تحول لازمه نظام آموزشی

مدرسه یا به تعبیری نهاد آموزش و پرورش، نخستین مکانی است که فرد به هنگام ورود به اجتماع به آن قدم می‌گذارد و چنانکه از معنای این عبارت مستفاد می‌شود، ماهیت آموزش و پرورش حقیقتی …

مدرسه یا به تعبیری نهاد آموزش و پرورش، نخستین مکانی است که فرد به هنگام ورود به اجتماع به آن قدم می‌گذارد و چنانکه از معنای این عبارت مستفاد می‌شود، ماهیت آموزش و پرورش حقیقتی پویاست و نه پدیده‌ای ایستا. هر دو رکن این عبارت، با مقتضیات و شرایط روز ارتباطی مستقیم دارند و دوامر مکمل‌اند که باید پا به پای تحولات و تغییرات اجتماع پیش بروند. به بیان دیگر، آموزش و پرورش در شکل‌گیری فرهنگ عمومی نقش مهم و تأثیرگذاری دارند هر امر فرهنگی که در آموزش و پرورش نهادینه شود، در فرهنگ جامعه ماندگار خواهد بود. تحولی که از آن حرف می‌زنیم، چیست؟ صرف نظر از معنای لغوی این واژه که دگرگونی است، تحول یک تغییر بنیادین یا دگرگونی عمیق یا غیرسطحی است.

وضعیت امروز و لزوم ایجاد تحول در حال حاضر سیستم آموزش و پرورش کشور ما به ایجاد و رشد مهارت‌های کافی در دانش‌آموزان که در واقع بازده انسانی این سیستم به اجتماع هستند، توجه زیادی قائل نیست.

فراگیرترین نهادی که به امر آموزش و تربیت نیروی انسانی می‌پردازد، آموزش و پرورش است ولی دریغ که نظام آن به گونه‌ای است که دانش‌آموز را از مطالعه هدفمند و پویا باز می‌دارد و او را به انباشت مطلب در ذهن خود ترغیب می‌کند، نظام آموزشی ما، نظامی غیرپویا و تک محور است یعنی بر اساس یک کتاب و یا جزوه درسی شکل می‌گیرد و معلم و به تبع آن دانش‌آموز را از مراجعه به کتاب‌های بیشتر و دانش مکمل باز می‌دارد.

در نظام آموزش ما وظیفه‌مندی حاکم است و رفع تکلیف دانش‌آموزی که در سنین ابتدایی آموزش پس از کسب مهارت خواندن در خود اشتیاق فراوانی برای مطالعه احساس می‌کند. دانش‌آموزان پس از مدتی به سبب وجود موانع جدی بر سر راه مطالعه از آن دست می‌کشد، به حفظ مطالب و حرکت در چهارچوب از پیش تعیین شده دروس روی می‌آورد و بی تحرک و ایستا می‌شود.

باتوجه به این نکته که آموزش و پرورش ما کهنه و کم تحرک است و روندی آهسته و بطئی دارد. هم‌اکنون نیاز روزافزونی به ایجاد تحول بنیادین در آن (البته با بسترسازی مناسب) حس می‌شود. یعنی ابتدا باید نیاز به ایجاد تغییر و دگرگونی از سوی متصدیان این امر و برنامه‌ریزان احساس و زوایای آن توجیه و رمزگشایی شود و سپس راهکارهایی برای آنها طراحی و پس از آن اجرا شود.

در شرایط کنونی تحول در ساختار آموزش و پرورش یک ضرورت است و نه یک انتخاب. این تحول باید در راستای تغییر ساختار آن که بسیار کهنه و کمیت‌گراست، صورت بگیرد و به سوی تفکر‌گرایی و تعقل‌ورزی هدایت شود.

اگر سیستم آموزش و پرورش را یک تابع و دانش‌آموز را متغیر این تابع فرض کنیم، فرایند تغییر در این تابع باید در راستای برنامه‌ریزی برای تدوین راهکارهای یادگیری مشارکتی و یادگیری دوسویه و مکمل باشد.

نکته دیگر اینکه، فارغ‌التحصیلان با وجود کسب نمره‌های بالا در دروسی مانند تاریخ و تعلیمات، اجتماعی رفتارهای اجتماعی مقبولی از خود بروز نمی‌دهند و وقتی به اجتماع وارد می‌شوند با بیشتر قواعد اجتماعی و ارزش‌های مطرح بیگانه می‌نمایند. بنا به آنچه که گفته شد آموزش و پرورش مؤثر باید علاوه بر کارآمدی، اثربخشی و دستیابی به اهداف راهم سرلوحه کار و برنامه‌های خود سازد.

بی‌تردید، عوامل خارجی و داخلی زیادی بر عملکرد سیستم آموزش اثر می‌گذارد ولی آنچه که مهم و مورد انتظار است، تحقق اهداف نظام آموزشی است. یعنی چگونه و با چه راهکاری تغییرات سازمانی را در سیستم وارد و اعمال کنیم تا بر هویت و رفتار و عملکرد آن اثر بگذارد. ا ین تغییر باید بنیادین باشد و تغییر بنیادین نیازمند برنامه‌ریزی و شناخت تغییر در ساختار و عملکرد است که این همه هرگز با شعار و نامه‌نگاری و صدور بخشنامه میسر نیست.

همچنین در شرایط اجتماعی امروز که خیل فارغ‌التحصیلان رشته‌های نظری در دبیرستان‌ها و سپس در دانشگاه‌ها با بحران اشتغال روبرو هستند، لازم است که آموزش و پرورش برای ایجاد و رشد مهارت‌های کافی برنامه‌ای زودبازده و مستمر و فراگیر تدوین و با جدیت آن را دنبال کند. آموزش این مهارت‌ها باید متناسب با علوم روز و با رویکردی آینده‌نگر صورت پذیرد. زیرا همان‌گونه که گفته شد، هم اکنون برنامه‌های آموزش مدارس که با روش‌های سنتی انجام می‌پذیرد، نتوانسته است چنان که باید بردانش‌آموزان تأثیرماندگاری بگذارد و رفتار و بینش آنها را تغییر دهد.

اهداف دوره‌های تحصیلی باید بر اساس نیازها و تحولات جهان امروز و با نگاهی هدفمند تدوین شوند.

منابعی که اهداف و عملکرد سیستم آموزش کشور را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند، عبارت‌اند از:

دیدگاه افراد کار آزموده و وارد به زوایای آموزش

بینش کلی و ارزشهای جامعه

ایدئولوژی سیاسی حاکم بر جامعه

به امید دستیابی به نظام آموزشی که بتواند شهروندی را به جامعه تحویل دهد که علائه بر برخورداری از ویژگی‌های یک شهروند ایرانی مسلمان یک شهروند جهانی و آگاه به تحولات روز و جهان باشد و بتوان پیشرفت و ترقی را به میهن اسلامیمان تقدیم دارد.

شهره سهامی