عیار بالای طلای کثیف در دنیای اقتصاد

کنکاشی در تولید, بازیافت و دفن زباله

مونس خانم خواهر و برادرها را دور هم جمع کرده و به قول امروزی ها پارتی خانوادگی کوچکی به مناسبت قبولی پسرش در دانشگاه راه انداخته است. شب از نیمه گذشته و او همچنان مشغول جمع و جور و نظافت خانه است و نایلون نایلون آشغال است که پشت در ورودی قطارکش می شود و همسر دلسوز و زحمت کش او هم پابه پای زنش، کیسه زباله های آبی رنگی که قبلا شهرداری به صورت رایگان در اختیارشان قرار داده بود تا زباله ها ی تر و خشک را تفکیک کرده و سپس درون مخازن زباله قرار دهند را پراز دستمال کاغذی، پوست میوه، نان خشک، ظروف یکبار مصرف، بطری های نوشابه و آب معدنی، تفاله چای و پوست شکلات و تخمه و... می کند و آرام و بیصدا از منزل خارج می شود و کیسه ها را کنار مخزن مملو از آشغال رها می کند و تازه هنگام بالا رفتن از پله ها چشمش به شیرابه های زردرنگ روی سنگها و سرامیک های سفید می افتد و برای فرار از بوی تعفنی که فضا را پر کرده، وارد خانه می شود و سریع درب ورودی را می بندد...

در شهر تهران، پایتخت ایران که جمعیتی بین ۱۱ تا ۱۴ میلیون نفر را در خود گنجانده است، روزانه بیش از ۷ هزار و ۵۰۰ تن زباله تولید می شود و ۴۰ هزارتن آوار در ایستگاه های موردنظر در این کلان شهر نیز تخلیه می گردد، ضمن اینکه تولید نخاله های ساختمانی هم ۴ تا ۵ برابر تولید زباله های خانگی است و تنها ۳۰ درصد زباله جمع آوری شده از سطح شهر را زباله های خشک و ۷۰ درصد بقیه از زباله های تر تشکیل می دهد و این آمار دقیقا در دیگر کشورهای جهان کاملا برعکس است و میزان زباله های خشک بیشتر از زباله های تر است که به مراتب میزان بازیافت آنها از زباله ها هم بالاتر می رود، اما متاسفانه این وضعیت در کشور ما برعکس است و از زباله های تولید شده فقط درصد اندکی بازیافت شده و به کودکمپوست تبدیل می شود و به مرحله پردازش می رسد.

به اعتقاد کارشناسان محیط زیست و مسئولان ذیربط چنانچه تفکیک زباله از مبدأ آغاز شود و مردم یاد بگیرند چگونه زباله ها را از هم جدا کنند، نه تنها کار کارگران و رفتگران راحتتر می شود، بلکه کار بازیافت هم بهتر و سریعتر صورت می گیرد، لذا هر شهروند باید بداند که محیط زیست و زندگی اش بیش از هرچیزی نیاز به نگهداری و سلامت دارد که خود او نیز دراین مسیر نقش اساسی بر عهده دارد که در این راه باید ضمن اینکه آشغال و زباله کمتری تولید کند، زباله های تر و خشک را از ابتدا و در منزل، محیط کار و... از هم جدا نماید، البته به اعتقاد آنها این مسئله هم به معنای شانه خالی کردن مسئولان ذیربط از تفکیک و نحوه بهتر بازیافت زباله نیست، بلکه فقط می تواند آنها را تا حدودی در راه رسیدن به اهداف بلند مدت در راستای حفظ محیط زیستی سالم و تمیز یاری کند، اما وظیفه و بار اصلی بر دوش مسئولان سازمان بازیافت و شهرداری است که آنها باید تلاش بیشتری برای آموزش مردم و فرهنگ سازی به خرج دهند تا در نهایت همه به سمت بهره وری بهتر، کاهش اثرات سوء زیست محیطی حاصل از دفن پسماندها و تامین انرژی بیشتر از این «طلای کثیف» گام برداریم.

● افزایش جمعیت و خطرات ناشی از افزایش زباله

به همان نسبت که جمعیت شهرهای بزرگ از جمله تهران، مشهد، اصفهان روبه افزایش است، حجم تولید زباله در شهرها نیز افزایش یافته و به تبع آن، هم هزینه حمل و هم درصد آلودگی و خطرات ناشی از زباله افزایش پیدا می کند. که این افزایش زباله نیز موجب به هم ریختن نظم طبیعت و تهدید جدی برای محیط زیست محسوب می شود.

مهندس ابوالفضل شورایی، کارشناس شهری در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «اگر روند تولید زباله به همین شکل ادامه یابد، می تواند فاجعه زیست محیطی به وجود آورده و مشکلات شهری را چندین برابر حال حاضر کند.»

