حزب الله لبنان چگونه شکل گرفت

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ نقطه عطفی در خیزش های اسلامی سده اخیر بویژه جهان تشیع است

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ نقطه عطفی در خیزش‌های اسلامی سده اخیر بویژه جهان تشیع است. انقلاب ایران به لحاظ داشتن ماهیت اسلامی و اهداف دینی در همان دوران اولیه تولد خود، دل‌های آحاد مسلمانان از مذاهب اسلامی را به خود جلب کرد و بارقه‌ای از امید آفرید و این همه به‌خاطر آن بود که انقلاب ایران پرچمدار اسلام یعنی آرمان و آرزوی بیش از یک میلیارد مسلمان شده بود. قبل از انقلاب اسلامی مسلمانان در هر نقطه‌ای از جهان نسبت به مسلمانی خود احساس خجلت و شرم می‌کردند و اسلام دینی مرده و بی‌تحرک بود که تاثیری در زندگی مسلمانان نداشت. بسیاری از مفاهیم و آموزه‌های دینی در کنج کتابخانه‌ها خاک می‌خوردند و بسیاری از ارزش‌های اسلامی منسوخ یا تحریف می‌شدند و از اسلام جز پوسته‌ای ظاهری که بیشتر به کار فردی و شخصی می‌آمد، چیزی باقی نمانده بود.

پیروزی انقلاب اسلامی در واقع احیای دوباره اسلام و جان گرفتن دگرباره قهرمان تاریخ بود و به همین دلیل توانست دل و جان مسلمانان جهان را به خود گره بزند و امت اسلامی را به تحرک و تکاپو وادارد. در واقع صرف وجود انقلاب اسلامی با توجه به ذات، ماهیت و اهداف عالیه آن جاذبه‌ای بسیار قوی برای مسلمانان جهان داشت و همین زمینه مناسب با پشتوانه اندیشه و مبانی اسلامی و اعتقادی که مرزی برای خود نمی‌شناخت سنگ بنای صدور انقلاب شد.

صدور انقلاب برخلاف آنچه برخی دشمنان دانا و دوستان نادان درصدد تعریف آن به عنصر دخالت نظامی در کشورهای دیگر بودند در بیان بنیانگذار انقلاب اسلامی به معنای صدور ارزش‌ها و آموزه‌های اصیل معنوی و فرهنگی انقلاب تجلی یافت و توانست ملت‌های مسلمان و آزاده را برای دست یازیدن به اهداف مشترک در یک اردوگاه سیاسی جمع کند. نمونه عالی تاثیرگذاری انقلاب در خارج از کشور را می‌توان در جنبش حزب‌الله لبنان مشاهده کرد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بر مبنای اندیشه‌های سیاسی امام خمینی (ره) به وجود آمد و توانست در برابر غده سرطانی خاورمیانه ایستادگی کند و اسرائیل را که بیش از نیم قرن یکه تاز میدانی بی‌رقیب بود به عقب نشینی وادارد. در این تحقیق به موضوع تاثیر انقلاب اسلامی در جنبش حزب‌الله لبنان می‌پردازیم. امید است که مورد توجه قرار گیرد.

● مفهوم و ضرورت صدور انقلاب

مفهوم صدور انقلاب مترادف با بسط و گسترش انقلاب است که از همان ابتدای پیروزی انقلاب مورد توجه حضرت امام بود. تلاش و برنامه کشورهای غربی تا پیش از پیروزی انقلاب ایران مصروف این می‌شد که ریشه‌های اسلام در جوامع مختلف خشکانده و مفاهیم و آموزه‌های آن تقلیل یابد. به همین دلیل مهم‌ترین تاثیر انقلاب اسلامی بر احیای ارزش‌ها و القای تفکر اسلام سیاسی بود. نهیبی که مسلمانان جهان را از خواب مرگ آور بیدار کرد و آنان را به فکر اجرای اسلام سیاسی انداخت. سلسله تحولاتی که در انقلاب ایران رخ ‌داد، علاوه بر تغییرات بنیادین در نظام سیاسی و جامعه ایران، فراسوی مرزهای ایران را در نوردید و بیشترین تاثیرات را در جهان اسلام و عرب بر جای گذاشت. پیروزی انقلاب جوامع اسلامی را از حالت انفعال و خودباختگی خارج کرد و آنها را وادار به تکاپو برای بازگشت به هویت اسلامی خود کرد.

با اینکه مسلمانان در برخی بلاد اسلامی سابقه مقابله با غرب را داشتند (مانند تحریم نفتی سال ۱۹۷۳) اما غالبا تجربه تلخ شکست در مقابل غرب حاکم بود؛ با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی در جایی که مدت‌های طولانی تحت سلطه قدرت‌های بزرگ خارجی بود احساس غرور و امید به مسلمانان دست داد. از سوی دیگر امام خمینی (ره) خواستار اتحاد سیاسی امت اسلامی از نحله‌های مختلف مذهبی در مقابل بلوک شرق و غرب شد و بدین وسیله موج نخبگان و فرهیختگان جوامع اسلامی را به جنب و جوش درآورد. اندیشه صدور انقلاب به عنوان انتقال مبانی نظام جدید سیاسی مبتنی بر اسلام در رأس برنامه‌های مسؤولان قرار گرفت و به عنوان یک هدف پیگیری شد که بخش‌هایی از آن عبارتند از:

۱) اعلام روز جهانی قدس از طرف امام‌خمینی (ره)

۲) کنفرانس بزرگداشت روز قدس که به‌مدت ۳ روز در سال ۱۳۵۹ با حضور ۱۹ هیات نمایندگی از مبارزان کشورهای مختلف برگزار شد.

