اندیشه های تهران برای تحول شانگهای

سازمان شانگهای با گامی آرام مسیر تبدیل به یک اتحادیه نیرومند منطقه ای را طی می کند از مذاکرات دو روزه اجلاس دوشنبه به وضوح می توان دریافت که گردانندگان این نهاد به صورت حساب شده , کشورهای حوزه استراتژیک آسیای مرکزی , جنوب و غرب آسیا را به سمت ایجاد یک جبهه همکاری جدید سوق می دهند

سازمان شانگهای با گامی آرام مسیر تبدیل به یک اتحادیه نیرومند منطقه ای را طی می کند. از مذاکرات دو روزه اجلاس دوشنبه به وضوح می توان دریافت که گردانندگان این نهاد به صورت حساب شده ، کشورهای حوزه استراتژیک آسیای مرکزی ، جنوب و غرب آسیا را به سمت ایجاد یک جبهه همکاری جدید سوق می دهند.

سازمان همکاری شانگهای در حالی به نشست سالانه سران اش در دوشنبه پایان داد که تصمیم های این سازمان بویژه نگاه تازه آن به مسائل امنیتی و نظامی منطقه توجه محافل غرب را به خود معطوف کرد. پیدا بود با پیشنهادهای مهمی که بویژه سه قدرت میهمان اجلاس دوشنبه یعنی ایران، روسیه و چین به نشست شانگهای برده بودند، این اجلاس به بحث صرف همکاری های مرزی یا تجاری که شانگهای بر پایه آن تأسیس یافته محدود نخواهند ماند و چنان که انتظار می رفت ازمیان موضوعات در دستور کار این اجلاس، این بحث استراتژیک امنیت منطقه و شرایط ناگوار قفقاز و افغانستان بود که در کانون مذاکره رؤسای جمهور ایران، روسیه و چین قرار گرفت.

سران حاضر در دوشنبه بویژه احمدی نژاد و مدودف اجلاس شانگهای را فرصتی برای طراحی سیاست مشترک برای رویارویی با نفوذ ناتو و امریکا تبدیل کردند. رئیس جمهوری کشورمان در اظهارات مبسوط از تریبون شانگهای در جهت بیان واقعیت های دو بحران مبتلابه این سازمان یعنی افغانستان و گرجستان بهره جست.

او به صراحت نگاه کشورهای منطقه به مخاطرات آینده طرح هایی که با نام گسترش چتر ناتو دنبال می شود معطوف کرد. در این راستا دکتر احمدی نژاد تأکید کرد که برخی قدرت های غربی از طریق تحریک جریانات سیاسی و دولت ها و دعوت آنها به پیوستن به پیمان های نظامی، همگرایی موجود در منطقه را خدشه دار ساخته و بین همسایگان تنش ایجاد می کنند تا زمینه گسترش نفوذ سیاسی و نظامی خود را فراهم کنند.

رئیس جمهور کشورمان برای اولین بار به عنوان عالیترین مقام دیپلماسی ایران پشت صحنه بحران اخیر قفقاز را فاش ساخت که در رسانه ها و محافل خبری بازتاب گسترده ای یافت. شواهد ارائه شده از سوی دکتر احمدی نژاد حکایت از آن داشت که صهیونیست ها در جنگ قفقاز فعال شده اند.

دیپلماسی تهران چنان که دکتر احمدی نژاد در اجلاس دوشنبه تصریح کرد راه چاره این تهدید ها را در ایجاد یک بلوک همکاری تازه زیر چتر شانگهای می بیند و سازمان همکاری شانگهای می تواند از موقعیت و فرصت ممتازی که دارد برای حل مناقشات منطقه ای و بین المللی و تهدیدهای یاد شده استفاده کند.

ساز وکار تحول شانگهای

سیاست خارجی ایران به تجربه دریافته است که احیا و توسعه سازمان هایی مانند شانگهای در گرو اندیشه ها و ابتکارات تازه است. سازمانی که حدود یک دهه از حیات آن می گذرد اکنون در فضایی پر از چالش قرار گرفته است. این چالش ها از دو جهت اقتصادی و سیاسی موقعیت این سازمان را به چالش می کشاند. در همین راستا اندیشه های ایران برای تحول شانگهای در برگیرنده هر دو بعد اقتصادی و سیاسی است.