وی اضافه می کند: «درحالی که مخزن های جمع آوری زباله در مبلمان شهری تعبیه شده است، اما به نظر می رسد که هنوز تعداد این مخازن در شهرهای بزرگ بخصوص شهر تهران، جوابگوی حجم عظیم زباله های تولیدی نیست. اگر فقط حجم تولید زباله های خانگی شهر را درنظر بگیریم، براساس آمار موجود رقم تولید آن نسبت به سالهای گذشته رشد بالایی را نشان می دهد که اگر به آن زباله های صنعتی، بیمارستانی، الکترونیکی و... را بیفزاییم، رقم آن تکان دهنده خواهد بود.»

مریم- ف یکی از شهروندان تهرانی که با چند کیسه زباله بزرگ از منزل خارج می شود، به آشغالهای اطراف مخزن زباله اشاره می کند و به گزارشگر کیهان می گوید: «تولید زباله در شهر به قدری افزایش یافته که در ساعتهای اولیه صبح مخزن های زباله پر می شوند و جایی برای زباله ریختن نیست، نمی دانم چرا عده ای اینقدر آشغال تولید می کنند!»

به نایلونهای زباله دستش اشاره می کنم به او می گویم واقعا خود شما چرا از روند افزایش تولید زباله جلوگیری نمی کنید؟ نگاهش را به زمین می دوزد و می گوید: «البته ما همیشه اینقدر زباله نداریم فقط روزی یک نایلون! اما چون دیروز مهمان داشتیم اینقدر آشغال جمع شد.»

مهدی ایاذی که شاهد گفت وگوی ماست، وارد بحث می شود و در ادامه صحبت های خانم ف می گوید: «جلوی تولید زباله را که نمی توان گرفت، حال که تولید زباله در شهر زیاد شده به نظر می رسد، عاملان شهرداری باید در چند نوبت مخازن را تخلیه کنند تا بوی بد منتشر شده از زباله، اهالی مناطق را اذیت نکند.»

این شهروند بازنشسته که چند کارتن خالی را کنار مخزن رها می کند و با این پیش فرض که آشغال دزدها یا بهتر است بگویم پسمانددزدها بعدا آن را جمع می کنند، در ادامه می گوید: «در پارکها و اماکن عمومی زباله هایی را می بینی که اغلب آنها ظروف یک بار مصرف هستند و وجود این گونه زباله ها در سطح زمین به محیط زیست آسیب می رساند.» وقتی به او می گویم خود ما از عوامل این آسیب و آلودگی هستیم با تایید سرش را تکان می دهد و اضافه می کند: «بله، خود ما هم مقصریم اما چاره ای نداریم شهرداری از ما پول می گیرد و باید شهر را تمیز کند، پس رفتگرها برای چه حقوق می گیرند؟ حقوق می گیرند که این کارها را انجام دهند.»

● پیرمردان نارنجی پوش

پیرمرد نارنجی پوش کیسه سیاه بزرگ زباله را روی زمین می کشد و دائم سرش را این طرف و آن طرف می چرخاند و آشغالها را از کف پیاده رو جمع می کند و داخل نایلون می ریزد، با سلام و خسته نباشید، دست از کار می کشد و عرق نشسته بر شیارهای جبین آفتاب سوخته اش را با پشت دست چرک آلودش پاک می کند و منتظر می ایستد. وقتی به او می گویم چند سال سن داری و از کارت راضی هستی، تنها در جمله ای می گوید: «اسمم حسین است و ۵۵سالمه. هر کسی شغلی دارد و من هم از کارم راضی ام، خدا را شکر؛ فقط دلم می خواهد مردم به ما کمک کنند، آشغالها را توی پیاده روها نریزند، غذاهای دست خورده در ظروف یکبار مصرف را توی جوی آب رها نکنند و کیسه های زباله را فقط داخل مخزنها بریزند.»

وقتی به او می گویم با کارتن ها و کاغذهای گوشه خیابانها چه می کنید و از مسئولان چه انتظاری دارید، می گوید: «از مسئولان شهرداری می خواهم توجه ویژه ای به ما داشته باشند، کارمان واقعا سخت است. خودت که می بینی! تازه برخی از بچه ها و همکاران ما بدون ماسک و دستکش کار می کنند. در مورد کارتن ها و زباله های بازیافتی، ماشین ها و کارگران بازیافت و یا بچه هایی که زیرنظر پیمانکاران مشغول به کار هستند آنها را از گوشه و کنار خیابانها جمع می کنند، ما با آنها کاری نداریم چون ما زیر نظر شهرداری کار می کنیم ولی کار آنها را نمی دانم که به چه صورت است.»

