یکشنبه, ۱۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 2 February, 2025
كو كوزه گر و كوزه خر و كوزه فروش
سرزمین‌ها و كشورها را مرزهای آبی و خاكی از هم جدا می‌سازد و ملت‌ها را مرزهای فرهنگ ملی. اموال و میراث فرهنگی، نشانه‌های تاریخی و اجتماعی هر ملتی به شمار می‌آیند و حفاظت از آنها، به مفهوم حفاظت از تاریخ و دیرینگی هر كشوری است. سرزمین ما ایران، دارای پیشینه‌یی دیرین در قلمرو تاریخ و فرهنگ است. به گفته بسیاری از كارشناسان، انسان نخستین، اول بار در سرزمین ما مسكن گزید و روستانشینی را ابداع كرد. میهن ما، از جمله معدود كشورهایی است كه ریشه در ژرفای تاریخ دارد و از اصالت و اعتباری والا كه پیشینه آن دست كم به پنج هزار سال پیش باز می‌گردد، برخوردار است. از آن زمان كه امپراتوری توانمند ایران، یكه‌تاز صحنه سیاست و از انگشت شمار تاریخ‌سازان جهان به شمار می‌آمد، هزاران سال سپری شده و آثار و اسناد گرانقدری كه از آن روزگار به جا مانده، در شناخت تمدن بشری نقشی ارزنده داشته است.
حقیقت این است كه از صدر اسلام تا حمله مغول یعنی زمان فرمانروایی خلفای اسلامی و عباسی رابطه‌یی بین ایران و دیگر كشورهای جهان برقرار نبود؛ جنگهای صلیبی، اروپا و آسیا را به هم نزدیك كرد و پای بزرگان اروپایی را به حاشیه باریكی از كرانه‌های خاوری دریای مدیترانه باز كرد.
پس از انقراض خلفای عباسی، كاروان‌های گوناگون از سوی پاپ و برخی درباریان اروپایی روانه آسیا شد و مبلغان و سوداگران مسیحی به خاك ایران راه یافتند. ماركوپولو از راه ایران به چین رفت و پس از بیست سال، بار دیگر از راه ایران به اروپا بازگشت.
در زمان هلاكوخان مغول، ایران بویژه تبریز به مهمترین مراكز بازرگانی اروپا تبدیل شد.
از آغاز دوره صفویه، خط مشی سیاسی ایران بر آن قرار گرفت تا برای رهایی از استیلای عثمانیان كه خود را خلفای مسلمین می‌دانستند، راهی مستقل برگزیند و با ترویج مذهب شیعه، استقلال ایران را تحكیم بخشد. گزینش این سیاست، نظر اروپاییان را كه با تركان عثمانی همواره در ستیز بودند به سوی ایران جلب كرد و سیل كاروان‌های گوناگون و هیات‌های سیاسی و مذهبی و اقتصادی به ایران سرازیر شد و كشورهایی چون عثمانی، پرتغال، اسپانیا، انگلستان، هلند، روسیه، فرانسه، ایتالیا و هندوستان با ایران ارتباط برقرار كردند و گزارش‌هایی چون سفرنامه برادران شرلی، پیتر دولاواله، رافائل دومان، تاورنیه، شاردن و اولئاریوس پدید آمد.
در دوره قاجار، روابط گسترده‌تر شد و سفارتخانه‌های متعددی یكی پس از دیگری در تهران گشایش یافت. از همان زمان، هیات‌های سیاسی و جهانگردان و سوداگران بی‌شماری راهی ایران شدند و دیری نپایید كه دریافتند این مهد تاریخ و تمدن بشری كه بیش از پنج هزار سال میزبان تاریخ بوده است، به جز طبیعت زیبای البرز و زاگرس و كرانه‌های دلفریب دریای خزر و خلیج فارس و مكان‌های گوناگون زیارتی، سرمایه عظیم دیگری نیز دارد كه در دل خاك پاك آن پنهان است.