۳) استفاده از ظرفیت عظیم حج برای انتقال پیام‌های انقلاب بویژه اعلام برائت از مشرکین

۴) برپایی مراسم هفته وحدت

۵) برگزاری مراسم سالگرد پیروزی انقلاب در خارج از کشور و دعوت از میهمانان خارجی به ایران

۶) برپایی کنفرانس اندیشه اسلامی

۷) تشکیل شورای‌انقلاب‌اسلامی به‌عنوان سازمانی فراگیر که گرو‌ه‌هایی همچون مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، جبهه اسلامی آزادیبخش بحرین و گرو‌ه‌های آزادیبخش برای سوریه و لبنان را در بر می‌گرفت.

● دیدگاه امام‌خمینی (ره) درباره صدور انقلاب

امام‌خمینی (ره) به‌عنوان رهبر انقلاب و سمبل عینی ارزش‌های آن موضع مشخص و روشنی در زمینه صدور انقلاب اتخاذ کردند و صراحتا اعلام داشتند: ما انقلابمان را به تمام جهان صادر می‌کنیم چرا که انقلاب ما اسلامی است و تا بانگ لااله‌الاالله و محمد رسول الله برتمام جهان طنین بیفکند، مبارزه هست و تا مبارزه هست و تا مبارزه در هر کجای جهان علیه مستکبران هست ما هستیم. البته منظور امام‌خمینی (ره) از صدور انقلاب هیچگاه عملیات نظامی و رویکرد سخت افزارانه را در بر نمی‌گرفت.

ایشان مرزهای ملی در جهان را به‌عنوان واقعیتی که مورد پذیرش جامعه جهانی است، می‌پذیرفتند و با نفی کشورگشایی تاکید می‌کردند که ما چشم طمع به دیگر سرزمین‌ها نداریم. منظور امام (ره) از صدور انقلاب بیداری مسلمانان و بازگشت آنها به خویشتن اسلامی خود بود، ضمن اینکه خواهان کوتاه کردن دست کشورهای خارجی از منابع کشورهای اسلامی و در نتیجه مقابله با استثمارگران بودند. در این تفکر که مبتنی بر اصالت دادن به ملت‌هاست، بیداری و خودآگاهی ملت‌ها مورد اهتمام قرار گرفته و آنها را به قیام فرا‌می‌خواند تا خود به این آگاهی برسند که نباید به سکون و سکوت رضایت داد، باید اقدام کرد و در تغییر سرنوشت خود دخیل بود.

صدور انقلاب از دیدگاه امام (ره) تاکید بر تحقق ارزش‌ها در داخل و ارائه یک نمونه و الگو برای مسلمانان و ملت‌های آزاده در خارج بود که با اشاعه ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب تحقق می‌یافت. از این رو امام در درجه اول صدور انقلاب را به‌عنوان خصلت اجتناب ناپذیر و ذاتی انقلاب اسلامی معرفی می‌کرد و با توجه به اسلامی بودن انقلاب و وجود میلیون‌ها مسلمان در تمام جهان اشاعه پیام انقلاب برای آگاهی و اطلاع مسلمین را واجب و ضروری می‌دانست. صدور انقلاب در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ‌که براساس آموزه‌های اسلام تدوین شده صرفا به داخل کشور اختصاص ندارد، بلکه این قانون مدون به مسائل جهانی نیز توجه داشته و اهداف و برنامه‌های فراملی دارد.

از همین رو برقراری عدالت اجتماعی و رستگاری نوع بشر در سرلوحه برنامه این قانون قرار گرفته است. در مقدمه قانون اساسی آمده است: «قانون اساسی با توجه به عنوان انقلاب اسلامی ایران که حرکتی برای پیروزی تمام مستضعفین برمستکبرین بوده زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج فراهم می‌کند، بویژه در گسترش روابط بین‌المللی با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی می‌کوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را هموار کند و استمرار مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان فراهم آید». همچنین در بند ۱۶ اصل سوم قانون اساسی تنظیم سیاست خارجی کشور براساس معیارهای اسلام و تعهد نسبت به همه مسلمانان و حمایت بی‌دریغ از مستضعفان جهان را به‌عنوان وظیفه‌ای از وظایف دولت جمهوری اسلامی تعریف کرده است. در فصل دهم قانون اساسی و در ۲ اصل ۱۵۲ و ۱۵۴ موضوع سیاست خارجی طرح شده و اهداف محدوده آن مشخص شده است. ضمن اینکه در اصل ۱۵۴ به موضوع صدور انقلاب و حمایت از دیگر مستضعفان صریحا اشاره شده است.

