قبرهایی بدون سنگ

معمولا در محل دفن امامزادگان قبر افراد معروف و همچنین قبرهای قدیمی را می توان پیدا کرد

معمولا در محل دفن امامزادگان قبر افراد معروف و همچنین قبرهای قدیمی را می‌توان پیدا کرد. شاید شما بارها به قم رفته و حرم حضرت معصومه(س) را زیارت کرده باشید، ولی در این سفرتان تا چه اندازه وقت صرف دیدن قبر افراد مشهور کرده‌اید؟ اگر تصمیم گرفتید با این نگاه به حرم حضرت معصومه(س) بروید، خدام حرم هم می‌توانند تا اندازه‌ای شما را راهنمایی کنند.

البته باید وقت مشخصی را برای این کار صرف کنید، چون هم حرم حضرت معصومه(س) بزرگ است و هم قبرها به صورت پراکنده در مکان‌های مختلف قرار دارند.

مشهورترین قبری که در اولین پرسش از خدام، به سوی آن راهنمایی می‌شوید، مزار آیت‌الله بروجردی است. سنگ قبر بزرگ و برجسته‌ای که در راهروی مسجد اعظم قم در کنار مسجد بالاسر، زیر گنبد زیبایی قرار دارد و افراد معمولا در آنجا فاتحه و دعا می‌خوانند.

مقابل آن در مسجد بالاسر حرم، چند قبر قرار دارد که جز دو یا سه ساعت بعد از نماز ظهر که خانم‌ها می‌توانند وارد این قسمت شوند، در دیگر ساعت‌ها فقط برای ورود آقایان باز است.

در اینجا مزار استاد شهید مطهری، علامه طباطبایی، آیت‌الله بهاءالدینی، آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری (موسس حوزه علمیه قم)، آیت‌الله بهجت و... قرار دارد.

اگر به سمت صحن اتابک بروید، در وسط حیاط، سنگ قبر مرتفع قطب‌الدین راوندی، از علمای شیعی قرن ششم قرار دارد.

در حجره‌های صحن اتابک افراد مشهوری دفن هستند؛ در یکی از آنها مزار شهید دکتر مفتح قرار دارد با سنگ قبر بزرگی ایستاده بر دیوار البته این حجره محل پاسخ به‌سوالات افراد به زبان اردو است، ولی می‌توانید داخل شوید و این سنگ قبر را ببینید. آن طرف حیاط، در یکی دیگر از حجره‌ها مزار شیخ فضل‌الله نوری قرار دارد؛ قبری بزرگ با عکس بزرگ از ایشان.

در راستای آن در یکی دیگر از حجره‌ها مزار پروین‌اعتصامی و پدرش، یوسف اعتصامی است. این حجره فرش شده و همین امر باعث شده تا افراد از این حجره استفاده‌های دیگری مانند کتاب خواندن کنند.

در حرم حضرت معصومه(س)، پادشاهان و درباریان زیادی نیز مدفون هستند، ولی امروزه مزار آنها مشخص نیست.

بعضی از خادمان قدیمی حرم نام بعضی از این مدفونین را شنیده‌اند؛ ولی همگی به اتفاق می‌گویند که سنگ قبرها برداشته شده‌اند و تعدادی از سنگ قبرها که به صورت سالم باقی‌مانده در موزه‌ای که در میدان آستانه است، قرار دارد.

پیرمردانی که سال‌های متمادی‌ است به حرم رفت و آمد دارند، جای بعضی از قبرهای سلاطین را می‌شناسند، ولی آنها هم می‌گویند که به دلیل برداشته شدن سنگ‌ها، پیدا کردن محل دفن راحت نیست.

برداشته شدن سنگ قبرها موجب شد، تا صحبت‌های متفاوتی از افراد بشنوم. به همین جهت، برای نوشتن اطلاعات دقیق از محل دفن پادشاهان و سلاطین به کتاب حضرت معصومه، فاطمه(سلام‌الله‌علیها) دوم، از محمد محمدی اشتهاردی رجوع کردم.

