ معنایی در این مدت بشدت تغییر کرده است، اما فیلم دچار آفت زمان نمی‌شود تا استوار سرش را بالا بگیرد و در این زمانه نیز بتواند از خود دفاع کند.

علی حاتمی در فیلم مادر به زوایایی دست‌نیافتنی از روح مادرانه دست می‌یابد و در شاهکارش آن را پرورش داده و عاشقانه و شاعرانه به تصویر می‌کشد.

حاتمی در مادر تصویری ایرانی و ملی از نقش زن و مادر در خانواده ارائه می‌دهد. این تصویر دوست‌داشتنی و خاطره‌انگیز دیگر در سینمای ایران تکرار نمی‌شود. نگاهی که سالم، شریف و در عین حال انسانی و عاطفی است.

۲) مادر روایت پیرزنی است که در آسایشگاه سالمندان به سر می‌برد و به ۶ فرزند خود اطلاع می‌دهد که می‌خواهد در لحظات واپسین زندگی، اعضای متفرق خانواده را در خانه قدیمی پدری ببیند. فرزندانی که هر کدام با دیگری و به دلیلی اختلاف دارند به یکدیگر گوشه و کنایه می‌زنند، اما نصایح و مرگ مادر موجب می‌شود آنها به هم نزدیک شوند.

مادر داستان ساده‌ای دارد، هرچند برای مخاطب اهلش، بیشتر از ۱۰۸ دقیقه زمان معمول فیلم حرف برای گفتن دارد.

مادری که می‌داند مرگش نزدیک است، می‌خواهد فرزندانش را بار دیگر دور خود جمع کند تا هم در این لحظات با آنها باشد و هم هر آنچه را در توان دارد برای نزدیک کردن آنها به یکدیگر انجام دهد. بچه‌ها یک به یک در خانه قدیمی مادر که حوض و گلدان دارد و سرشار از یادگارهای گذشته است، گرد هم می‌آیند، اما تنها خانه نیست که فرزندان این خانواده را دور هم جمع کرده است، گذشته‌های یکسان فرزندان همراه مادری که آنها را دور یکدیگر جمع کرده است، بهانه‌های دیگر این جمع سر زدن به خانه مادر است.

علی حاتمی فیلم را به ۲ قسمت تقسیم می‌کند. قسمت اول به معرفی فرزندان می‌پردازد تا بیینده از وضعیت این روزهای آنها با خبر شود. در قسمت بعد ارتباط‌ها گسترش می‌یابد و فرصتی به دست می‌آید تا اهل خانه خود را پیدا کنند.

۳) فیلمنامه و دیالوگ‌های فیلم مادر به تنهایی اثری ادبی و ماندگارند، هر چند این دیالوگ‌ها به طور کامل در خدمت تصاویر قرار نمی‌گیرند، یعنی می‌توان آنها را خارج از قاب تصویر هم دید و لذت برد.

این فیلم در هشتمین جشنواره فیلم فجر تا مرز گرفتن سیمرغ بلورین پیش ‏رفت.‏ رقیه چهره‌آزاد و اکبر عبدی برای بازی در این فیلم به ترتیب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن و بهترین بازیگر نقش دوم مرد را دریافت کردند. عبدالله اسکندری نیز سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی را کسب کرد. اکرم محمدی، ‏فریماه فرجامی و محمدعلی کشاورز نیز نامزد دریافت جایزه از جشنواره فجر شدند، هرچند دستشان از سیمرغ جشنواره هشتم دور ماند.

۴) بعد از مرگ علی حاتمی سینمای ایران هیچ‌گاه نتوانست جایگزینی برای او پیدا کند. کارنامه علی حاتمی در سینمای ایران آنقدر پربار و موثر است که هنوز بعد از گذشت ۱۴ سال از مرگش عده‌ای دنبال سینمای او می‌گردند، اما چرا می‌گوییم سینمای علی حاتمی؟ چرا نمی‌توانیم فیلمساز دیگری را جایگزین نام او کنیم؟ چرا کسی نتوانسته است پس از گذشت ۱۴ سال از مرگ علی حاتمی جهان سینمایی‌اش را حتی نزدیک به این فیلمساز ترسیم کند؟ فکر می‌کنید اغراق است بگوییم سبک و سیاق فیلمسازی علی حاتمی مصداق واقعی سینمای ملی است؟ شاید بتوان با کمی اغماض معیارهای سینمای ملی را براساس آثار این سینماگر تبیین کرد.

میثم اسماعیلی