همکاری های انرژی آسیا پاسیفیک و خاورمیانه

در ژانویه ۲۰۰۵ جلسه ای غیرمنتظره میان تولیدکنندگان بزرگ نفت خلیج فارس و مصرف کنندگان بزرگ نفت آسیا در دهلی نو, پایتخت هند برگزار شد وزیران انرژی کشورهای ایران, کویت, عربستان سعودی, قطر, عمان, امارات متحد عربی, چین, ژاپن و کره جنوبی در باره پیشنهادهای مختلف برای تقویت همکاری های منطقه در زمینه نفت و گاز به بحث و گفت و گو پرداختند

در ژانویه ۲۰۰۵ جلسه ای غیرمنتظره میان تولیدکنندگان بزرگ نفت خلیج فارس و مصرف کنندگان بزرگ نفت آسیا در دهلی نو، پایتخت هند برگزار شد. وزیران انرژی کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی، قطر، عمان، امارات متحد عربی، چین، ژاپن و کره جنوبی در باره پیشنهادهای مختلف برای تقویت همکاری های منطقه در زمینه نفت و گاز به بحث و گفت و گو پرداختند. «توسعه بازار نفت آسیا»، «سرمایه گذاری مشترک دربخش بالادستی و پایین دستی نفت» و «ایجاد ذخیره سازی استراتژیک» از جمله سرفصل های مورد بحث بود. این گردهمایی به یکی از ویژگی های اساسی بازار نفت مبنی بر این که کشورهای خلیج فارس، مرکز ثقل عرضه نفت و کشورهای آسیا پاسیفیک، مرکزثقل مصرف تقاضاکنندگان نفت هستند، اشاره داشت. پیامدهای این همکاری رو به رشد بر بازارهای جهانی انرژی و عواقب استراتژیک آن، محور اصلی بحث این مقاله است. چارچوب این تحلیل را می توان در سرفصل های زیر خلاصه کرد:

- در دهه آینده همچنان رقابت میان چهار منطقه بزرگ تولید نفت، روسیه، دریای خزر، آفریقای غربی و خاورمیانه، ادامه خواهد یافت؛

- هر یک از منطقه های مصرف کننده با یک یا چند منطقه تولید کننده نفت، روابط شریک گونه برقرار کرده است. اروپا سهم بزرگی از نفت و گاز مورد نیاز خود را از روسیه تامین می کند. از اوایل دهه ۲۰۰۰ آمریکا، راه هایی برای کاستن از وابستگی به نفت خاورمیانه و افزایش وارادات از کانادا، مکزیک، ونزوئلا و غرب آفریقا را جست وجو می کند و سرانجام این که تقاضای فزاینده آسیا پاسیفیک از عرضه کنندگان نفت خلیج فارس تامین می شود؛

- خاورمیانه، به ویژه تولید کنندگان نفت در خلیج فارس، تا آینده قابل پیش بینی، منبع تامین کننده امنیت عرضه انرژی باقی خواهد ماند. وابستگی جهان به نفت خاورمیانه رو به افزایش است و این منطقه، منابع هیدروکربوری کافی برای تامین تقاضای رشدیابنده جهان در اختیار دارد؛

- در بازارکنونی نفت، این که چه کسی نفت می خرد و چه کسی می فروشد، بر امنیت انرژی تاثیر چندانی ندارد. در عوض قابلیت عرضه کافی انرژی بر ایجاد ثبات و امنیت در بازار تاثیر بسزایی دارد.

امنیت انرژی

جامعه پیشرفته کنونی بیش از تمام دوران گذشته به انرژی وابسته است. بخش های خانگی، صنعتی و حمل و نقل به انواع مختلف حامل های انرژی نیازمند است. انرژی در انجام عملیات نظامی نیز نقش حیاتی دارد. درواقع تلاش برای دستیابی به منابع نفت، یکی از دلایل اصلی آغاز جنگ جهانی دوم بود. به طوركلی وابستگی روز افزون بشر به انرژی، اهمیت امنیت انرژی را دوچندان کرده است. نخستین تکانه نفتی، به هنگام جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳، امنیت انرژی و به طور مشخص امنیت عرضه انرژی را به محوری ترین مسائل سیاست انرژی کشورهای صنعتی تبدیل کرد. از آن پس سیاست گذاران و تحلیل گران به تبیین مفهوم «امنیت انرژی» و پیامدهای آن پرداخته اند.

کمیسیون اروپا «امنیت انرژی» را چنین تعریف می کند: «اطمینان یافتن از تامین نیازهای اساسی انرژی در آینده از طریق منابع داخلی و تحت شرایط اقتصادی قابل قبول یا ایجاد ذخایر استراتژیک و منابع با ثبات خارجی». تعریف «بارتون»، «رگول»، «رون» و «زیگ من» از «امنیت انرژی» این است: «وضعیتی که یک کشور وتمام یا تقریبا تمام شهروندان و تاجرانش، بدون نگرانی از احتمال وجود اخلال جدی در کار، به انرژی کافی به قیمت منصفافه دسترسی داشته باشند». به طور خلاصه، امنیت انرژی به عرضه مطمئن و پایدار انرژی به بهای منصفانه اشاره دارد. در این مقوله، مولفه های زیر در تبیین مفهوم امنیت انرژی در نظر گرفته شده اند:

- تهدیدهای مختلف برای امنیت انرژی از جمله تهدیدهای ژئوپولتیک، اقتصادی، فنی، روانی و زیست محیطی؛

- در تعریف «امنیت»، عنصر «قیمت» یا رسیدن به وضعیتی که احتمال نوسان سریع و شدید قیمت کاهش یافته و یا حذف شده، در نظر گرفته شده است. بهای نفت، بسته به عوامل مختلف از جمله کیفیت آن، مقصد عرضه، مالیات، نرخ بهره و ظرفیت پالایش، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. مدت هاست که اوپک نقش تولید کننده تنظیم کننده، بازار را بازی می کند. به این شکل که هر گاه دیگران، برای مثال روسیه، دریای خزر یا غرب آفریقا، تولید خود را افزایش می دهند، اوپک برای جلوگیری از کاهش یافتن قیمت، سهم تولید خود را افزایش می دهد. افزون بر این، از اوایل دهه ۲۰۰۰ اوپک یک «دامنه قیمت» را مد نظر قرار داده است که بازتاب دهنده ترجیحات قیمتی این سازمان است؛

---