● لبنان

▪ جغرافیای سیاسی لبنان: لبنان کشور کوچکی در خاورمیانه در غرب آسیا و ساحل شرقی دریای مدیترانه است که از شمال و شرق به سوریه و از جنوب به فلسطین اشغالی محدود شده است. لبنان از پتانسیل مناسبی برای ارتباطات اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین ۳ قاره آسیا، اروپا و آفریقا برخوردار است. وجود پناهندگان فلسطینی، هم مرزی با فلسطین اشغالی و تلاش برای تحقق رویای سرزمین موعود - که نیل تا فرات را شامل می‌شد - موجب تهاجمات گسترده و مستمر رژیم جعلی اسرائیل به لبنان شده است. طوایف گوناگون لبنان که به ۲ جریان عمده مسیحی و مسلمان تقسیم شده‌اند، مشکلات طبیعی زیادی را به وجود آورده‌اند. پس از جنگ اول جهانی که باعث نابودی امپراتوری عثمانی شد لبنان که بخشی از این امپراتوری به شمار می‌رفت تحت قیومیت و نفوذ فرانسه قرار گرفت، این امر که از سال ۱۹۱۶ شروع شده بود پس از حوادث گوناگون و قیام‌های متعدد مردم برای رهایی از زیر سلطه فرانسه سرانجام در سال ۱۹۴۳ منجر به استقلال لبنان شد.

طایفه‌گرایی نشانگر ساختار جامعه لبنان است. در نظام حکومتی لبنان پست‌های دولتی در حکومت، خدمات عمومی، ارتش و قوه قضائیه براساس وابستگی‌های طایفه‌ای و مذهبی تقسیم می‌شود و در مجموع در لبنان ۱۱ فرقه مسیحی، ۵ فرقه اسلامی و یک فرقه یهودی کم اهمیت وجود دارد. طبق قانون اساسی لبنان رئیس‌جمهور از میان مارونی‌ها (مسیحی) ، نخست وزیر از میان سنی‌ها و رئیس مجلس از میان شیعیان و تعدادی از وزرای کابینه از میان دیگر فرقه‌های مهم برگزیده می‌شوند. روابط شیعیان ایران و لبنان پس از انقلاب اسلامی گسترش زیادی پیدا کرد و رهبران جمهوری اسلامی ارتباط تنگاتنگی با سران جنبش شیعه لبنان ایجاد کردند، البته این رابطه دارای پیشینه‌ای طولانی‌تر و عمیق‌تر بود. رهبر و منجی شیعیان لبنان، امام موسی صدر ایرانی بود و با حمایت روحانیت شیعه ایران عازم لبنان شده بود. از طرف دیگر بسیاری از رهبران انقلاب در گذشته در لبنان به سر برده و بین گرو‌ه‌های مبارز شیعه لبنان آموزش نظامی دیده بودند.

این مساله به همراه مذهب مشترک و رابطه عاطفی تاثیرپذیری دوجانبه بین ایران انقلابی و شیعیان لبنان را افزون کرده بود. افرادی همچون شهید چمران، شهید محمد منتظری، مرحوم حاج احمد خمینی و... در لبنان آموزش دیده بودند و سران جنبش‌های شیعی لبنان نیز دست‌پرورده امام موسی صدر ایرانی محسوب می‌شدند و رابطه عاطفی با ایران داشتند. با عنایت به این موارد بی‌تردید انقلاب اسلامی ایران تاثیر عمیق و موثری بر شیعیان لبنان گذاشته و باعث امیداور شدن آنان به آینده شد. جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از تشکیل، تجاوزات رژیم اسرائیل به جنوب لبنان را محکوم کرد و خواستار حفظ تمامیت ارضی لبنان شد. طی دهه ۸۰ که لبنان درگیر جنگ داخلی و تجاوزات صهیونیست‌ها بود ایران همواره خواستار تشکیل نظامی بود که حقوق اکثریت مردم را تامین کند. بر همین اساس کمک‌های فراوانی به لبنان کرد: ایجاد مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز فرهنگی و آموزشی، فروشگاه‌های تعاونی، شبکه آبرسانی و تحت پوشش قرار دادن خانواده‌های شهدا و فقرا از این جمله هستند.

از طرفی ایران روابط خود با دولت لبنان را گسترش و تحکیم بخشید که سفر مقامات سیاسی لبنان به ایران و دیدار وزیر خارجه وقت ایران از لبنان، برقراری خط هوایی مستقیم بین تهران و بیروت و تشکیل کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی را می‌توان از این موارد دانست. گرایش شیعیان لبنان به ایران به‌رغم فقدان امام موسی صدر که برخی‌ تصور می‌کردند باعث توقف حرکت شیعیان خواهد شد سبب شد تا ارتباط گسترده ۲ کشور گسترش و تحکیم گرو‌ه‌های شیعی مستحکم‌تر شود. همانطوری‌که قبلا نیز اشاره شد در حال حاضر، حضور شیعیان در جریانات لبنان بسیار مهم و حیاتی است و نمی‌توان به هیچ‌وجه آن را نادیده گرفت. جنبش‌های شیعی و بی‌شک انقلاب اسلامی حرکتی بسیار مهم در جامعه جهانی به شمار می‌آید. به گزارش رادیو لندن، امام‌خمینی (ره) انقلابی را رهبری کرد که جهان را لرزاند. ولی این اثر‌گذاری بر مسلمانانی که پیرو اهل بیت (ع) بودند یعنی شیعیان جهان، تاثیر فوق‌العاده و شگفتی گذاشت که درمیان آنها بیشترین تاثیر ‌بین گرو‌ه‌های شیعی لبنان به چشم می‌خورد.

