قداست و برکات بسم الله

جمله بسم الله الرحمن الرحیم ۱۱۴ بار بر پیامبر اکرم ص نازل شده است در ۱۱۳ سوره به عنوان سرفصل آمده و از آنجا که اول سوره برائت بسم الله نازل نشده و در سوره نمل علاوه بر ابتدای سوره, در آیه «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» نیز این جمله مبارکه آمده است مجموعاً ۱۱۴ آیه می شود

جمله بسم الله الرحمن الرحیم ۱۱۴ بار بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است؛ در ۱۱۳ سوره به عنوان سرفصل آمده و از آنجا که اول سوره برائت بسم الله نازل نشده و در سوره نمل علاوه بر ابتدای سوره، در آیه «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» نیز این جمله مبارکه آمده است مجموعاً ۱۱۴ آیه می شود.

● بسمله، بخشی از سوره

«بسم الله الرحمن الرحیم» جزء سوره حمد و دیگر سوره های قرآن به شمار می رود- الا سوره توبه- و اگر کسی سوره حمد را در نماز یا غیرنماز، واجب شد که بخواند، اگر این آیه بسم الله را نخواند سوره را ناقص خوانده، چرا که این آیه جزء سوره فاتحه الکتاب است.

بنابر روایتی، احتمالا برای اولین بار، سلمان فارسی به درخواست ایرانیان ترجمه سوره حمد و «بسم الله الرحمن الرحیم» را انجام داد که در آن ترجمه «بسم الله...» «به نام یزدان بخشاونده» آمده و در ترجمه تفسیر طبری که مترجم آن ناشناس است، به صورت «به نام خدای مهربان بخشاینده» ذکر شده و تا زمان حاضر با اندک تفاوتی به صورت «به نام خداوند بخشنده مهربان» باقی مانده است.

عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» نخستین عبارت قرآن است که در اول سوره علق (اقرا) بر پیامبر(ص) نازل شد و در احادیث شیعی این عبارت سرآغاز قرآن معرفی شده است.

از روایتی که کلینی از امام صادق(ع) نقل می کند، آغاز همه کتب آسمانی «بسم الله الرحمن الرحیم» بوده است. این عبارت در ابتدای تمام سوره های قرآن، جزء سوره برائت (توبه) آمده است. همچنین سوگند دادن خدا به «بسم الله الرحمن الرحیم»، در برخی ادعیه حاکی از ارزش این آیه است.

ارتباط محتوای «بسم الله» با مضمون هر سوره

براساس نظر اکثر مفسران هر باری که «بسم الله الرحمن الرحیم» نازل می شد معنای جدید و مصداق تازه ای را در برداشت به این معنی که محتوای بسم الله آن سوره با مضمون آن سوره در ارتباط است. چون مضمون سور فرق می کند، مضمون این بسم الله ها هم فرق خواهد کرد و پایان هر سوره با نازل شدن بسم الله سوره بعد مشخص می شد.

● نافرجام بودن هر کاری که با نام خدا آغاز نشود

خدای متعال برای اینکه به انسان ها بیاموزد که کار را به نام خدا آغاز کنند هم سوره های قرآن و هم ابتدای قرآن را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز کرده و علمای فریقین (شیعه و سنی) از رسول خدا(ص) نقل کرده اند «کل امر ذی بال لم یبدأ فیه به بسم الله فهو ابتر»؛ «هر کاری که با نام خدا شروع نشود ابتر است». بنابراین اگر انسان کاری را به نام خدا شروع نکند، هرگز به مقصد نمی رسد.

● عبادتی که با نام خدا شروع نشود هم ابتر است

خدای سبحان با آغاز سوره فاتحه الکتاب به بسم الله، به ما آموخت که این حمد و عبادت خدا را نیز به نام خدا آغاز کنید تا به مقصد برسید. معلوم می شود اگر عبادت هم به نام خدا نباشد ابتر است چون حسن فعلی دارد ولی ارتباط را انسان حفظ نکرده است. هر چه به نام خدا نباشد، او هالک است زیرا چیزی که به نام خدا نباشد لاشیء است به صورت شیء. بقاء فقط از آن خداست و کاری که برای وجه الله نباشد پایدار نیست.

امام صادق(ع) در روایتی از بسم الله به عنوان کلید درهای طاعت یاد کرده و می فرماید: درهای گناهان را با استعاذه (پناه بردن به خدا) ببندید و درهای طاعت را با بسم الله گفتن بگشایید.

