پل سی و سه پل

این پل برای اتصال خیابان چهار باغ كهنه عباسی به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد ساخته شده است این پل در جشن آبریزگان و آب پاشان محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و رجال و سایر مردم بوده است

این پل كه در نوع خود شاهكاری بی‏نظیر از آثار دوره سلطنت شاه‏ عباس اول است، به هزینه و نظارت سردار معروف او الله ‏وردی‏خان بنا شده. این پل در حدود ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و طویل‏ ترین پل زاینده ‏رود است كه در سال ۱۰۰۵ هجری ساخته شده است. در دوره‌ صفویه‌،مراسم‌ جشن‌ آبریزان‌ یا آبپاشان‌ ارامنه‌ در كنار این‌ پل‌ صورت‌ می‌گرفت‌. ارامنه‌ جلفا، مراسم‌ «خاج‌ شویان‌» را نیزدر محدوده‌ همین‌ پل‌ برگزار می‌كرده‌اند. پل‌ مزبور یكی‌ از شاهكارهای‌ معماری‌ و پل‌ سازی‌ ایران‌ و جهان‌ محسوب‌ می‌شود.

● و به روایتی دیگر:

این پل در سال (۱۰۱۱ ه.ق) باهتمام اللهوردیخان سپهسالار شاه عباس و بنا به فرموده شاه مزبور شروع به ساختمان گردید و به طوری كه در عالم آرای عباسی نوشته شده دارای چهل چشمه (دهانه) بوده كه از هر چشمه آب خارج می‏گردیده، پلی بسیار عریض و طویل و مرتفع، شالوده آن با سنگ و آهك ریخته شده و با آجر و گچ بالا رفته و دو طرف پل غرفات و غلام گردشهای بلند فوقانی ساخته و چشمه ‏های زیرینش زیاد با عرض و مرتفع و طول آن ۳۵۰ قدم و عرضش بیست قدم و شش معبر باین شرح داشته است:

۱- راه وسط كه مخصوص عبور سواره و گردونه‏ها بوده است. ۲ و ۳ دو طرف پل كه از میان گالالریها ی زیبا می‏گذشت و به پیاده‏رو تخصیص داشت. ۴ و ۵ پشت بامهای گالاری از دو طر ف كه دور آن نرده داشته و موقع طغیان رود تفرجگاه باشكوهی بوده است، سرانجام گالاریهای پل به وسیله پله‏های ظریف بزیر پل متصل می‏شد و از زیر پل هم موقع كم آبی عبور می‏كردند. ۶ از زیر پل بود.

مساحت این پل را سیاحان انگلیسی چهارصد و نود یارد تعیین كرده‏اند. هفت دهانه این پل گرفته شده و اكنون ۳۳ دهانه دارد و از این رو به پل ۳۳ چشمه شهرت دارد.

این پل را بنامهای: پل شاه عباسی - پل اللهوردیخان - پل جلفا - پل چهل چشمه - پل سی و سه چشمه خوانده‏اند و وجه تسمیه هر یك چنین است: ۱- پل شاه عباسی از آن جهت گویند كه شاه عباس اول دستور بنای آن را داده است و چون بمباشرت و اهتمام اللهوردیخان ساخته شده به پل اللهوردیخان معروف گردیده و از لحاظ اینكه معبر مردم به جلفا بوده آن را پل جلف هم گفته‏اند و چون در ابتداء چهل چشمه داشته پل چهل چشمه و اینك سی و سه چشمه دارد به پل سی و سه چشمه اشتهار دارد.