● حزب‌الله

▪ علل ظهور جنبش حزب‌الله: بارزترین دلیل ظهور جنبش حزب‌الله را می‌توان بروز بحران اجتماعی در جامعه لبنان دانست. این بحران بیشتر ناشی از ضعف نظامی و بحران هویت و مشروعیت است که به دلیل اشغال لبنان به‌دست اسرائیل بروز کرد. موجودیت جامعه لبنان و وحدت و انسجام در درون مرزهای ملی لبنان در معرض تهدید و خطر قرار داشت. دارالسلام در مقابل دارالکفر قرار گرفت، شکست‌های پی‌درپی اعراب از اسرائیل، احساس حقارت و ترس از اسرائیل در میان مردم لبنان، عدم موفقیت گرو‌ه‌های فعال در عرصه مبارزاتی- سیاسی لبنان در مقابله با متجاوز و شکست ارتش ملی باعث تقویت احساس نفرت از دشمن شد و آرزوی روزهای سرافرازی اسلام را در دل مسلمانان لبنان بیدار کرد و از این رو در شیعیان میل به مقاومت در برابر دشمن با توجه به آموزه‌های اسلامی و شیعی جهاد، ایثار، مقاومت و شهادت زنده شد.

وقتی در سال ۱۹۸۲میلادی (۱۶/۳/۱۳۶۱) اسرائیل با هدف اخراج مبارزان فلسطینی و روی کار آوردن دولتی وابسته و دست‌نشانده به لبنان حمله کرد و لبنانی‌ها در مقابله با متجاوز ناکام ماندند، الیاس سرکیس، رئیس‌جمهور وقت هیاتی ۵ نفره را تحت عنوان کمیته نجات ملی تشکیل داد تا برای حل مشکل به مذاکره با فلیپ حبیب (نماینده ریگان در امور لبنان) بپردازند. نبیه بری، رهبر جنبش شیعی امل که پس از ربوده شدن امام صدر رهبر این جنبش شده بود نیز عضو این کمیته بود که این امر موجب اعتراض برخی رهبران امل شد. نتیجه کار این کمیته موافقت با طرح حبیب بود که مقرر شد آتش بس بین اسرائیل و لبنان برقرار و رزمندگان فلسطینی از لبنان اخراج شوند. مشارکت نبیه بری در این هیات و توافقات به عمل آمده موجب نارضایتی برخی شیعیان و کادر رهبری امل و در نهایت امر باعث انشعاب در امل شد.

جداشدگان از امل و دیگر گرو‌ه‌های متفرق اسلام‌گرا در بعلبک گرد‌هم آمدند، این مجموعه به‌رغم این واقعیت که هر یک درک خاصی از نحوه برخورد با جامعه و رویدادهای لبنان داشتند، اما به علت شرایط خاص زمانی چاره‌ای جز ادغام و وحدت نداشتند زیرا هیچ‌یک به تنهایی قادر به رهبری یک قیام مردمی و مقابله با اشغالگری نبودند. این مجموعه‌های کوچک متفرق در چند موضوع اتفاق نظر داشتند که عبارتند از:

۱) اعتقاد به ولایت فقیه و پیروی از حضرت امام خمینی (ره)

۲) مقابله با اسرائیل

۳) احزاب و گرو‌ه‌های فعال نمی‌توانند اهداف مورد نظر خود را تحقق بخشند.

۴) لزوم اتحاد و تشکیل گروهی قوی و فراگیر برای مقابله با دشمنان. این اهداف کلی باعث ظهور گروهی شد که بعدها در لبنان و جهان به ‌حزب‌الله‌ مشهور شد و بعد از فراز و نشیب‌های بسیار و فعالیت‌های مخفی در برهه‌ای از زمان در سایه مجاهدت‌های خود و حمایت‌های ایران توانست به دستاوردهای بسیاری در عرصه‌های مختلف بویژه سیاسی و مبارزاتی دست یافته و برای خود شهرتی جهانی به‌دست آورد. البته این جنبش در ابتدا مخالف دولت و دیگر گرو‌ه‌ها بود ولی بعدها به همکاری، ائتلاف و تعامل با دیگر گرو‌ه‌ها پرداخت و دست از مخالفت با نظام حاکمه برداشت.

● تاریخچه حزب‌الله

جنبش حزب‌الله لبنان در اوایل دهه ۸۰ در لبنان ظهور کرد، هسته اولیه حزب‌الله و ساختار تشکیلاتی آن از اسلام‌گرایان، اعضا و نیروهای حزب‌الدعوه، اتحادیه دانشجویان مسلمان (شاخه دانشجویی حزب الدعوه) ‌، برخی مسؤولان جنبش امل، اعضای جنبش فتح و دیگر احزاب و از جمله حزب کمونیست لبنان تشکیل شد. به بیان دیگر تمام جریان‌هایی که تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران و رهبر آن امام‌خمینی (ره) قرار گرفته بودند در آن شرکت داشتند. تمام‌ این افراد نظر مساعدی به پیروی از رهبر انقلاب اسلامی داشتند و در مقابله با اسرائیل متفق‌القول بودند‌. این موارد در بیانیه‌های حزب‌الله کاملا آشکار بود. در نظر این افراد گرو‌ه‌های موجود در لبنان نمی‌توانستند کاری انجام دهند، این عامل و تجربه موفق ایران (پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی) باعث ایجاد این تشکیلات جدید شد.

