بگذار اعتماد كنم

اشتغال زنان و شاخ و برگ های روئیده شده از آن بی شك یكی از مهمترین موضوعاتی است كه در مسیر عبور از برزخ میان جامعه سنتی و مدرن مطرح می شود كار زنان كه در ایران روزگاری تابو محسوب می شد و صحبت از آن در خانواده برای مردان غیرقابل قبول بود, امروز آرام آرام به واقعیتی گریزناپذیر تبدیل می شود

چه بخواهیم و چه نخواهیم، زندگی كم و بیش مدرن و پیچیده، این روزها نقش های جدیدی را در ذهن مردان و زنان امروزی ایجاد كرده است. اگر بپذیریم كه شرایط زندگی چنین نقش هایی را بر دیوار انگاره های بشری حجاری می كند، انتظار غریبی نیست كه با تغییر شرایط و در دنیای امروز، نقش های جدیدی برای زنان و مردان خلق شوند و آنها با در نظر داشتن تنگناهای اقتصادی، نقش های حجاری شده باستانی خود را نادیده بگیرند.

اشتغال زنان و شاخ و برگ های روئیده شده از آن بی شك یكی از مهمترین موضوعاتی است كه در مسیر عبور از برزخ میان جامعه سنتی و مدرن مطرح می شود. كار زنان كه در ایران روزگاری تابو محسوب می شد و صحبت از آن در خانواده برای مردان غیرقابل قبول بود، امروز آرام آرام به واقعیتی گریزناپذیر تبدیل می شود.

در این شرایط جدید، زمانی كه صحبت از مشكلات زنان در محیط های كاری به میان می آید، به سرعت مسائلی چون نداشتن حقوق و مزایای برابر در ذهن تداعی می شود، در حالی كه گرفتاری های زنان در محیط كار فقط محدود به این موارد نیست. تجربه های پنهان زنان در محیط های كاری شان، كه به علت دوری از خوردن برچسب معمولاً مطرح نمی شوند، نشان می دهد آنها علاوه بر دست و پنجه نرم كردن با تبعیض و بی عدالتی در پرداخت دستمزد یا ارتقای جایگاه شغلی، در معرض انواع آزارها هم قرار دارند.

آنتونی گیدنز، جامعه شناس، آزار جنسی در محیط كار را استفاده از اقتدار شغلی یا قدرت برای تحمیل خواست های جنسی تعریف می كند. از دید جامعه شناسان، آزار جنسی در محیط كار امری بسیار معمول است، چنان كه بر پایه گزارش های غیررسمی در انگلیس، از هر ۱۰ زن، ۷ زن در طول زندگی شغلی خود به مدتی طولانی آزار جنسی دیده اند.

●پندارهای ارتجاعی

برخی دیدگاههای فرهنگی خشونت را برای مردان ذاتی می انگارند. می گویند خشونت طلبی مردان منشأ ژنتیك دارد، هورمونهای مردانه به ویژه تستوسترون موجب پرخاشگری مردان است. می گویند اختلاف عملكرد مغز زنان و مردان سبب بروز خشونتهای مردانه می شود.

آیا آزار جنسی (در هر محیطی) حاصل آن است كه مردان در یك لحظه كنترل خود را از كف می دهند؟ آیا پرخاشگری، غضب عنان گسیخته و... عارضه چاره ناپذیر مردان است؟ آیا این امری مربوط به زیست شناسی است؟ یا آن كه محصول ساخت مردانه جامعه و نشانه ضعف فكری و فرهنگی است؟

نظریه پردازان مذكرگرایی، خشونت را بخشی از نیاز مردان قلمداد می كنند و آن را در ردیف «عواطف مردانه» قرار می دهند و مردان را ترغیب می كنند تا برای زدودن تاثیر پرتوان زنانگی، خودهای مردانه درونشان را دوباره كشف كنند.روابط قدرت میان زن و مرد كه بر طبق آن موقعیت فرودست به زنان تحمیل شده است، به مردان «حق» زورگویی داده است. در حقیقت، ایدئولوژی بهره كشی و جنسیت، قلب و احساسات آدمی را مسخ كرده است. در نتیجه از خودبیگانگی (یعنی فاصله گرفتن از خویشتن انسانی) تا آنجا رسوخ كرده است كه بعضی مردان این روزگار یا خود مستقیماً به خشونت در اشكال مختلف دست می یازند یا از خشونت و تجاوز، برای تحكیم سلطه خود بر زنان سود می برند.حقیقت این است كه هر جامعه ای به درجه ای دارای فرهنگ انسانی است كه در آن با زنان رفتار انسانی می شود و زنان از خشونت و آزار و ستم در امانند و به درجه ای از پیشرفت واقعی برخوردار شده كه در آن خشونت و تجاوز نسبت به زنان كاهش یافته است.