این پل برای اتصال خیابان چهار باغ كهنه عباسی به خیابان چهارباغ بالا و باغ هزار جریب و عباس آباد ساخته شده است. این پل در جشن آبریزگان و آب پاشان محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و رجال و سایر مردم بوده است. شرحی را كه سرپرسی سایكس انگلیسی راجع به این پل نوشته از نظر اینكه بسیار دقیق و وضع پل را در آخر قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجری مجسم می‏نماید عیناً در اینجا نقل می‏گردد:

خیابان با شكوه چهارباغ از یك طرف به پل اللهوردیخان كشیده می‏شود، كه با این كه حالیه روی بویرانی نهاده معذا از پل های درجه اول عالم به شمار می‏آید، اینجا از یك شاهراه سنگ فرش شده وارد مدخل عمومی پل می‏شوند شكل فوق العاده و شگفت آور این پل كه ۳۸۸ یارد طول آنست مقابل یك جاده سنگ فرش شده‏ای به عرض ۳۰ پا بدین قرار ایت كه در آن سه معبر در سه سطح مختلف تعبیه شده كه یكی از آنها راه معمولی روی پل است كه در دو طرف آن طاق نماهای سرپوشیده ساخته‏اند. طاقنماها از طرفی برودخانه و از طرفی به همین جاده مشرف می‏باشند، در بالا و پائین این طاقنماها كه با تابلوی نقاشی شده تزیین یافته بود هر كدام یك پیاده روهائی است كه با پله كانها باین راه اصلی وصل می‏شود و در كنار سطح رودخانه معبر دیگری است كه به طول رودخانه امتداد می‏یابد. تنها انتقاد مخالفی كه برای ساختمان این پل می‏شود كرد و آن از تصویر هم نمایان است آنكه، پل مزبور در مقابل جریان ضعیف و باریك زنده رود در بیشتر فصول سال بیش از، انداغزه جنبه ظرافت دارد. در تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان درباره این پل تاریخی چنین نوشته است:

در انتهای جنوبی خیابان چهارباغ پل اللهوردیخان است كه به نام بانی و سازنده آن خوانده می‏شود و در همان موقعی كه شاه عباس دستور كاشتن درختان چهارباغ را می‏داده رفیق و سپهسالار شاه نیز در ساختمان این پل به وسیله آجر و سنگ تراش فعالیتی به خرج می‏داد، وضعیت این پل با قدیمش تفاوت زیادی نكرده است. ایوانچه‏ها و غرفه‏های زیبا و متناسب طرفین پل كه جای نشستن اهالی و عبور و مرور است به همان حالت اولیه باقی مانده است. طول این پل ۲۹۵ متر و عرضش ۱۳/۷۵ متر می‏باشد.

نوشته‏اند كه در ابتدا چهل چشمه داشته و به تدریج سی و سه چشمه شده در سنوات اخیر قسمت زیادی از بستر رودخانه را تصرف كرده و اشجاری غرس نموده بودند به طوری كه چند چشمه پل از عبور آب محروم گشته ممكن بود بكلی متروك شود وی در سال ۱۳۳۰ كه آقای مصطفی خان مستوفی ریاست شهرداری اصفهان را داشت شهامت و شجاعت به خرج داد و اراضی مزبور را از تصرف غاصبین خارج و مجرای عبور آب چشمه‏ها را باز كرد و اقدام به ساختمان دیوارهای سنگی در طرف شما رودخانه نموده كه نوز آثارش پابرجا و عملیاتش زبانزد مردم این شهر است. در دوره صفویه ارامنه حق داشتند تا میدانی كه اول پل احداث شده بود جمع شوند و مال‏التجاره و صنایع خویش را با صنعتگران اصفهانی تبدیل نمایند و حق نداشتند از این پل عبور كرده داخل شهر شوند در جل این پل مجسمه رضا شاه كبیر بر روی ستونی بارتفاع ۵ متر دیده می‏شود كه اسبی سوار و به طرف شما متوجه است اطراف این مجمسه فعلاً میدان ۲۴ اسفند و با میدان مجسمه نامیده می‏شود.

در شمال شرقی پل یعنی اول خیابنی كه به طرف شرق امتداد دارد ساختمان آجری است كه بیاد مقبره كمال الدین اسماعیل )قبرش در جهانباره است( ساخته شده و خیابان مزبور به نام آن بزرگوار نامیده می‏شود كه به طرف پل جوئی و خواجو امتداد دارد.