این نیروها تحت نظارت ایران در یک تشکیلات یکصدا و جدید ادغام شدند. دولت ایران از طریق حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور، سفیر خود در دمشق و پاسداران مستقر در بعلبک زمینه را برای مذاکره و گردهمایی این نیروها فراهم کردند. پس از دور اول مذاکرات یک کمیته ۹ نفره ماموریت یافتند تا برای جریان‌های اسلامی متفرق یک تشکیلات سیاسی جدید براساس پایبندی به ولایت فقیه و نبرد با اسرائیل پی‌ریزی کنند. مجموعه این گرو‌ه‌ها که به عنوان ‌شورای لبنان شناخته می‌شد، در مه ۱۹۸۴ به نام حزب‌الله انقلاب‌اسلامی لبنان تغییر نام داد. ولی تا سال ۱۹۸۵ مخفیانه به فعالیت خود ادامه می‌داد.

وظایف این شورای ۹ نفره در ابتدای تشکیل عبارت بود از:

۱) سازماندهی تشکیلات نظامی- امنیتی

۲) سازماندهی تشکیلات سیاسی

۳) گسترش عملیات علیه اسرائیل

۴) مقابله با تمام دشمنان: اسرائیل، غرب، تجمع اعراب و نظام سیاسی لبنان

۵) جلوگیری از صلح با اسرائیل

۶) گسترش اندیشه اسلامی از طریق فعالیت فرهنگی.

حزب‌الله در نامه معروف خود- ‌مانیفست حزب‌الله‌ در سال ۱۹۸۵ که به طور رسمی منتشر شد- اذعان داشت‌:... تعهد خود را نسبت به رهبری یگانه، حکیمانه و عادلانه ولی‌فقیه‌ جامع‌الشرایط که در حال حاضر در شخص حضرت آیت‌‌الله‌العظمی امام روح‌الله‌الموسوی ‌الخمینی (دام ظله) تجسم یافته است، اعلام می‌داریم او برانگیزاننده انقلاب اسلامی و نهضت باعظمت آنان است. شیخ صبحی طفیلی، دبیرکل پیشین حزب‌الله با اشاره به اقدامات اولیه برای شکل‌گیری این حزب از اوضاع نابسامان و به هم ریخته و به هم آمیخته شدن تجارت و سیاست و دین سخن می‌گوید و این اوضاع را باعث پایه‌ریزی گروهی (حزب‌الله) بر پایه اصول خدشه‌ناپذیر اسلام که بتواند اوضاع را تحت‌تاثیر قرار دهد عنوان می‌کند.

برخورداری از شعارهای باز و گسترده که باعث می‌شد برداشتی بسته و انحصاری از شیوه رفتار سران و موسسان حزب به‌دست نیاید باعث جذب اقشار مختلف معتقدان به اهداف حزب شد. الگوی رهبری جمعی برای حزب انتخاب شد و کادر رهبری ‌شورا‌ نام گرفت. تعداد اعضای شورا که انتخاب آنها پس از مشورت با فعالان اصلی حزب صورت می‌گیرد در دوره‌های مختلف متفاوت بود. با پیشرفت فعالیت‌ها نیاز به اصلاح ساختار تشکیلاتی شورا و روش انتخاب اعضای آن احساس شد، از این رو برای نخستین‌بار تعداد اعضای شورا ۹ نفر و برای یک‌سال از طرف کادرهای اصلی انتخاب شدند. شورا نیز دبیرکل را از میان اعضای خود انتخاب می‌کرد و دیگر وظایف در میان بقیه اعضا براساس آیین‌نامه داخلی تقسیم می‌شد. شیخ صبحی طفیلی در پنجم نوامبر ۱۹۸۹ به‌عنوان دبیرکل انتخاب شد. پس از آن اجرای پاره‌ای اصلاحات در تشکیلات حزب تصویب شد.

تعداد اعضای شورا به ۷ نفر تقلیل یافت، سمت جانشین دبیرکل ایجاد شد و مدت ماموریت شورا به ۲سال افزایش یافت. در ماه مه ۱۹۹۱، شهید سیدعباس موسوی دبیرکل شد که در فوریه ۱۹۹۲ به شهادت رسید. پس از او سیدحسن نصرالله به سمت دبیرکلی انتخاب شد که هم‌اکنون نیز این سمت را عهده‌دار است. در این مدت ۲ اصلاح نیز صورت گرفته است؛ ماموریت شورا به ۳ سال افزایش یافته و انحصار انتخاب دبیرکل به ۲ دوره متوالی برداشته شده و دبیرکل می‌تواند برای دوره‌های متوالی نامزد شده، انتخاب شود. حمله اسرائیل به لبنان در سال ۱۹۸۲ در واقع آغاز مقاومت حزب‌الله بود. حزب‌الله مقاومت اسلامی بر ضداسرائیل را با امکانات اندکی که در اختیار داشت و نیروهای انسانی کم آغاز کرد. تجربیات نظامی نیروهای مقاومت تحت حمایت و زیر نظر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران سریع رشد کرد و کوشش‌های مستمر برای جبران کاستی‌ها صورت ‌گرفت. از سال ۱۹۸۲ ایران برای پیشبرد اهداف گوناگون خود در میان شیعیان کمک‌های فراوانی به لبنان ارسال کرد.