●زنان، بانی آزار یا قربانی

آزار جنسی در محیط های كاری بیش از آن كه به نظر می رسد حساس است، تا آنجا كه حتی كوچك ترین رفتار و عملی كه باعث شود توجه یك زن در محیط كاری بدون تمایل واقعی اش به سمت مسائل جنسی جلب شود، آزار جنسی به حساب می آید. این در حالی است كه در تفكر اغلب زنان و مردان ایرانی، آزار جنسی زمانی مطرح می شود كه ارتباط فیزیكی برقرار شود. طرح این موضوع آن چنان تازه و نشكافته است كه برای بحث بر سر آن به نظر می رسد باید با فاصله گرفتن از تفكر جامعه سنتی كه بیشتر برای زنان باید و نبایدهای رفتاری و اخلاقی تعریف می كند، در فضایی جدید و برای جلوگیری از گذاشتن سنگینی بار اتهام فقط بر دوش یك طرف قضیه، آن را دوجانبه بررسی كرد. در این بین كم نیستند زنانی كه همجنسان خود را مسبب آزارهای جنسی در محیط كار می دانند و برخلاف آنها عده ای دیگر كمبودها و ضعف های جامعه مثل نبود فرصت شغلی برابر و مشكلات اقتصادی خانوادگی را عاملی برای تن دادن زنان به خواسته های مردان و در نتیجه قربانی شدن آنها در این عرصه می دانند.

تهمینه مرادی ۲۷ ساله كه مهندس شیمی و متأهل است رفتار زنان در محیط كار را در چگونگی برخورد مردان با آنها مؤثر می داند و اعتقاد دارد اگر زنان در محیط كار رفتاری مناسب داشته باشند، مردان كمتر به آنها تعرض می كنند. « لیلا. س» هم كم و بیش به این نكته اشاره می كند و به مشاهداتش استناد می كند و از زنانی می گوید كه با رفتارهای خاص سفره آزار جنسی را پهن می كنند. یكی از سئوال شوندگان به نام« زهرا .س » پا را از این هم فراتر می گذارد و برخی زنان را عامل اصلی ترویج آزار جنسی در محیط های كاری می داند. شاید این تفكر نشأت گرفته از فرهنگی باشد كه همچنان زنان را برحسب میزان متانت با معیارهای سنتی طبقه بندی می كند. نتیجه این طرز تفكر این می شود كه زنان جامعه به رفتارهای زنانی دیگر كه فكر می كنند از مرزهای پاكدامنی فراتر رفته اند بیش از مردان حساسیت نشان می دهند و فقط زنان را عامل بروز آزار جنسی در محیط های كاری می دانند. این واقعیت را می توان در بافت سنتی شهرهای كم جمعیت بسیار پررنگ تر دید.

در این زمینه حتی در میان اندك كارشناسانی كه در زمینه آزارهای جنسی در محیط كار مطالعاتی دارند اختلاف نظر وجود دارد. دكتر مصطفی اقلیما، استاد دانشكده بهزیستی و توانبخشی، رفتار برخی زنان در محیط های كاری را در ایجاد بستر مناسب برای جوانه زدن آزار جنسی مؤثر می داند و علت اصلی بروز چنین رفتارهایی را مشكلات عاطفی و خانوادگی این زنان عنوان می كند. اما دكتر سعیدی به شدت با این تحلیل مخالف است و از زاویه دیگری به این مسئله نگاه می كند. او می گوید: «ماركس در آثارش از تناقضی سخن می گوید كه میان ذهن و عین وجود دارد. ممكن است عین چیزی نباشد كه ذهن انسان می خواهد. اگر انسان ببیند قادر به عوض كردن عین نیست، ناچار ذهنش را تغییر می دهد. ماركس در حقیقت این مسئله را برای تربیت انقلابیون مطرح می كرد و به آنان گوشزد می كرد كه اگر عوض كردن عین یا شرایط فیزیكی به آسانی مقدور نباشد، نباید ذهن یا ایدئولوژی شما دستخوش تغییر شود. این تعبیر ماركس را می توان تعمیم داد و رفتار برخی زنان در محیط كار را با همین گفته تحلیل كرد. زمانی كه زنان در محیط كار با انواع بی عدالتی ها و تبعیض ها مواجه می شوند و می بینند كه اعتراضشان به جایی نمی رسد و در حقیقت نمی توانند عین را عوض كنند، ناچار ذهن خود را تغییر می دهند و برای دست یافتن به آنچه از آنان سلب شده دست به آزمودن راه های دیگری برای دست یافتن به وضعیت مطلوب می زنند.»