به طوری كه ملاحظه شد گفتار تاریخچه ابنیه تارخی اصفهان وضع پل زاینده رود را در گذشته و حال تشریح كرده و اقتضاء داشت كه برای استحضار سرگذشت پل ایام گوناگون درج گردد. تاورنیه سیاح فرانسوی راجع باین پل در سفرنامه خود كه نظم الدوله ابوتراب نوری آن را ترجمه كرده چنین نوشته است:

پلی كه در وسط خیابان تقاطع می‏كند موسوم به پل اللهوردیخان كه بانی آن بوده است می‏باشند و آن را پل جلفا هم می‏گویند. این پل تمام از آجر و سنگ بنا شده و سطح آن بیك میزان است. دو طرف آن از وسطش پست‏تر نیست، ۳۵۰ قدم طول و بیست قدم عرض دارد و زیر آن چندین چشمه و طاق از سنگ ساخته شده كه خلی پست و كم ارتفاع است، در دو كناره پل راهروی به عرض هشت نه پا و به طول تمام امتداد پل كه چندین طاق با پایه‏های مرتفع به ارتفاع ۲۵ یا ۳۰ پا سقف آن را نگاهداشته‏اند دیده می‏شود، اشخاصی كه می‏خواهند هوا خوری كنند وقتی كه خیلی گرم نباشد از بالای سقف راهروها عبور می‏نمایند، اما معبر معمولی از زیر آن راهروها است كه به منزله نرده و نگهبان است و روزه نهائی به طرف رودخانه دراد كه هوای لطیف و خنك از آنه داخل راهرو می‏شود.

زمین راهرو از سطح پل خیلی بلندتر است و به توسط پله به راحتی بالای آنها می‏روند. فضای وسط پل مخصوص عبور گاری و دواب است و تقریباً ۳۵ پا عرض دارد. یك معبر دیگر هم دارد كه در تابستان و وقع كمی آب به واسطه خنكی خیلی مطبوع است و آن از میان خود رودخانه است در خط مخصوصی كه تخته سنگها نزدیك هرم اتفاق افتاده می‏توان از روی آنها رد شد بدون اینكه پاتر بشود. از تمام دهنه‏های زیر پل به واسطه درهائی كه به هر چشمه گذراده‏اند می‏توان عبور نمود از پلكانی كه در قطر پایه پل ساخته شده از روی پل به زیر چشمه‏ها و طاقها پائین می‏روند و همینطور پله هائی در دو طرف دارد كه به بالای مهتابی روی راهروها صعود می‏نمایند و عرض راه پله‏ها بیش از ۲ تواز (۴ ذرع تقریباً( است، و در دو طرف نرده و محافظی كشیده‏اند كه از پرت شده جلوگیری می‏نمایند.

بنابراین این شش معبر در روی این پل وجود دارد: یكی در وسط و چهار تا در دو طرف كه عبارت است ازی زیر و بالای هراهرورهای پلكان تنگی كه به زیر پل می‏رود حقیقتاً این پل از روی صنعت و استادی بنا شده و می‏توان گفت قشنگترین صنعت و شاهكار ابنیه ایران است، اما بسی دور است از اینكه به استحكام پل نف پاریس ساخته شده باشد.

سرپرسی سایكس انگلیسی در شرحی كه راجع به پل زاینده رود نوشته بود گفته بود كه این پل با اینكه روی به ویرانی نهاده از پل های درجه اول عالم است و اما تاورنیه تعصب ملی نگذارده كه در قضاوت خود انحراف نورزد، گرچه تاورنیه در كلیه موراد نظرش ساده نبود و اغلب خواسته است بناها و یدگر آثار ایران را كوچك و پست جلوه دهد و از دیگران هم استفاده كرده كه در تجلیل اصفهان غلو كرده‏اند.

اینكه آرای مختلفی راجع به این پل نگاشته شد برای امكان استخراج نظر صحیح و صائب درباره آن بود و اینكه درستی و نادرستی نظرهائی چون نظر تاورنیه معلوم گردد. در هر حال اكنون این پل در اصفهان ممتاز و در درجه اول قرار دارد و چون از آثار باستانی به شمار می‏رود زیر شماره ۱۱۰، به ثبت تاریخی رسیده است.

---