این کمک‌ها برای تسلیح و تجهیز مالی حزب‌الله در مقابل اسرائیل و انجام خدمات اجتماعی و بهداشتی استفاده می‌شد. پاسداران حاضر در منطقه در امر آموزش نیروهای لبنانی مشغول فعالیت بودند. البته در سال‌های اخیر به دلایل مختلف از جمله مسائل داخلی ایران و خودکفایی نسبی حزب‌الله میزان این کمک‌ها نسبت به سال‌های اولیه کاهش پیدا کرده است. مخفیکاری در عملیات‌ها و استفاده از شیوه‌های غافلگیرانه بیشترین اهداف را با کمترین خسارت برای مبارزان لبنانی در برداشت.

همچنین حزب‌الله برای در امان ماندن از بمباران هوایی از تسلیحات قابل حمل و سبک‌تر استفاده می‌کرد که این باعث سهولت در تحرک و تغییر سریع و راحت‌‌تر مواضع می‌شد. این روش‌ها باعث ترس سربازان دشمن و آماده‌باش دائم آنها بود که به فرسایش توان نظامی آنها می‌انجامید. این تحرکات که در پرتو آموزش‌های نیروهای نظامی ایرانی انجام می‌شد در نهایت اسرائیل را مجبور به عقب‌نشینی از بخش عمده لبنان کرد. همچنین در آخرین نبرد عمده مشهور به جنگ ۳۳ روزه که اسرائیل می‌خواست کار حزب‌الله را یکسره کند، موجبات شکست او را فراهم کرد.

● نظرات حزب‌الله

در بعد مبارزاتی طرف‌های مبارزه حزب قبل از پیمان طائف کاملا مشخص بودند و نظر این جنبش مبارزه با آنها بود (اسرائیل، غرب، نظام سیاسی لبنان و...) که پس از پیمان طائف نظر حزب‌الله اصطلاحا به واقع‌گرایی نزدیک شد و سیاست ائتلاف با دیگر گرو‌ه‌ها و نزدیکی به دولت در برنامه‌های حزب‌الله دیده شد.

در بعد سیاسی حزب‌الله لبنان از ابتدای تاسیس خود نظام سیاسی لبنان را نظامی غیرمشروع و غیراسلامی می‌دانست و در برهه‌هایی از زمان با ارتش لبنان درگیر شده و خواستار تغییر نظام بود. در تابستان ۱۳۷۱ با توجه به جو نظام بین‌الملل و تحولات مهم آن که با تحولات داخلی لبنان در ارتباط بود، حزب‌الله تصمیم گرفت در نظام سیاسی لبنان مشارکت کند و این کار را از طریق شرکت در انتخابات پارلمان عملی کرد. از جمله این تحولات می‌توان به پایان جنگ ایران و عراق، احیای مذاکرات اعراب و اسرائیل در کنفرانس مادرید ۱۳۷۰ و مهم‌ترین آن امضای پیمان طائف (منشور آشتی ملی لبنان) ۱۳۶۸ اشاره کرد. جنبش حزب‌الله به عنوان یکی از مهم‌ترین گرو‌ه‌های شبه‌نظامی لبنان تحت‌تاثیر این تحولات قرار گرفت. بدین ترتیب در عملکردها و مواضع این حزب در دهه ۹۰ میلادی تغییرات گسترده‌ای حادث شد، به گونه‌ای که حزب‌الله در پایان دهه ۹۰ میلادی و شروع هزاره جدید چهره‌ای متفاوت از دهه ۸۰ از خود نشان داد. حزب‌الله که تا پیش از پیمان طائف روابط چندانی با دیگر گرو‌ه‌های لبنان نداشت در جریان مبارزات انتخاباتی سال۱۹۹۲با برخی گرو‌ه‌ها ائتلاف کرد، به‌طوری که نامزدهای انتخاباتی حزب‌الله با نامزدهای جنبش امل، حزب کمونیست، حزب قومی سوری و حزب بعث در یک فهرست در کنار هم قرار گرفتند. از این ائتلاف ۱۲ نفر به مجلس راه یافتند.

حزب‌الله با این کار صحنه مبارزه خود را از نظامی به صحنه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گسترش داد. در این راستا حزب‌الله از لحاظ اقتصادی و اجتماعی با اعطای کمک‌های تحصیلی به مستضعفان، توزیع داروی رایگان میان بیماران، تقسیم آب میان نیازمندان و ارائه خدمات درمانی به محرومان فعالیت می‌کرد. همچنین با شرکت در انتخابات شوراهای شهر و روستا در سال ۱۹۹۸ و پیروزی در آن با توجه به اینکه دولت برای این شوراها بودجه در نظر می‌گیرد، حزب‌الله با این کار در قوه مجریه نیز مشارکت کرد. از سویی دیگر نظر حزب در امور غیرنظامی ارائه خدمات به عامه مردم بویژه شیعیان بود. کار ارائه خدمات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به مردم از طریق فعالیت جهاد سازندگی حزب‌الله، دفتر بنیاد شهید و کمیته امداد در لبنان انجام می‌گرفت.