وقتی تا کمر در سطل زباله فرو می روند دیدن نوجوانان و جوانان و بعضا پیرمردانی که تا کمر در سطلهای زباله خم می شوند و آشغالها را بدون دستکش زیرو رو می کنند، تا قوطی، شیشه نوشابه یا کارتنی را از میان زباله ها پیدا و از فروش آنها، شکم گرسنه خود را کمی سیر کنند و ناآگاهانه هم گردن مافیای زباله ها را کلفت تر نمایند، نه تنها دردناک، بلکه بسیار دلخراش است، کاری که به رعم غلط آنها کاملا قانونی است و با این ذهنیت و تحت فرمان کارفرمایان و سوءاستفاده گران، گاری به دست و یا گونی بر دوش در سطح شهر پرسه می زنند.

محسن باباعزیزی ۱۸ساله و بچه مشهد یکی از جوانانی است که با یک گونی پر از آشغال چرخ دستی اش را از لابه لای ماشینها و موتورهای پارک شده در خیابان لاله زار به زحمت این طرف و آن طرف می کند و دائم در سطلهای زباله سرک می کشد و توی آشغالهای کنار پیاده روها می لولد. به او می گویم این زباله ها را برای چه جمع می کنید و بعد از آن به کجا می برید که در پاسخم می گوید: «کارم و شغلم این است، روزی ۴ تا ۵ گاری آشغال و کارتن جمع می کنم و در یک زمین خالی و بزرگ در گوشه ای از میدان توپخانه تحویل می دهم و روزی ۱۰هزار تومان هم دستمزد می گیرم.»

وقتی به او می گویم آیا شما زیرنظر شهرداری کار می کنید و کسی مانع کارتان نمی شود، می گوید: «ما مستقیما با شهرداری کاری نداریم، کارتن و آشغالها را تحویل کارفرما می دهیم و خود آنها این پسماندها را به مسئولان ذیربط در مناطق مختلفی مثل میدان شوش، ورامین و یا کهریزک تحویل می دهند و کیلویی ۸۰ تا ۹۰ تومان به آنها می فروشند.»

مرتضی طلایی، رئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه به بازیافت زباله و پسماند باید از دو منظر نگاه کرد، می گوید: «متاسفانه در کشور ما فرهنگ بازیافت به خوبی تبیین نشده و فرهنگ خوبی در این زمینه نداریم، ضمن اینکه در تولید زباله، در رتبه بالایی در سطح جهان قرار داریم که علاوه بر آن مدل تعریف شده و سیستم پیشرفته ای هم برای بازیافت از این طلای کثیف نداریم.»

طلایی در ادامه می گوید: «علیرغم اینکه بیشترین تولید زباله را داریم و بیشترین هزینه را برای پسماند زباله پرداخت می کنیم، اما کمترین بهره برداری را از زباله داریم و مشکل دفن زباله نیز یکی از معضلات دیرینه است که از ۴۵ سال قبل تاکنون کهریزک محل دفن زباله شهر تهران و اطراف آن محسوب می شود.»

وی اضافه می کند: «طی چند سال گذشته اقدامات خوبی از سوی سازمان بازیافت و خدمات شهری شهرداری و همچنین سازمان مدیریت پسماند که به تازگی آغاز به کار کرده، صورت گرفته است و در مورد دفن بهداشتی زباله ها و کاهش تولید شیرابه به صورت بازیافت هم قدمهای مثبت زیادی برداشته شده، اما هنوز تا رسیدن به وضع مطلوب فاصله داریم.»

از طلایی در مورد فعالیت و کار زباله دزدها که در سطح شهر به وفور به چشم می خورند سؤال می کنم، که در پاسخ با قاطعیت چنین می گوید: «با کمال تاسف علی رغم اینکه کار آنها کاملا غیرقانونی و غیرانسانی است، ولی شاهد حضور گسترده آنها در سطح شهرهای بزرگ و مخصوصاً در تهران هستیم که پشت تمام این کودکان کار، مافیای زباله خوابیده است. کارفرمایان آنها مجموعه ای از انسانها را اجیر دست خود می کنند که بدون آموزش و اصول بهداشتی، صرفاً برای منافع مادی از آنها سوءاستفاده می کنند.»

وقتی به طلایی می گویم چرا اقدامی جدی برای جمع آوری این افراد صورت نمی گیرد، می گوید: «جمع آوری آنها از عهده یک سازمان تنها مثل شهرداری برنمی آید، بلکه چندین سازمان و ارگان دیگر هم دخیل هستند که همه باید دست به دست هم دهیم تا بتوانیم جلوی فعالیت غیرقانونی این قبیل افراد را بگیریم.»