همچنین امام صادق(ع) در حدیثی فرمودند: هرگاه یکی از شما وضو بگیرد و (بسم الله الرحمن الرحیم) نگوید، شیطان در آن شریک است و اگر غذا بخورد و آب بنوشد یا لباس بپوشد و هر کاری که باید نام خدا را بر آن جاری سازد، انجام دهد و چنین نکند، شیطان در آن شریک است.

● قداست و برکت نام خدا

«بسم الله الرحمن الرحیم» آنچنان از قداست برخوردار است که انسان ها موظفند این نام را تسبیح و تکریم کرده و آن را فراموش نکنند. نه این نام را در جای باطل به کار برند و نه در کار حق از این نام غفلت کنند و نه در کنار این نام، نام دیگری یا دیگران را ببرند؛ لذا خدای سبحان، هم این اسم را مظهر برکت قرار داد، هم مظهر تسبیح، هم اوصاف تشبیهیه را در این اسم ظاهر کرد و هم برکات تنزیهیه را، هم فرمود «تبارک اسم ربک» هم فرمود «سبح اسم ربک»

خداوند فرمود: «فسبح باسم ربک العظیم» و «سبح اسم ربک الاعلی» (این نام را تنزیه بکن). این طور نباشد که در کنار این نام شریکی برای او قائل باشی و بگویی به نام خدا و به نام خلق قهرمان خدا. این تنزیه نام خدا نیست. این توهین نام است که در کنار این نام، نام دیگری یا دیگران باشد؛ و مبادا بگویی اول به نام خدا، دوم به نام فلان شخص. خدا نامش اولی است که ثانی برنمی دارد. نه در کنار او نامی است، نه او اول است و دیگری یا دیگران ثانی. این نام را تنزیه بکن.

وقتی آیه «سبح اسم ربک الاعلی» (سوره اعلی) نازل شد، رسول خدا (ص) فرمود:«اجعلوها فی سجودکم» آن را درسجده قرار بدهید، که درسجده می گوییم:سبحان ربی الاعلی و بحمده،. وقتی آیه «فبح باسم ربک العظیم» (سوره واقعه) نازل شد پیامبر (ص) فرمود:«اجعلوها فی رکوعکم» لذا دررکوع می گوییم: سبحان ربی العظیم و بحمده. اینکه خدای سبحان فرمود نام مرا گرامی بدارید«تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام» برای اینکه این نام منشأ برکت است. این نام نشانه و علامت آن هستی محض است که همه خیرات از ناحیه اوست.

علمای فریقین (شیعه و سنی) از رسول خدا نقل کرده اند«کل امر ذی بال لم یبدأ فیه به اسم الله فهو ابتر» یعنی «هرکاری که به نام خدا شروع نشود ابتر است». بنابراین اگر انسان کاری را به نام خدا شروع نکند، هرگز به مقصد نمی رسد.

● ذکر نام خدا، شرط حلیت ذبیحه

خداوند در قرآن می فرماید:«ولاتأکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه و انه لفسق» که این یک حکم شرعی است. دستوراسلام این است که وقتی می خواهید ذبیحه را ذبح کنید، نام خدا را ببرید «فاذکروا اسم الله علیها». این جنبه اثباتی قضیه و اگر کسی عمداً نام خدا را نبرد، آن حیوان مردار می شود؛ یعنی چیزی که حلال و طیب و طاهر بود می شود مردار و حرام و آلوده.

یک شرط حلیت ذبیحه آن است که ذابح مسلمان باشد و یک شرط دیگر این است که حین ذبح بگوید «بسم الله الرحمن الرحیم». اگر یک مسلمانی در حین ذبح، عمداً بسم الله را نگفت یا گفت به نام نامی فلان فرد و غیره و ذبیحه را سر برید این گاو و گوسفند حلال وپاک با این کار حرام و آلوده می شود.

● بسم الله، نشانه دین اسلام

پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) علاوه بر توصیه های عام نسبت به ذکر بسمله، گفتنی بسم الله الرحمن الرحیم درمواردی خاص، مانند اوقات خوردن غذا، نوشتن نامه، رفتن به بستر برای خواب وبرخاستن از بستر تاکید بیشتری بر بیان بسم الله داشتند. با این اوصاف، ذکر بسمله برای مسلمانان به صورت شعار ونشانه دین و اسلام در آمده است و بلند گفتن آن از نشانه های ایمان شمرده می شود، چنانکه پیامبراکرم (ص) هنگام تلاوت قرآن، بسمله را با صدای بلند می گفت و مشرکان از او روی برمی گرداندند که آیه ۶۴ سوره اسراء به همین نکته اشاره دارد.

منبع: درس های تفسیر آیت الله جوادی آملی

به نقل از خبرگزاری فارس