● دستاوردهای حزب‌الله

در ابعاد مختلف حزب‌الله از زمان تاسیس دستاوردهای بسیاری داشته است؛ تثبیت خود در ‌فضای سیاسی مبارزاتی لبنان، به شکست کشاندن اسرائیل در مقاطع مختلف و شهرت یافتن در سطح جهانی به مبارزه با اسرائیل (به طوری‌که هرجا سخن از مبارزه با اسرائیل است نام حزب‌الله در اذهان متبلور می‌شود) ، موفقیت در مبارزه با دیگر گرو‌ه‌ها، ارائه خدماتی متنوع به اقشار مردم بویژه شیعیان و ایفای نقش در مجلس قانونگذاری و شوراهای شهر و روستا جزو اهم دستاوردهای حزب‌الله است. در بعد مبارزاتی انجام بسیاری از انفجارها علیه اسرائیل و وارد کردن تلفات انسانی به آنها همچنین بیرون راندن اسرائیل از بیشتر خاک لبنان، مقاومت و عقیم گذاشتن بسیاری از حملات و عملیات‌های نظامی دشمن و پیروزی در جنگ ۳۳ روزه و آزادی اسرای لبنانی از مهم‌ترین موارد است.

در بعد غیرنظامی حزب‌الله از سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۳) شروع به ساخت مدرسه، درمانگاه و بیمارستان کرد و تعاونی‌های مصرف زیادی را در مناطق مختلف لبنان و به طور عمده در مناطق شیعه‌نشین تاسیس کرد. همچنین با کمک ایران اقدام به تاسیس موسساتی مانند بنیاد شهید (۱۹۸۳) ، جهاد سازندگی (۱۹۸۴) ، سازمان بهداشت اسلامی (۱۹۸۵) ، کمیته امداد (۱۹۸۷) ، بنیاد جانبازان (۱۹۹۰) و... کرد. این موسسات در ارتباط مستقیم با موسسات مشابه خود در ایران بودند اما توسط لبنانی‌‌ها اداره می‌شدند. همه این موارد را می‌توان دستاورد برای حزب‌الله به‌شمار آورد چون موفقیت در شروع و تداوم ارائه خدمات این موسسات در کنار دولت لبنان باعث استحکام حزب‌الله در لبنان شده است. این موسسات به غیرشیعیان نیز خدمات ارائه می‌دهد حتی در میان کارکنان آنها غیرمسلمان نیز وجود دارد.

این فعالیت‌ها با تایید ولی‌فقیه زمان (امام‌خمینی (ره) و مقام معظم رهبری) از طرف حزب‌الله با هماهنگی و کمک ایران صورت ‌گرفت.

● مؤلفه‌های تأثیرپذیری حزب‌الله از انقلاب ایران

۱) ولایت فقیه و رهبری امام‌خمینی (ره) : اصلی‌ترین ویژگی حزب‌الله در مقایسه با دیگر گرو‌ه‌های اسلامگرای جهان عرب پذیرش نظریه ولایت فقیه و رهبری امام‌خمینی (ره) است. این ویژگی بر تمام ارکان تشکیلاتی و همچنین دیدگاه حزب‌الله سیطره داشته و در واقع یکی از دلایل اصلی ادغام مجموعه‌های کوچک اسلامگرا در لبنان در سال ۱۹۸۲ و تشکیل حزب‌الله است. نخستین اعضای شورای رهبری حزب‌الله که در سال ۱۳۶۱ تشکیل شد به ایران آمده و با امام‌خمینی (ره) دیدار کردند، بدین ترتیب ارتباط رسمی و تشکیلاتی مبتنی بر پیروی از ولایت فقیه میان حزب‌الله و ایران برقرار شد.

۲) محوریت روحانیت در ارکان حزب‌الله: نقشی که روحانیون در ارکان مختلف حزب‌الله دارند در هیچ‌یک از احزاب و سازمان‌های لبنانی سابقه ندارد. از تاسیس حزب‌الله تاکنون همواره اکثریت اعضای شورای حزب‌الله را روحانیون تشکیل داده‌اند؛ سخنگو و معاون دبیرکل همیشه روحانی بوده‌اند. اکثر روحانیون حزب در نجف تحصیل کرده‌اند و تحت‌تاثیر روحانیون و علمای ایرانی بوده‌اند.

۳) نماد‌های شیعی: استفاده حزب‌الله از نمادها و سمبل‌های مذهب شیعه برای انتقال پیام‌های خود و تحریک و تشویق اعضا و پیروان به شیوه عمل خود بسیار موثر بوده است. به‌رغم تفاوت در فرهنگ و جامعه ایران و لبنان این جلوه دیگری از اثرپذیری حزب‌الله از انقلاب اسلامی ایران است. نمادهایی مانند عاشورا، شهادت امام حسین (ع) ، سیره و جنگ‌های پیامبر (ص) و امام علی (ع) و... حزب‌الله را در انتقال پیام‌هایی مانند جهاد، شهادت، استقامت و تحمل‌پذیری توانمندتر ‌کرد. استفاده از این سمبل‌ها و تشویق به اتحاد و برادری در اندیشه شیعه باعث شد افراد با پیوستن به این گروه از لبنانی بودن یا عضو یک طایفه محروم بودن در کشوری که از طریق جنگ طوایف مختلف و متعدد پاره پاره شده بود، دست بردارند. نهایتا تشکیل حزب‌الله هر چند تنها به ابتکار ایران نبوده است و گرو‌ه‌های مختلف شیعی خود به این نتیجه رسیده بودند ولی شاید نقش ایران تولد این حزب را جلو انداخته باشد. از سوی دیگر جهت‌دهی ایران در تولد و تشکیلات این حزب به‌خوبی نمایان است و همچنان این گروه چه از لحاظ مادی یا سیاسی یا دیگر جوانب بیشترین کمک ایران را به خود اختصاص داده است. سفرهای پیاپی سران حزب‌الله، دیدارهای دبیرکل حزب‌الله با رهبر معظم انقلاب و کمک‌های مالی، نظامی و اطلاعاتی ایران به این حزب همه خبر از ادامه رابطه صمیمی و برادرانه حزب‌الله با ایران دارد. البته ایران با دیگر گرو‌ه‌های شیعی و همچنین برخی گرو‌ه‌های دیگر نیز ارتباط دارد و از آنان نیز حمایت می‌کند.