سرمایه‌های بزرگی چون جام بزرگ طلایی كه در سال ۱۳۳۷ از تپه حسنلو در ۹ كیلومتری شمال خاوری شهر نقده كشف شد و قدمت آن به شش هزار سال پیش از میلاد می‌رسد، جام طلایی مارلیك با نقش برجسته دوگاو بالدار كه در رودبار كشف شد و متعلق به اوایل هزاره نخست پیش از میلاد است و... به این ترتیب حكایت غم‌بار چپاول اموال و غارت میراث فرهنگی ایران آغاز شد.
در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه، گنجی گرانبها كه به گنج «شایگان» معروف است در دخمه‌یی در نهاوند كشف شد.
مجسمه‌ها و هزاران شی‌ء نفیس كه هر یك شاهكاری بی‌همتا از هنر پارتها و ساسانی بود و به صورت شمش نقره و طلا از كشور خارج شد و یابنده آن «ظفرالسلطان» جز تعدادی اندك سكه طلا كه به حاكم وقت بخشید، بقیه را حیف و میل كرد.
همانگونه كه اشاره شد، در نخستین سال‌های قرن نوزدهم كه همزمان با آغاز حكومت قاجار در ایران بود، جهانگردان اروپایی با بخشی مهم از تاریخ و میراث فرهنگی این سرزمین آشنا شدند.
برای نخستین بار، لفتوس عضو كمیسیون سرحدی در سال ۱۲۶۷ هجری قمری با دستیاری مستر چرچیل و مستر ویلیام در خرابه‌های شوش به كاوش پرداخت. پس از اود یولافوای فرانسوی در سال ۱۳۰۰ مجوز كاوش در شوش را از ناصرالدین‌شاه دریافت كرد. پس از او نیز ژاك دمورگان در سال ۱۳۰۷ به كندوكاو در نقاط مختلف ایران پرداخت. وی در نقب‌های دالان مانندی كه در شوش حفره كرده بود، نزدیك به هزار و دویست كارگر را به كار گمارده بود و هر هجده‌ماه یك بار برای حمل آثار به فرانسه بازمی‌گشت. وی بعدها نمایشگاهی از اموال غارت شده در پاریس برپا كرد كه یكی از پرافتخارترین اسناد تاریخی جهان و یادگار فتوحات ایرانیان در پیروزی بر امپراتوری بابل، یعنی «لوح حمورابی» در میان آثار به نمایش درآمده بود و هم‌اكنون یكی از ارزشمندترین اشیای موزه لوور پاریس است.
فرانسویان تا سال ۱۳۰۶ همچنان به كشف و انتقال اشیا و اموال نفیس فرهنگی ایران به فرانسه ادامه دادند و پس از آنها، انگلیسی‌ها و امریكایی‌ها در سطحی گسترده‌تر، از این تاراج و چپاول بهره بردند و حكایت غم‌بار غارت اموال فرهنگی، همچنان ادامه یافت.
غارت اموال و میراث فرهنگی ایران در طول حكومت پهلوی به اوج خود رسید، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با قانونمندتر شدن مقوله «میراث فرهنگی» این غارت تا حد زیادی كاهش یافت، اما پایان نپذیرفت.
● حمایت قانونی
در سال ۱۳۰۹ خورشیدی، برای نخستین بار، قانونی به تصویب رسید كه میراث فرهنگی را به عنوان آثار تاریخی مورد حمایت قرار می‌داد، در این قانون، ضوابط و معیارهایی برای حفاظت، چگونگی حفاری، تعیین حریم، مرمت و بازسازی و... تعیین شده و تعاریفی از مقوله‌های گوناگون مربوط به میراث فرهنگی ارایه شده بود. در زمان حكومت مظفرالدین‌شاه، چند كشور خارجی بیش از همه فرانسه و انگلستان امتیازهایی برای حفاری در ایران به دست آوردند و طبق قراردادهایی كه در آنها چگونگی كشف، خروج و تقسیم اشیای كشف شده پیش‌بینی شده بود، به فعالیت پرداختند.
