پیشنهادهای آقای مدیركل

در سال های اخیر وقوع چهار رویداد و تحول چشم انداز امنیت جهانی را دستخوش تغییر و تحول كرده است نخست ظهور شبكه های زیرزمینی و مخفی تامین ملزومات فناوری هسته ای دوم انتشار فناوری چرخه سوخت هسته ای سوم تلاش برخی كشورها برای دستیابی به سلاح های هسته ای و چهارم خواست علنی تروریست ها برای به دست آوردن و استفاده از سلاح های كشتارجمعی

در سال های اخیر وقوع چهار رویداد و تحول چشم انداز امنیت جهانی را دستخوش تغییر و تحول كرده است: نخست ظهور شبكه های زیرزمینی و مخفی تامین ملزومات فناوری هسته ای؛ دوم انتشار فناوری چرخه سوخت هسته ای؛ سوم تلاش برخی كشورها برای دستیابی به سلاح های هسته ای؛ و چهارم خواست علنی تروریست ها برای به دست آوردن و استفاده از سلاح های كشتارجمعی. رهبران جهان به كرات اعلام كرده و می كنند كه سلاح های هسته ای و تروریسم هسته ای تهدیدی اصلی و عمده علیه بشریت است. از این رو وقتی در ماه مه گذشته (خرداد ماه) در گردهمایی بازبینی پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای توافقی بر سر نحوه مقابله با این مشكلات حاصل نگردید، این عدم توافق یأس و ناامیدی بسیاری به همراه داشت. نتایجی این چنین باعث سرخوردگی و دلسردی من نیز شد اما با این وجود همیشه اعتقادم بر آن بوده كه هرگونه پیشرفت در زمینه منع گسترش سلاح های هسته ای و كنترل تسلیحاتی نه براساس لفاظی و صدور بیانیه كه باید در قالب نتایج عینی و ملموس سنجیده شود. از این رو در اینجا چهار معیار و ملاك را عرضه می كنم تا بتوان بر اساس آنان برآوردی از موفقیت های اخیر به دست داد و در عین حال به واسطه آن اهداف آتی را نیز ترسیم كرد: ۱- كارآمدی تحقیق در مورد وجود تاسیسات هسته ای، ۲- كنترل فناوری حساس هسته ای، ۳- حفاظت و نگهداری از مواد هسته ای، ۴- پذیرش تعهدات بین المللی.

• كارآمدی تحقیق در مورد

وجود تاسیسات هسته ای

چنین تحقیقاتی تا چه حد كارآمد است؟

آژانس بین المللی انرژی هسته ای با بودجه سالیانه ۱۲۰ میلیون دلاری دارای ۶۵۰ نفر بازرس است و بدین ترتیب كار نظارت بر ۹۰۰ تاسیسات هسته ای در ۷۱ كشور جهان را برعهده دارد. علاوه بر تخصص و دقتی كه این بازرسان در كار خود مبذول می دارند، استمرار كارایی تلاش های تحقیقاتی آژانس به چند عامل بستگی دارد. نخست دامنه دسترسی به اطلاعات و اماكن مورد نظر در كشوری خاص، براساس توافق های حقوقی با آن كشور است. در محیط امنیتی امروز نمی توان كار بازرسی و تایید آنچه كه كشور رسماً اعلان داشته را «كارآمد» توصیف كرد و لذا بدین صورت نمی توان به جامعه جهانی در مورد فعالیت های كشور مزبور اطمینانی داد.از طرف دیگر گسترش دسترسی كه به واسطه پروتكل های الحاقی به توافقات بازرسی میسر شده و آژانس را قادر می سازد تا به تحقیق در مورد فعالیت های اعلان نشده كشورها بپردازد در عمل ارزشمند بوده است. این نكته را باید خاطرنشان سازم كه توافقات بازرسی و پروتكل الحاقی تنها به موارد هسته ای مربوط می شود و لذا قدرت قانونی آژانس برای بازرسی از فعالیت های تسلیحاتی موازی محدود است. امروز تنها ۷۰ كشور پروتكل الحاقی را به مورد اجرا گذاشته اند. هشت سال بعد از اعلان رسمی پروتكل این تعداد بسیار كمتر از هدف ما یعنی كاربستِ پروتكل الحاقی در سطح جهان است. تا زمانی كه حقوق مربوط به دسترسی آژانس به اماكن و اطلاعات حقوقی نامتوازن و ناموزون باشد نمی توان تلاش های بازرسی و تحقیق آژانس را در سطح جهانی «كارآمد» دانست. پروتكل الحاقی باید به عنوان ملاك جهانی برای تایید صحت و درستی تعهدات مربوط به منع گسترش سلاح های هسته ای درآید. هدف اصلی از تحقیق و بازرسی اعتمادسازی است. تجربه ما نشان داده است كه چنانچه نگرانی در مورد عدم گسترش سلاح های هسته ای منجر به سلب اعتماد جهانی شود، حتی پذیرش شروط پروتكل الحاقی نیز كافی نخواهد بود. در چنین مواردی شاید به «شفاف سازی» بیشتر نیاز باشد. مورد اخیری كه در كانون توجه كار بازرسی و تحقیق آژانس قرار دارد، مورد ایران است. در دو سال و نیم گذشته ما تصویری جامع از بیشتر ابعاد برنامه های هسته ای گذشته و حال ایران به دست داده ایم. اما با توجه به اینكه این برنامه نزدیك به بیست سال برنامه ای مكتوم مانده، و با توجه به اینكه همچنان پرسش هایی بدون پاسخ باقی مانده است، این مسئولیت همچنان بر دوش ایران است كه در صورت نیاز ورای محدوده توافقات بازرسی و پروتكل الحاقی اقدامات شفاف سازی بیشتری به عمل آورد تا آژانس بتواند برای این پرسش ها پاسخی بیابد و در مورد صلح آمیز بودن ماهیت برنامه هسته ای ایران اطمینان لازم را به جهانیان بدهد. جدای از دسترسی، كارآمدیِ تحقیق و بازرسی به داشتن منابع انسانی و مالی كافی، پیشرفت روزافزون كیفیت ابزارهای بازرسی و اطمینان از در دسترس بودن اطلاعات مناسب بستگی دارد. بودجه فعالیت های تحقیق و بازرسی آژانس، به ویژه با توجه به گسترش حوزه مسئولیت های ما كم و ناچیز است. برای آنكه بتوانیم «در بازی یك قدم جلوتر از دیگران باشیم» به دنبال كشف فناوری های نو و ابتكاری (مانند نمونه گیری از گازهای بی اثر) برای شناسایی تاسیسات و فعالیت های هسته ای اعلان نشده هستیم. با این همه همچنان نیازمند ایجاد سازوكارهایی هستیم تا كشورها اطلاعات مربوط به صدور مواد حساس هسته ای و فناوری خاص را به طور نظام مند در اختیار آژانس قرار دهند. برای آنكه آژانس بین المللی انرژی هسته ای كاملاً كارآمد باشد دولت هایی كه از خدمات ما بهره مند هستند باید به تناسب چالش هایی كه با آن روبه رو هستیم ما را یاری دهند.

---