● نتیجه‌‌گیری

در این تحقیق سعی شده است تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر گرو‌ه‌های مسلمان لبنان بررسی شود. با نگاهی به اوضاع سیاسی لبنان دیدیم که تا قبل از رفتن امام موسی صدر از ایران، طوایف شیعی در معادلات لبنان جایگاهی نداشتند و امام موسی صدر به‌عنوان منجی شیعیان لبنان آنها را در تشکیلات سیاسی، نظامی و اجتماعی سامان داد. تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان، حرکهًْ‌المحرومین و جنبش امل محصول حضور امام موسی صدر در لبنان بود که متاسفانه ایشان یک سال قبل از انقلاب اسلامی در لیبی ناپدید شد. پس از ناپدید شدن امام موسی صدر، جنبش امل که در ورطه‌ای از ناامیدی بود با پیروزی انقلاب اسلامی و حمایت‌های نظام جدید در ایران جان تازه گرفت. در فصول مختلف سعی شد تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر گرو‌ه‌های اسلامی لبنان بررسی شود. هر چند تاثیر انقلاب ایران در لبنان باعث ظهور دولتی اسلامی در لبنان مانند ایران نشد ولی ظهور حزب‌الله لبنان که تحت‌تاثیر مستقیم ایران انقلابی پا به عرصه لبنان گذاشت، نشانه بارز تاثیر انقلاب ایران در لبنان است.

هر چند شیعیان لبنان به‌خاطر روابط دیرینه با ایران علاقه‌مند به ایران با حکومت اسلامی بودند ولی غیر از اشتراک مذهبی، فقر، ضعف و ستم روا شده بر شیعیان نیز در این تاثیرپذیری قابل توجه است. در لبنان که کشوری طایفه‌ای است شیعیان جایگاهی نداشتند. در اثر تلاش‌های امام موسی صدر و انقلاب ایران هم‌اکنون در لبنان گرو‌ه‌های شیعی نقش بسزا و تعیین‌کننده‌ای دارند. حزب‌الله که در اوایل دهه ۸۰ تاسیس شد در مبارزه با اسرائیل به پیروزی‌های مهمی دست یافت که نمونه آخر آن، جنگ ۳۳ روزه و آزادی برخی اسرا را می‌توان نام برد که بشدت متاثر از ایران است. این حزب پس از ایفای نقشی مهم در مبارزه با اسرائیل در ابعاد قانونگذاری با شرکت در انتخابات پارلمانی و انتخابات شوراهای شهر و روستا به ایفای نقش در وجوه سیاسی و اجتماعی پرداخت. حزب‌الله با کمک‌های مالی ایران به مردم لبنان انواع خدمات را ارائه داده و به تبلیغ مبارزه با اسرائیل (دشمن شماره یک جهان اسلام) می‌پردازد. به‌طور کلی تاثیر انقلاب ایران را مشخصا می‌توان در امور زیر میان مسلمانان لبنان بویژه شیعیان مشاهده کرد:

الف) تقویت حرکت‌های اسلامی به‌طور مشخص امل و تقویت جایگاه ضعیف شیعیان در بین طوایف لبنان (همانطور که عنوان شد قدرت در لبنان طایفه‌ای است‌).

ب) ایجاد گروه جدید حزب‌الله در عرصه سیاسی مبارزاتی لبنان (چون امل در نظر ایران محافظه‌کار و به‌دنبال اصلاحات بود نه مبارزه با وضع موجود)

ج) سعی در تشکیل حکومتی در لبنان که به‌دنبال منافع اکثریت باشد با ایجاد روابط با دولت لبنان و سفرهای مقامات ۲ کشور و استفاده از بازوی حزب‌الله و دیگر گرو‌ه‌های تاثیرگذار در این راستا. امروزه تاثیر انقلاب اسلامی در لبنان حتی در سطوح ظاهری نیز نمایان است، تعداد زیادی از تصاویر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در نقاط مختلف لبنان و روی دیوارها عکس شهدایی که در راه مبارزه با اسرائیل جان خود را از دست داده‌اند به چشم می‌خورد. فرجام سخن اینکه انقلاب اسلامی ایران در لبنان بویژه میان گرو‌ه‌های مسلمان شیعه تاثیر شگرف و تعیین‌کننده‌ای به‌جا گذاشته و حزب‌الله را در صدر اخبار خاورمیانه نشانده است. در اخبار خاورمیانه همیشه نام حزب‌الله لبنان به چشم می‌خورد؛ گروهی که هم از لحاظ ایدئولوژیکی، تشکیلاتی و هم عملکردی وابسته و متاثر از ایران است.

نویسنده: ‌حمید - ابوالقاسم‌زاده

منبع: روزنامه - وطن امروز - تاریخ شمسی نشر ۲۳/۱۰/۱۳۸۸