ترکیب ناکوک

نگاهی به فیلم پرتقال خونی

مهندس والا رادمنش (فریبرز عرب نیا) در آستانه جدایی از همسرش مرجان (ویشکا آسایش) با دختر جوانی به نام ترمه (نیوشا ضیغمی) آشنا می‌شود.

ترمه دل به عشق والا، می‌بازد اما مادر ترمه (آهو خردمند) مخالف این رابطه است و از والا می‌خواهد از زندگی دخترش بیرون برود، والا ترمه را از خود می‌راند اما ترمه دست بردار نیست.

والا جوانی به نام سیاوش را وارد زندگی ترمه می‌کند تا ترمه را محک بزند و صداقت وی را درعشق بیازماید. سیاوش برخلاف قولی که به والا داده به مرور به ترمه دل می‌بازد اما ترمه عشق او را نمی‌پذیرد. والا نقشه خود و هویت واقعی سیاوش را برای ترمه فاش می‌کند. سیاوش به سراغ والا می‌رود.

والا با سیاوش درگیر می‌شود و او را سهواً و ناخواسته به قتل می‌رساند. والا دستگیر می‌شود. ترمه سر خورده از عشق والا و سیاوش به آغوش مادرش باز می‌گردد.

«پرتقال خونی» یک فیلم تجاری خوش‌ساخت است با داستانی پرکشش و یک، دو جین پیام‌های اخلاقی عبرت‌آموز که تماشاگر عام ایرانی را بسیار خوش می‌آید؛ پیام‌هایی که در قصه فیلم تنیده شده‌اند و توی ذوق نمی‌زنند.

فیلمنامه پیمان عباسی سر پا است و فیلم را تا حد زیادی از بی سر وسامانی نجات داده است. قصه«پرتقال خونی» بسیاری از مضامین عامه‌پسند را در خود جمع کرده است؛ از تقابل فرزندان با والدین و مثلث عشقی تا خیانت و تقبیح ثروت و مال اندوزی با کلی چاشنی اشک و آه، خون و موزیک پاپ، دیالوگ‌های کوچه بازاری و...

الوند این فیلم را برای گیشه ساخته است. گیشه فیلم‌های عامه‌پسند از جنس «پرتقال خونی» بشدت وابسته به مهارت، تبحر و هوش حرفه‌ای کارگردان و تهیه کننده در زمینه کستینگ – بازیگرگزینی – و البته شهرت هنرپیشگانی است که انتخاب می‌شوند.

ترکیب ناکوک تیم بازیگری حکایت از آن دارد که احتمالاً الوند در مرحله پیش تولید با هنرپیشگانی قرارداد بسته که وقت آزاد داشته‌اند و آرتیست‌های منتخبش در پروژه‌های دیگری مشغول بوده‌اند، مثلاً قرار بود نقش مهندس والا را رضا کیانیان ایفا نماید اما بعداً این نقش به عرب‌نیا رسید. فیلم گرچه ظرفیت جذب تماشاچی انبوه را دارد اما فاقد استار و سوپراستار است و به همین خاطر هم ممکن است به فروش بالا دست نیابد.

اگر به جای نیوشا ضیغمی، هنرپیشه معروف‌تر و گیشه پسندتری مثل مهناز افشار و به جای عرب‌نیا، مثلاً محمدرضا فروتن و یا محمدرضا گلزار جلوی دوربین الوند می‌رفتند، فروش فیلم از این رو به آن رو می‌شد! بازی‌های هنرپیشگان «پرتقال‌خونی» پراغراق اما کنترل شده است.

حامد بهداد در نقش یک عاشق دلخسته در مقابل دوربین الوند حضور پروزن و بازی تحسین‌برانگیزی دارد.

او بهترین و مقتدرترین هنرپیشه فیلم محسوب می‌شود و به راحتی عرب نیا را پشت سر گذاشته است. عرب‌نیا هر چند نقش بسیار حساس و پرچالشی را به چنگ آورده اما از فرصتی که الوند در اختیارش قرار داده نتوانسته درست استفاده کند و با بازی پرنوسان و مغشوش خود لطمات جبران ناپذیری بر پیکره فیلم وارد کرده است.

نقش والا زیر و بم‌های زیادی برای مانور بازیگر داشته که عرب‌نیا به علت عدم درک این زیر و بم‌ها آن را نقش بر آب کرده است! ویشکا آسایش و آهو خردمند با بازی‌های خوبشان نقش‌های فرعی فیلم را به اندازه نقش‌های اصلی پررنگ و مطرح کرده‌اند.

«پرتقال خونی» فیلم بسیار بی ادعایی است که از فرمول‌های آشنا و دم دست فیلم فارسی نهایت استفاده را کرده است.

ورود یک زن به زندگی یک مرد متأهل به عنوان نقطه آغازین و کلیدی قصه در بسیاری از فیلم‌های فارسی یکی از متداول‌ترین ترفندها برای ماجراپردازی بود؛ در«پرتقال خونی» همان ترفند به کار بسته شده است با این تفاوت که جنسیت کاراکترها عوض شده و به جای زن این بار یک مرد جوان را بر سر راه یک دختر مجرد قرار داده‌اند.

در حوزه سینمای تجاری ایران معمولاً فیلمنامه‌نویس‌ها به شخصیت‌پردازی اهمیت چندانی نمی‌دهند و در پی تیپ سازی‌اند اما الوند در همه فیلم‌هایش شخصیت‌پردازی را جدی گرفته است.

کاراکترهای «پرتقال خونی» هر چند هویت اجتماعی متقنی ندارند اما قابل باور از آب درآمده‌اند و می‌توانند تماشاگر را به دنبال خود بکشانند. پیمان عباسی در طـــراحی روابط کاراکترها و بده‌و‌بستان‌های عاطفی میان آنها موفق نشان می‌دهد.

رابطه مادر و دختر تداعی‌گر رابطه پر تنش مادر و دختر فیلم قدیمی«بیقرار»(ایرج قادری - ۱۳۵۲) است که نقش‌هایشان را فخری خوروش و سپیده بازی می‌کردند. کاراکتر والا به عنوان یک مرد مسن که عشق یک دختر جوان را با دست پس می‌زند و با پا پیش می‌کشد برای تماشاگر ایرانی این سال‌ها که عمدتاً با شخصیت‌ها و تیپ‌های کلیشه‌ای با کنش‌ها و واکنش‌های قابل حدس مواجه بوده، جالب و جذاب است.

مادر ترمه نیز کاراکتر مهمی است و کاملاً بیننده را با خود درگیر می‌کند. رویارویی او با مردی که به عشق دخترش پاسخ مثبت داده یکی از نقاط اوج قصه فیلم است که جا داشت بیش از اینها مورد توجه سناریست قرار می‌گرفت.

الوند هنوز هم یکی از بهترین و حرفه‌ای‌ترین کارگردان‌های سینمای ایران محسوب می‌شود. اگر چه «پرتقال خونی» در ردیف فیلم‌های انتقادی – اجتماعی‌اش نمی‌گنجد و صرفاً اثری سرگرم کننده است اما نشان از آن دارد که او هنوز در تشخیص سلیقه روز سینماروهای وطنی اشتباه نمی‌کند.

شهرام خرازی‌ها