وی نتیجه می گیرد: «بنابر این، حتی اگر معتقد باشیم كه در مواردی زنان به نوعی شرایط را برای رساندن آزار جنسی فراهم می كنند، باید بپذیریم كه در اصل همان زنان قربانیان بی عدالتی و تبعیض در محیط های كاری هستند و اگرچه امكان دارد به برخی مطالبات خود برسند، باید بهای سنگینی هم بپردازند كه همان مفهوم آزار جنسی است.»

●تن دادن به خواسته كارفرما یا اخراج

«لیلا. س» ۲۲ سال بیشتر ندارد، اما با موارد زیادی از آزار جنسی در محیط كار روبه رو شده است. آن طور كه خودش می گوید تقریباً به هر محیط كاری وارد شده به نوعی با آزار جنسی مواجه شده است.

چهره ای آرام و ساده و قامتی بلند دارد و مجرد است: «۱۹ سالم بود كه برای اولین بار سركار رفتم. در آن سن و سال آشنایی چندانی با مشكلات زنان در محیط كار نداشتم، فكر می كردم محیط كار باید محیطی قانونمند و منظم باشد، اما در همان اولین تجربه كاری به این مسئله (آزار جنسی) برخوردم. كارفرمای من مردی پنجاه و چند ساله بود كه در همان اولین روزهای كاری، مرتب به من گوشزد می كرد كه باید با رفتارهای كارفرما بسازم، اول متوجه منظورش نمی شدم و تلاش می كردم وظایفم را بهتر انجام دهم، اما با گذشت زمان متوجه شدم او قصد دیگری دارد. بالاخره هم مستقیم پیشنهاد برقراری ارتباط داد.» واكنش لیلا به چنین پیشنهادی ترك محیط كارش بود: «آنجا را ترك كردم و دیگر پیگیر موضوع نشدم، اما روزهای آخر متوجه شده بودم كه كارفرما به اكثر زنان كارمند پیشنهادهای مشابهی داده بود، اگر كسی می پذیرفت به كارش ادامه می داد، در غیر این صورت باید آنجا را ترك می كرد.» این تجربه به شكل های دیگر تكرار شد: «یك سال بعد در محیط دیگری مشغول به كار شدم. با تجربه ای كه داشتم خیلی زود متوجه شدم كارفرما قصد دارد رابطه ما از محدوده روابط معمول كاری خارج شود. اول تلاش داشتم كار به مسائل خصوصی كشیده نشود، اما با اصرارهای مداوم و درخواست مستقیم و بی پرده او كه مواجه شدم دوباره مجبور شدم كارم را رها كنم، چون با جواب منفی من به درخواستش شرایط كار خیلی سخت و غیرقابل تحمل شده بود.»

كمی بعد لیلا به یك مؤسسه آموزشی رفت كه دو مرد آن را اداره می كردند، یكی مجرد و دیگر متأهل بود: «مرد متأهل كم كم تلاش كرد به من نزدیك شود و به هر شكلی كه شده مقصودش را بفهماند. این مسئله حتی موجب اختلاف او و شریك دیگرش شد. در نهایت آقای متأهل مستقیماَ به من پیشنهاد داد و من مجبور شدم یك بار دیگر كارم را رها كنم.»

در این میان البته یك بار قضیه به گونه ای دیگر پیش رفت: «پس از آن، در شركت نسبتاً بزرگی كار پیدا كردم. آنجا یكی از مدیران میانی به من پیشنهاد ارتباط خصوصی تر داد كه با اعتراض من این بار او اخراج شد.»

سمیه صیادی فر، علی دوستی

---