رئیس جمهوری کشورمان در دوشنبه ایده هایی به هشتمین اجلاس سران مطرح کرد که از نگاه ناظران حاضر در محل اجلاس، هر کدام از این ایده ها می تواند بخشی از محدودیت ها و نیازهای تکاملی این سازمان را جبران کند.

پیشنهادهای تهران در واقع مجموعه ای است که در آن راهبردهای سه گانه سیاسی و تجاری و فنی برای دگرگونی شانگهای توأمان لحاظ شده است. در حوزه سیاسی، تهران دو پیشنهاد روشن ارائه کرد اول این که کمیته مشترک سیاسی دائمی بین اعضا با هدف نزدیک تر شدن دیدگاه های سیاسی شکل بگیرد که این کمیته در واقع سنگ بنای همگرایی قدرت های عضوسازمان را در بحران ها و مناقشات منطقه ای پایه گذاری خواهد کرد. در تشریح این ایده دکتر احمدی نژاد تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران با توجه به جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود در منطقه بویژه با تکیه بر ظرفیت ها و توانمندی های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خود آمادگی دارد تا همکاری های خود را با سازمان همکاری شانگهای و کشورهای عضو گسترش و تعمیق بخشد.

پیشنهاد دوم تهران همانا تأسیس یک نهاد داوری برای رفع اختلافات است. بدون شک چنین نهادی کارکرد های بسیار خواهد داشت. قبل از هر چیز این نهاد داوری یک سازوکار عملی برای تحقق آرزوی خانواده شانگهای برای برقراری صلح در منطقه است. در وهله بعدی چنین نهادی راه را برای مداخله بازیگران و قدرت های خارجی مسدود خواهد کرد.

در تجربه بحران های اخیر حوزه جمهوری های شوروی سابق به وضوح مشخص شد که کشورهای تحت پوشش شانگهای از پاره ای از اختلاف ها و سوء تفاهم های تاریخی رنج می برند که در صورتی که این اختلاف ها در داخل سازمان حل و فصل نشوند مهمترین محمل برای مداخله نیروهای فرامنطقه ای هستند. بنابراین برای حوزه مناقشه خیز آسیای مرکزی و قفقاز وجود یک نهاد داوری که تصمیم آن در دعاوی دولت ها فصل الخطاب باشد یک ضرورت تاریخی و حیاتی است و بدون شک ارزش واقعی آن را سران جمهوری های این منطقه بیشتر درک می کنند.

فصل دیگر پیشنهاد های ایران معطوف به گسترش همکاری های اقتصادی و تجاری است. واقعیت این است که باوجود قدرت بالای اقتصادی که اعضای شانگهای دارد و آهنگ رشدی که نظام اقتصادی اغلب دولت های حاضر در اجلاس دوشنبه پیش گرفته است اما هنوز تراز همکاری ها و مراودات درون این سازمان چشمگیر نیست. گردش تجارت میان قدرت های عضو دائم و غیر دائم شانگهای یا به صورت دوجانبه است یا آنکه وزن غالب مراودات آنها با کشورهایی غیر از شانگهای است. بر این مبنا سازمان شانگهای برای آنکه پتانسیل اقتصادی اعضا را در مسیر شکوفایی منطقه بکار گیرد ناگزیر از پیش گرفتن راه های تازه است. یکی از این راه های نو از نگاه رئیس جمهور کشورمان این است که مبادلات اقتصادی، تجاری، پولی و مالی بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با ارزهای رایج در خود این کشورها ساماندهی شود و نرخ های برابری ارز در این کشورها حسب معیارهای متقن اقتصادی تعیین شود. نتیجه این ایده در گام اول رهایی غالباً تک محصولی آسیای مرکزی از سلطه دلار است و در وهله بعدی اعتبار و ثبات بخشیدن به ارزش پول کشورهای منطقه محسوب می شود.

سازمان شانگهای در مسیر تحول اقتصادی ناگزیر است بخشی از تجارب موفق دیگر سازمان های منطقه ای را پیاده کند. تهران به دلیل سوابق ممتدی که در سازماندهی همگرایی منطقه ای دارد در این زمینه ایده ایجاد بانک سازمان همکاری شانگهای را به اجلاس دوشنبه ارائه کرد.

با استقبالی که از این پیشنهادها صورت گرفت امید می رود که اجلاس آینده شانگهای طرح تحول چشمگیر دراین نهاد نوپا را دنبال کند. طرحی که رقبای سیاسی و تجاری شانگهای در غرب اکنون با نگاهی نگران آن را دنبال می کنند.

فرزانه شاهسوند