● بازیافت و فوائد آن

مدیریت پسماند در کلان شهرها، سیستمی فراگیر است که علاوه بر مجری اصلی آن که شهرداری است، دولت، بخش خصوصی و شهروندان نیز به نوعی در آن دخیل هستند. هدف در این سیستم فراگیر کاهش آلودگی محیط زیست، حفظ سلامتی شهروندان و زیبایی محیط از طرفی و تلاش برای بازیافت مواد اولیه و با ارزش پسماند از طرفی دیگر است تا منابع طبیعی برای نسلهای آینده حفظ شود و بسیار روشن است که اگر همچنان به مصرف و دور ریختن ادامه دهیم، با این گسترش آلودگی، کاهش منابع اولیه و تغییر آب و هوا بزودی نیاز به سیاره ای دیگر خواهیم داشت.

مهندس سیدمحمد فیاض، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه در کلان شهری مانند تهران سالانه بیش از ۷/۲ میلیون تن پسماند و ۵/۱۴ میلیون تن خاک و نخاله از خانه ها، مراکز تجاری و صنعتی و پروژه های ساختمانی محدوده شهر جمع آوری می شود، می گوید: «این پسماندها برای پردازش و دفع به مجتمع بازیافت و پردازش آرادکوه و مرکز دفع و پردازش نخاله های ساختمانی آبعلی ارسال می شود که جمع آوری حجم عظیم پسماند تولیدی نیاز به همراهی کامل شهروندان با مجریان طرح پسماند دارد.»

مهندس فیاض با این توضیح که طبق ماده ۷ قانون پسماند مورخ سوم اردیبهشت سال ۸۳، سازمان مدیریت پسماند فقط مسئول پسماندهای شهری است، می گوید: «پسماندهای ویژه مثل صنعتی، بیمارستانی، در حال حاضر متولی خاصی ندارد و این سازمان هم از اوایل سال جاری با ادغام سازمان بازیافت و تبدیل مواد و سازمان خدمات موتوری در معاونت خدمات شهری شهرداری تهران کار خود را آغاز کرده و امیدواریم بتوانیم به منظور بهینه سازی و کاهش اثرات سوء زیست محیطی حاصل از دفن پسماندها در مجتمع پردازش و دفن آرادکوه گامهای مثبتی برداریم.»

مهندس فیاض در ادامه با اشاره به اینکه بیش از ۹۷ درصد زباله شهر تهران به صورت مکانیزه جمع آوری می شود، می گوید: «۷ هزار و ۵۰۰ تن زباله تولید شده روزانه از ۳ میلیون واحد مسکونی، تجاری و اداری در تهران در ۷۰ هزار مخزن ذخیره سازی و توسط یک هزار دستگاه از ناوگانهای مختلف حمل زباله از جمله خودروهای نیسان، مکانیزه (فان) و خودروهای روبسته جمع آوری می شود و در یازده ایستگاه میانی از جمله دارآباد، حکیمیه، زنجان، بنی هاشم، بیهقی و... توسط ماشینهای بزرگ و خودروهای حمل زباله که ۱۵۰ دستگاه می باشد به مجتمع آراد کوه کهریزک برای پردازش و دفع منتقل می شود که در نهایت ۳ هزار و ۵۰۰ تن به صورت بهداشتی دفن و ۴ هزار تن پردازش می شود.»

وقتی از مهندس فیاض در خصوص حمل زباله در ماشینهای روباز در سطح شهرها و خطرات ناشی از پراکندگی آلودگی سؤال می کنم، در پاسخم می گوید: «باتوجه به اینکه روزانه بیش از ۷هزار تن زباله در سطح شهر جابه جا می شود و ما ۱۵۰ ماشین سمی تریلر (ماشینهای بزرگ حمل زباله) روباز برای این کار داریم، حرف شما کاملا منطقی است چون فقط ۴۰ دستگاه از سمی تریلرها، روبسته است اما شهرداری این خیز را برداشته تا به مرور زمان تعداد این دستگاهها را بیشتر کند و زباله در خودروهای سربسته در سطح شهر جابه جا شود ان شاءالله تا یک سال آینده کلیه سمی تریلرها سرپوشیده خواهند شد.»

استشمام بوی تعفن از زباله ها و اوف اوف کنان رد شدن از کنارشان، عادتی قدیمی برای خیلی از ماست و زباله هرچند القابی چون طلای کثیف دارد، اما باز هم خیلی ها این سازگاری را با زباله نداشته و ندارند، به همین دلیل خیلی ها به رها کردن زباله در معابر و تفکیک کردن آنها در مبدأ و سرساعت بیرون گذاشتن آن از منزل توجهی نکرده و زباله تنها در حد زباله ها مانده است. در این میان عده کثیری هم هستند که به بازیافت زباله و پسماند توجه خاصی داشته و با شهرداری همکاری می کنند و خود را ملزم می دانند که زباله ها را از مبدأ تفکیک کرده و آشغالهای ترو خشک را از هم جدا نموده و سپـس آنها را در مخازن حمل زباله بریزند.

به اعتقاد کارشناسان زیست محیطی و مسئولان سازمان پسماند، بهبود روش ذخیره سازی، جمع آوری و بازیافت پسماندها، خالص سازی پسماندهای تر برای تولید کمپوست مرغوب، خالص سازی پسماندهای خشک برای بازیافت و بازگشت بهینه این گونه مواد به چرخه تولید و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه های ملی و کمک به اقتصاد جامعه نیز مهمترین محور کار سازمان مدیریت پسماند است.

همچنین آنها اعتقاد دارند به حداقل رساندن دفن پسماند و حذف آن در آینده و ارتقای سطح کیفیت خدمات شهری، حفظ محیط زیست و جلوگیری از تولید و انتشار آلودگی ها و ارتقای سطح فرهنگ عمومی در برخورد با پسماندها نیز در دستور کار مسئولان ذیربط قرار دارد.

● تفکیک زباله از مبدا

تکنیکهای مختلفی در جهان برای تفکیک و جداسازی اجزای ترکیبی مواد زائد وجود دارد که اگر چنانچه مردم بیاموزند زباله ها و مواد زائد زندگی روزمره خود را از مبدا تفکیک نمایند، در بهینه سازی و کاهش اثرات سوء زیست محیطی حاصل از دفن پسماندها موفق تر خواهیم بود.

دکتر حمزه شکیب، عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیسیون عمران و توسعه شهری در گفت وگو با گزارشگر کیهان با اشاره به اینکه باید ۵۰ درصد از انرژی و توان خود را صرف کار فرهنگی در خصوص تفکیک زباله ها از مبدأ و مقصد کرده تا بتوانیم مشکلات موجود را برطرف کنیم، در توضیحاتی می گوید: «روش جداسازی و تفکیک در مبدا یکی از مهمترین و کم هزینه ترین روشهای جداسازی و تفکیک مواد زائد محسوب می شود. در این روش زائدات قابل بازیافت پس از جداسازی در منزل جهت ذخیره سازی به ظروف و مخازن ویژه ای که در آینده در سراسر کشور در محیط های مسکونی نصب می شود، منتقل و سپس توسط سرویس های ویژه و منظم از محل تولید به محل تبدیل حمل می شود که یکی از محسنات این روش عدم اختلاط و آلودگی مواد زائد قابل بازیافت با هم و در نتیجه عدم نیاز به ضدعفونی و شست و شوی دوباره و صرف هزینه های مازاد است.»

دکتر شکیب در ادامه به تفکیک زباله در مقصد هم اشاره می کند و می گوید: «روش جداسازی و یا تفکیک در مقصد نیز یکی از روشهای بازیافت و جداسازی مواد زائد به حساب می آید اما در این روش، زائدات قابل بازیافت پس از ورود به مراکز انتقال یا دفع توسط روش سنتی یا با صرف نیروی انسانی یا توسط انواع سیستمهای مکانیزه همانند سرند، آهن ربا، تونل باد و... از داخل مواد تفکیک و جدا می شود.»

وی با اشاره به اینکه ۳۰درصد زباله های تولید شده را خشک و ۷۰درصد آن را زباله های تر تشکیل می دهد و با تأکید بر این مسئله که شهرداری گام به گام در مسیر افزایش زباله های خشک فعالیتهای گسترده ای را آغاز کرده می گوید: «تا پایان سال تمام زباله ها پردازش شده و به پسماند تبدیل می شود.»

● مباحث فقط روی کاغذ است، از حرف تا عمل...

اروپا در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰، ۲۰درصد انرژی مورد نیاز خود را از انرژی های تجدیدپذیر تأمین کند، ما با توجه به اینکه در تولید زباله ظاهراً ید طولایی داریم، چه اقداماتی برای انرژی از این منبع عظیم، انجام داده ایم؟

دکتر حمزه شکیب در پاسخ به این سؤال چنین می گوید: «تمام مباحث در این خصوص روی کاغذ است، ولی هنوز عملا هیچ اقدامی صورت نگرفته، اما این باور را هم دارم که دوستان در سازمان بازیافت در این زمینه تلاش می کنند و به پیشرفتهای خوبی هم نسبت به سال قبل دست یافته اند، اما هنوز تا رسیدن به استانداردهای جهانی خیلی فاصله داریم.»

وی در ادامه می گوید: «تولید انرژی از زباله، نیاز به یک برنامه ریزی دقیق دارد که در گزارشات ما فعلا استفاده از زباله برای انرژی تجدیدپذیر فقط در حد حرف است و برنامه عملیاتی نداریم.»

اما دکتر حسین کلخورانی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران در این خصوص نظر دیگری دارد و به گزارشگر کیهان چنین می گوید: «در اروپا و خیلی از شهرهای مهم دنیا، استاندارد بهداشت در سطح بالایی قرار دارد، آنها سراغ بازیافت زباله نمی روند ضمن اینکه استفاده از کالاهای بازیافتی در آنجا ممنوع شده است، آنها کل زباله را به صورت یکجا می سوزانند، اما در ایران شرایط اینطور نیست.»

دکتر کلخورانی به تفاوت زباله در کشورها اشاره می کند و در توضیحاتی می گوید: «باتوجه به اینکه ۷۰درصد زباله در کشورهای صنعتی را خشک و تنها ۳۰درصد آن را زباله های تر تشکیل می دهد، ارزش حرارتی زباله در اروپا بالاتر است و بهتر می توانند از این انرژی تجدیدپذیر بهره برداری کنند.»

وی می گوید: «زباله خشک پایه صنعت بسته بندی است و کلیه کالاهای بی مصرف در بسته بندی هایی صورت می گیرد که به سرعت قابلیت تبدیل دارند ولی در ایران اینطور نیست و ارزش حرارتی زباله ها پایین است ولی علیرغم تمام این مشکلات بحث تبدیل انرژی از انرژی های تجدیدپذیر، شدنی است و ما برای تحقق یافتن این امر می خواهیم تونلهای آبگیری در مراحل پردازش زباله مستقر کنیم تا میزان رطوبت زباله ها کاهش یابد.»

از دکتر کلخورانی در مورد خبرهایی مبنی بر تولید برق از زباله های تهران سؤال می کنم که در پاسخ می گوید: «۴ماه قبل طی فراخوانی از شرکتهای داخلی و خارجی برای مشارکت و همکاری در مورد تبدیل زباله به انرژی جدید دعوت کردیم که متعاقب آن ۱۰ شرکت اعلام آمادگی کردند که از بین آنها با دو شرکت به توافقات نهایی رسیده ایم و اقدامات اولیه کار مهیا شده است.»

وی در توضیح بیشتر می گوید: «دو روش کلی بیوگاز و زباله سوز برای تولید برق از زباله تهران و گاز متان تولیدی از زباله وجود دارد که در روش اول از زباله های موجود در تهران گاز متان تولید شده که این گاز در فرآیندهای مختلف تبدیل به برق می شود و در روش دوم نیز گاز متان موجود در مرکز دفن زباله تهران استحصال شده و تبدیل به برق می شود.»

دکتر کلخورانی می گوید: «باتوجه به اینکه میزان زباله در تهران بالاست باید ۳۰ یا ۴۰ واحد نیروگاهی در کهریزک برای تولید برق احداث کنیم که هر واحد نیروگاهی کار تبدیل برق را از ۲۰۰ تن زباله در روز آغاز می کند، البته اولویت کاری ما این است که این نیروگاهها را در ۱۱ ایستگاه میانی و در داخل شهر مخصوصاً مناطق شمالی احداث کنیم تا هزینه ها به مقدار زیادی کاهش یابد.»

وی اضافه می کند: «یک واحد کوچک ۵۰ تنی تولید گاز متان هم در شهر مقدس مشهد مشغول به کار است که البته این نیروگاه قابل مقایسه با نیروگاههای تهران نیست.»

از معاون خدمات شهری شهرداری تهران در خصوص تبعات بلندمدت تولید زباله در کشور سؤال می کنم که در پاسخ می گوید: «با تولید زباله بخش وسیعی از سرمایه های کشور از بین می رود ضمن اینکه اگر میزان زباله به همین روال امروزه افزایش یابد، قطعاً به بحران تبدیل می شود.»

وی می گوید: «میزان زباله ها در میادین میوه و تره بار تهران ۲هزار تن در روز است که اگر چنانچه از یک میلیون و ۷۰۰ هزار خانواری که در تهران زندگی می کنند، حداقل صرفه جویی ۱۰درصدی را به خرج دهند در بخش زباله تر و میوه ۲۰۰ تن در روز، در تولید زباله صرفه جویی می شود.»