در این دوره، مشكل خروج غیرقانونی اموال و میراث فرهنگی بیش از هر زمان دیگری مطرح بود. موزه‌ها و مكان‌های نگهداری اشیا و اموال فرهنگی در خارج، روش‌ها و برنامه‌های خاصی برای تصاحب و تملك اموال فرهنگی غارت شده دارند.
در فرانسه و انگلستان و چند كشور دیگر، قانونی به نام «مرور زمان» وجود دارد. براساس این قانون، نگهداری هر یك از اموال فرهنگی تا مدتی معین جرم به شمار می‌آید، اما پس از سپری شدن آن مدت، دیگر منع قانونی ندارد، شیوه دیگر، سندسازی است، به این ترتیب برای اشیایی كه به دستشان رسیده، پرونده درست می‌كنند و سند جعل می‌كنند و آن را جزو یكی از مجموعه‌هایی كه از گذشته‌های دور در اختیار دارند به شمار می‌آورند.
از سال ۱۳۰۹ به این سو كه مقوله میراث فرهنگی كمی قانونمند شد، فعالیتی به نام حفاری تجاری را به رسمیت شناخت، به این ترتیب كه اشخاص، به وزارتخانه یا اداره‌یی كه مشخص شده بود مراجعه می‌كردند و اگر حایز شرایط بودند، به آنان مجوز حفاری تجاری داده می‌شد. اگر آنها در حین حفاری به اشیای قدیمی و تاریخی می‌رسیدند، هرچه می‌یافتند با دولت تقسیم می‌كردند. اشیای نخبه به دولت می‌رسیدند و بقیه را به آن شخا می‌دادند كه البته در این میان تقلب‌هایی صورت می‌گرفت. بطور مثال؛ همه اشیای كشف شده را ارایه نمی‌كردند یا ... به هرحال، به این اشیا اجازه خروج از كشور داده می‌شد. در ابتدای دهه پنجاه، حفاری‌های تجاری رونق خود را از دست داد، اما حفاری‌های علمی همچنان ادامه یافت. مقررات حفاری‌های تجاری، ناظر بر حفاری‌های علمی نیز بود اما این اطمینان وجود دارد كه بسیاری از اشیای كشف شده ارایه نشد و سال‌ها بعد از موزه‌ها و سالن‌های حراج عتیقه در خارج از كشور سر بر آورد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شورای انقلاب هر دو نوع حفاری تجاری و علمی را ممنوع اعلام كرد اما به دولت اجازه داد با كسب مجوز، به حفاری‌های علمی بپردازد و این مفیدترین و قویترین قانونی بود كه در حوزه میراث فرهنگی تدوین شد. به استناد همین قانون فعالیت‌های هیات‌های خارجی در كشور پایان یافت و خروج اشیای فرهنگی از كشور نیز بطور مطلق ممنوع شد. (پیش از انقلاب خروج اموال فرهنگی از كشور تحت شرایطی مجاز بود.)
به این ترتیب با آغاز نخستین بهار انقلاب، میراث فرهنگی كشور وارد مرحله جدیدی شد و قانون بطور كامل بر آن حاكم گشت. یكی از مفیدترین پیامدهای ورود به مرحله جدید، این بود كه كارشناسان ایرانی، خود را و توانایی‌های بالقوه‌شان را باور كردند و در میدان عمل آزمودند و این با جایگزینی هیات‌های ایرانی به جای هیات‌های خارجی تحقق یافت و نتیجه‌یی بسیار خوب و امیدوار كننده در بر داشت. البته در سال‌های اخیر هیات‌های باستان‌شناسی خارجی به صورت مشترك با هیات‌های باستان‌شناسی ایرانی در مناطق مختلف ایران (خوزستان گیلان و...) همكاری داشته‌اند.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست