انسولین زیر ذره بین

رایج ترین سوال های انسولینی در گفتگو با دکتر سید محسن خوش نیت فوق تخصص بیماری های غدد و متابولیسم

در حال حاضر مادرم ۶۵ سال سن دارد. او از حدود ۳۰ سال پیش، مبتلا به دیابت نوع ۲ شده است و سال‌هاست که انسولین تزریق می‌کند. طی این سال‌ها چند بار نزد پزشکان مختلف رفته و هر بار به او، دستورهای متفاوت یا انواع انسولین مختلف داده‌اند...

او گیج شده و می‌گوید: «نمی‌دانم به کدام یک از این دستورها عمل کنم! مگر تفاوتی می‌کند که انسولین را ۲ بار تزریق کنم یا ۳ بار؟ چرا این دکتر توصیه کرده که قبل از خواب هم انسولین تزریق کنم؟ پس چرا سایر پزشکان چنین توصیه‌ای نکرده بودند...» بسیاری از بیماران دیابتی با چنین سوال‌هایی مواجه می‌شوند و گاهی اوقات پاسخ دقیقی برای آنها نمی‌یابند. برای یافتن پاسخ، سوالات خود را با آقای دکتر سید محسن خوش‌نیت، فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در میان گذاشته‌ایم.

▪ آقای دکتر! ابتدا از انسولین و آغاز درمان با آن شروع کنیم.

- داروی انسولین، برای همه بیماران دیابتی نوع۱ ضروری و حیاتی است. عده‌ای از بیماران دیابتی نوع۲ هم گاهی مجبور به مصرف آن می‌شوند. به عنوان نمونه بیمارانی که سال‌‌های سال، قند خود را با داروهای خوراکی کنترل می‌کرده‌اند اما دیگر قادر به کنترل آن نیستند، مجبور به تزریق انسولین می‌شوند. البته در بعضی ازاین بیماران، می‌توان از ترکیب انسولین و داروی خوراکی استفاده کرد. به عنوان مثال با یک بار تزریق انسولین و خوردن یک یا ۲ داروی خوراکی، قند بیمار را کنترل می‌کنیم.

▪ یعنی چون از نظر روانی برای عده‌ای از بیماران، تزریق انسولین کار سختی است به آنها داروی خوراکی هم در کنار انسولین تجویز می‌شود؟

- بله، برای بیماری که در شروع بیماری دیابت قرار دارند، تزریق، کار مشکلی است یا برای افراد مسن یا افرادی که تنها هستند و نمی‌توانند از عهده تزریق انسولین بربیایند نیز می‌توان از ترکیب داروی خوراکی و انسولین تزریقی استفاده کرد. به عنوان نمونه به آنها برای طول روز، داروی خوراکی و شب ‌هنگام خواب، انسولین تزریقی تجویز می‌شود البته ممکن است بتوان بعد از مدتی که به وضعیت عادت کردند و یا ترسشان از تزریق کم شد، فقط از داروی تزریقی استفاده کرد.

▪ آیا حساسیت افراد مختلف به انسولین با هم متفاوت است؟

- بله. گاهی پدیده مقاومت به انسولین وجود دارد. در دیابت نوع۲، دو علت برای بروز بیماری هست: ۱- کاهش ترشح سلول‌های انسولین‌ساز ۲- پدیده مقاومت به انسولین در سطح سلول‌ها. بر اثر مقاومت به انسولین که درجه‌های مختلفی دارد، نیاز افراد به انسولین با هم متفاوت است. نیاز روزانه بدن ما به انسولین حدود نیم واحد به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. یک فرد۶۰ کیلویی حدود ۳۰ واحد انسولین در روز نیاز دارد تا قندخونش را کنترل کند. اما اگر همین شخص مقاومت به انسولین داشته باشد، شاید روزانه حدود ۴۰ واحد انسولین نیاز داشته باشد یا اگر مقاومت وی شدیدتر باشد. به ۶۰ تا ۷۰ واحد یا حتی ۱۰۰ واحد انسولین نیاز دارد تا قند خونش را کنترل کند. پس نیاز افراد به انسولین، با هم متفاوت است و بیماران باید این مساله را بپذیرند. گاهی برای بیمار این سوال پیش می‌آید که چرا نیاز او به انسولین، نسبت به بقیه بیشتر است؟ باید به چنین بیماری توصیه کرد که بدن او برای کنترل قند خود، نیاز به این مقدار انسولین دارد و نباید خود را با دیگران مقایسه کند.

▪ یعنی تحرک بیمار یا سن او در تنظیم دوز انسولین اثری ندارد؟

- اثر دارد ولی آنها هم به خاطر مقاومت به انسولین است. به‌عنوان نمونه کسی که ورزش می‌کند، مقاومت بدنش به انسولین کاهش می‌یابد یا به عبارتی گیرنده‌های انسولین در بدن وی حساس‌تر می‌شود و به انسولین دریافتی کمتری نیاز دارد. سن افراد هم تا حدی در این امر اثر دارد اما اثرگذاری آن کمتر از تحرک بیمار است.

▪ بعضی بیماران، سال‌ها از یک روش (رژیم) ثابت برای دریافت انسولین استفاده می‌کنند. آیا این کار ضرری ندارد؟

- خیر مشکلی ندارد به شرطی که قند تحت کنترل باشد. در کل ۳ روش یا رژیم برای تزریق انسولین وجود دارد: ۱- یک روش مرسوم که در آن با یک یا دو بار تزریق در روز، قندخون را کنترل می‌کنیم. ۲- روش دوم که روش جدی و دقیق نام دارد و در آن بیمار ۳ تا ۴ بار در روز تزریق انسولین دارد. مثلا قبل از هر وعده غذا، یک انسولین کوتاه‌اثر تزریق می‌کند و قبل از خواب هم یک انسولین متوسط یا طولانی‌اثر. این روش تا حدی قابل‌تغییر است و با تغییر میزان غذا و فعالیت بیمار، می‌توان دوز انسولین را کم و زیاد کرد. مثلا به بیمار می‌گوییم اگر به میهمانی رفتی و کمی بیشتر از همیشه غذا خوردی، می‌توانی انسولین خود را کمی بیشتر بکنی. یا مثلا اگر ورزش کردی، انسولین قبل از شام را کمتر کن. البته این کار نیاز به آموزش دارد و باید طبق فرمول، دوز انسولین آنها را تغییر داد. در این روش، کنترل قند راحت‌تر و تعداد تزریق بیشتر است. ۳- روش سوم پمپ انسولین است که در آن انسولین با پمپی وارد بدن می‌شود. این پمپ مقدار پایه‌ای را در طول روز به بدن ترشح می‌کند. به عنوان نمونه هر ساعت یک واحد انسولین به بدن می‌رسد اما باید قبل از هر وعده غذا، به پمپ دستور داد که مقدار بیشتری انسولین وارد بدن کند. مثلا اگر بیمار، کودک باشد، مادر می‌تواند به کمک کنترل از راه دور، به پمپ دستور ترشح بیشتر دهد.

▪ شما کدام روش را برای بیماران توصیه می‌کنید؟

- روش دوم موثرتر است اما به همکاری بیمار نیاز دارد. اگر سطح درک و سواد بیمار در حدی بود که بتواند آموزش‌های لازم را دریافت کند، می‌توان از این روش استفاده کرد اما اگر همکاری لازم را ندارد بهتر است همان روش‌های اول را به کار ببرد.

▪ چرا همه بیماران از انسولین‌های طولانی‌مدت استفاده نمی‌کنند؟ به نظر می‌رسد که استفاده از آنها آسان‌تر باشد.

- انسولین‌های طولانی‌‌‌اثر، حدود ۲۴ ساعت در بدن اثر دارند. آنها سطح ثابتی از انسولین را در طول روز ایجاد می‌کنند اما پیک اثر ندارند. به همین علت نمی‌توانند قند بعد از غذا را کنترل کنند. بنابراین بیمار ناچار است قبل از غذا، یک انسولین سریع‌الاثر هم تزریق کند. پس استفاده از آن به تنهایی در بسیاری مواقع امکان‌پذیر نیست.

▪ یعنی این نوع انسولین‌های طولانی‌‌‌اثر چندان مورد استفاده‌ای ندارند؟

- در عده‌ای از بیماران دیابتی نوع۲، ترشح انسولین به‌طور کامل از بین نرفته است و هنوز مقدار کمی ترشح انسولین وجود دارد. در این بیماران، با تجویز یک دوز انسولین طولانی‌مدت یا متوسط‌الاثر، سطح پایداری از انسولین ایجاد می‌کنیم و ترشح هنگام غذا را به عهده لوزالمعده می‌گذاریم.

آیدا روشن‌ضمیر