● غرفه های بازیافت

سرانه متوسط زباله در تهران روزانه ۷۵۰ گرم است در حالیکه در کشورهای پیشرفته این رقم روزانه به ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم می رسد. براستی هیچ با خود فکر کرده اید چرا اینقدر زباله تولید می کنیم؟

مهندس سید محمد فیاض، رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در پاسخ به این سؤال به گزارشگر کیهان چنین می گوید: «افزایش جمعیت شهری و تغییر در نحوه زندگی شهرنشینی، ارزان بودن محصولات در ایران، استفاده بیش از حد از لوازم و ظروف یک بار مصرف، استقبال گسترده مردم بدلیل مشغله زیاد از فست فودها، بسته بندی های ناقص، فرهنگ غلط بعضی از شهروندان در استفاده بی رویه از مواد خوراکی و اسراف و زیاده روی همچنین بی توجهی به دستورات دینی و عدم همکاری رسانه ها و صدا و سیما با مسئولان شهرداری در خصوص آگاه سازی مردم باعث افزایش تولید زباله در کشور طی چند سال گذشته است.»

رئیس سازمان مدیریت پسماند نیز در ادامه با اشاره به اینکه رشد زباله تهران از سال ۸۴ تاکنون ۴درصد رشد داشته است، می گوید: «زباله شهر تهران در سال ۸۴ و ۸۵ حدود ۴/۲ درصد بود و در سال ۸۷ و ۸۸ به ۶درصد رسیده است و این در حالی است که آمار تفکیک زباله از مبدأ و جمع آوری زباله های خشک نیز افزایش یافته و به ۱۰ درصد رسیده است.»

مهندس فیاض با اشاره به اینکه بزودی مخازن آبی رنگی جهت ذخیره زباله های خشک هم کنار مخازن تر در تهران نصب می شود، می گوید: «در حال حاضر در یکی از مناطق به صورت آزمایشی نصب شده و خوشبختانه مردم از آن استقبال کردند ضمن اینکه برای تفکیک زباله از مبدأ استفاده از شیوه های تلفیقی ثابت و سیار در تمامی مناطق ۲۲گانه شهر تهران به اجرا درآمده است.»

وی در ادامه می گوید: «در این طرح عوامل جمع آوری پسماندهای خشک با استفاده از ناوگان حمل و نقل به محل تولید پسماند (منازل، واحدهای تجاری، ادارات و...) مراجعه کرده و پسماندهای خشک را که توسط شهروندان تفکیک شده، دریافت می کنند. همچنین در نقاط مختلف شهر از جمله میادین میوه و تره بار، بوستان ها ۳۰۰ کانکس با عنوان «غرفه بازیافت» استقرار یافته است که در قبال دریافت پسماندهای خشک از شهروندان به آنها کارتهای اعتباری الکترونیکی، بن خرید کتاب و اقلام بهداشتی و امثال آن ارائه می دهد و طبق برنامه ریزی های انجام شده قرار است این غرفه ها تا ۴۰۰ عدد افزایش یابد.»

خانم احمدی ۳۲ ساله و متأهل است او که مدت ۴ ماه به عنوان فروشنده در یکی از غرفه های بازیافت در منطقه ۲ مشغول به کار می باشد، در خصوص استقبال مردم از تحویل زباله های خشک در این کانکس ها، به گزارشگر کیهان می گوید: «مردم این محله استقبال خوبی از این کار شهرداری کرده اند به طوریکه الان مشاهده می کنید هر روز ۱۵ تا ۳۰ مشتری داریم.»

وقتی از او می پرسم زباله های خشک و یا مواد بازیافتی را کیلویی چند از مردم خریداری می کنید، نرخ از پیش نوشته شده را جلوی دستم می گذارد و می گوید: «قیمتها متفاوت است مثلا نان خشک ۷۰ تومان، آهن ۸۰، پلاستیک ۱۰۰، مس ۳ هزار و ۳۰۰ و شیرآلات را کیلویی هزار و ۷۰۰ تومان می خریم که هر دو سه روز یک بار نیسان شهرداری به اینجا مراجعه و مواد بازیافتی را به مرکزی واقع در خیابان سازمان آب منتقل می کند که از آنجا به مرکز بازیافت می برند.»

● سیاست تنبیه و تشویق

جریمه ریختن غیرقانونی زباله در مکان های عمومی در شهری مانند تورنتوی کانادا ۳۸۰ دلار است، یعنی دست کم بیش از نیمی از حقوق کارمندان و کارگران ایرانی. این جریمه دقیقاً نشان دهنده اهمیت موضوع و ارزش زباله و توجه به تفکیک دقیق آن از مبدا است. مرتضی طلایی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، با اشاره به سیاست تنبیه و تشویق و آموزش مردم از پیامدهای افزایش میزان زباله، به گزارشگر کیهان می گوید: «اگر نقش مردم و جایگاه آنها را در مشارکتهای اجتماعی نادیده بگیریم، قطعاً موفق نخواهیم بود و چنانچه مردم آگاهی لازم در خصوص هزینه های حمل و نقل، چگونگی تفکیک زباله و میزان بهره وری بالا از این طلای کثیف را نداشته باشند، نمی توانند آنطور که باید و شاید با ماموران شهرداری همکاری کنند و در نهایت ما هم در کار خود به نتیجه مطلوب نمی رسیم.»