اشتهاردی نوشته است: «شاهانی که در قم مدفونند، شش نفر می باشند؛ چهار نفر آنها از پادشاهان صفوی و دو نفر آنها از شاهان قاجاریه‌اند: شاه صفی اول، پسر صفی میرزا پسر شاه عباس کبیر، نامش سام میرزا بوده، و چون به تخت سلطنت نشست، نام خود را شاه صفی نهاد.

وی در ۱۷ سالگی به سلطنت رسید و سال ۱۰۵۲ هـ .ق در ۳۱ سالگی وفات کرد. جنازه‌اش را به‌قم حمل کردند و در ناحیه جنوبی حرم مطهر، مدفون شد.

سابقا روی قبرش صندوق بزرگی بود، ولی اکنون در رواق زنانه واقع شده و قبرش با سطح رواق مساوی است و صندوق قبرش که در آن ظریف‌کاری‌هایی شده است در موزه آستانه می باشد.

شاه عباس دوم، پسر شاه صفی، در ۱۰ سالگی به سلطنت رسید و ‌سال ۱۰۷۷ در خسروآباد دامغان وفات کرد و جنازه‌اش را به قم حمل نمودند و در ناحیه جنوب‌ غربی حرم، جایی که اکنون به‌نام مسجد امام خمینی است دفن کردند.

شاه سلیمان، پسر شاه عباس ثانی، ‌سال ۱۱۰۵ در ۴۹ سالگی از دنیا رفت. جنازه‌اش را به‌قم آوردند و در بقعه‌ای که در ناحیه جنوبی مسجد بالاسر است، به خاک سپردند.

شاه سلطان حسین، پسر شاه سلیمان که در سرای سلطنتی به دست اشرف افغان کشته شد، جنازه بی‌سرش را به قم حمل کردند و در قسمت جنوبی مسجد بالاسر در کنار قبر شاه سلیمان دفن نمودند.

فتحعلی شاه قاجار ‌سال ۱۲۵۰ در ۶۷ سالگی در اصفهان وفات نمود و جنازه‌اش را به قم حمل و در طرف شمال صحن کهنه در بقعه مخصوصی (که خودش در حال حیاتش آنجا را ساخته بود) مدفون شد.

محمدشاه قاجار، پدر ناصرالدین شاه، ‌سال‌۱۲۶۴ در تجریش وفات یافت و جنازه‌اش را به قم حمل و در قسمت غربی صحن کهنه در بقعه‌ای که جنب راهرو و مدرسه مادرشاه بود دفن نمودند.»

البته در این میان باید از قبر علی‌اصغر اتابک، صدر اعظم ایران در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه نیز نام برد که امروز در ورودی خواهران جنب ایوان آینه‌کاری در صحن اتابک قرار دارد.

این ورودی و کفشداری، در حال حاضر در حال تعمیر است‌ و دور تا دور قبر را که به گفته خدام در چهار ستون سنگی محفوظ است، پوشانده‌اند و تنها سرستون‌های آن مشخص است.

اشتهاردی در بخش پادشاهان مدفون در قم می‌گوید: «از شاهزادگان صفویه، قریب ۷۰ نفر که به دست افغان‌ها کشته شدند در سردابه بزرگی که مقبره خانوادگی صفویه بود، در زیر مسجد طباطبایی (صحن زنانه سابق) قرار داشته، به خاک سپرده شده‌اند. ظاهرا این سردابه هنوز هم وجود دارد و از قرار مسموع، وسعت این سردابه، بسیار بوده و تا قسمتی از صحن نو تا نزدیک قبر قطب‌راوندی ادامه دارد. یکی از مدفونین آن، عباس میرزا، پسر و ولعیهد شاه طهماسب دوم است که افغان‌ها او را هم کشتند.»

دیدن قبر افراد مشهور در قم به همین جا ختم نمی شود، مثلا در قبرستان شیخان نیز افراد بزرگی دفن شده‌اند که معرفی آنها بماند برای بعد.

حورا نژادصداقت