وی اضافه می کند: «متاسفانه در کشور سیاست تنبیهی برای زباله نداریم به عنوان نمونه در مقابل کدام آبمیوه فروشی، ساندویچی یا رستوران جریمه ای برای ریختن زباله در پیاده روها نصب شده است؟ به نظر می رسد برای رسیدن به وضعیت مطلوب، داشتن شهری تمیز و تولید زباله کمتر، شهرداری، شهر و مردم سه رکن اصلی و تفکیک ناپذیر هستند که هر سه با هم معنا پیدا می کنند و در این زمینه باید دست به دست هم دهیم تا بتوانیم گام های مثبتی جهت تولید زباله کمتر و بهره وری بالاتر از زباله برداریم.»

● شیرابه های کهریزک

مشکل شیرابه های کهریزک و دفن ۴۵ ساله زباله تهران در این منطقه یکی از بزرگترین مشکلاتی است که به تازگی مورد توجه مسئولان سازمان مدیریت پسماند قرار گرفته است.

زمین محل دفن قدیمی زباله ها در کهریزک از نظر زمین شناسی از یک دژ سنگی محکم در سطوح زیرین تشکیل شده و این موجب شده است که این دریاچه شیرابه به سفره های آب زیرزمینی نفوذ نکند وگرنه معلوم نبود چه فاجعه ای رخ می داد.

مهندس سیدمحمد فیاض نیز در این خصوص به گزارشگر کیهان و اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از خطرات ناشی از دفن این زباله ها می گوید: «یکی ازمهمترین طرح های در حال اجرای سازمان مدیریت پسماند که با همکاری دانشگاه تهران در حال انجام است، احداث تصفیه خانه شیرابه با ظرفیت ۱۴۰۰ متر مکعب در روز است که با بهره برداری از تصفیه خانه مذکور در سال جاری علاوه بر کاهش اثرات سوء زیست محیطی ناشی از وجود شیرابه در آرادکوه آب مورد نیاز جهت آبیاری درختان و توسعه فضای سبز منطقه نیز تامین می شود.»

مهندس فیاض می گوید: «مساحت دریاچه ۲ تا ۳ هکتار است و عمق آن به طور متوسط در برخی جاها به ۱ متر می رسد در حالیکه مساحت دریاچه قبلا ۱۲ تا ۱۳ هکتار بوده است.»

وی همچنین به پروسه پردازش زباله در مجتمع آراد کوه هم اشاره می کند و می گوید: «پسماندهای خانگی پس از تخلیه در قسمت دریافت واحدهای پردازش، توسط دستگاه گرپ یالودر به داخل فیدرهای واحد پردازش، تغذیه شده و توسط نوارهای فلزی به داخل سرندهای دوار ۷۰ میلیمتری هدایت می شوند و در این بخش پسماندهای تر از پسماندهای خشک جدا شده و توسط نوار نقاله به سایت تخمیر منتقل می شود.»

مهندس فیاض به نحوه کار سایت تخمیر هم اشاره می کند و می گوید: «پسماندهای تر پس از جداسازی توسط دستگاه سرند دوار در واحد پردازش اولیه توسط نوار نقاله به بزرگترین سایت تخمیر خاورمیانه با مساحت ۲۲ هکتار منتقل و در آنجا به شکل پشته های مرتب بزرگ تخلیه و پس از عملیات هوادهی طی مدت ۲ ماه ماندگاری در سایت تخمیر، پسماندهای تر در اثر فعالیت شدید میکرو ارگانیسم ها و انجام فرآیند تجزیه تبدیل به کود کمپوست می گردد.»

وی همچنین از احداث خطوط جدید پردازش پسماند در مجتمع آرادکوه خبر می دهد و می گوید: «در حال حاضر این خطوط با ظرفیت پذیرش ۴۲۰۰ تن پسماند خانگی در روز مشغول فعالیت است که به منظور جلوگیری از دفن پسماندهای خانگی، باقیمانده، احداث خطوط پردازش جدید و افزایش ظرفیت فعلی به ۶ هزار تن، احداث سایت تخمیر جدید به مساحت ۱۹ هکتار در دستور کار سازمان مدیریت پسماند قرار دارد. همچنین اولین واحد ۵۰۰ تنی پردازش تا پایان مهر ماه نصب و تا پایان آبان ماه به بهره برداری می رسد و سایر واحدهای پردازش جدید نیز به ترتیب تا سه ماه اول سال آینده به بهره برداری می رسد.»

صدیقه توانا