سوت پایان

گفتگو با دکتر منوچهر قارونی متخصص قلب و عروق درباره مرگ ناگهانی ورزشکاران

اولین شواهد مرگ ناگهانی قلبی به سال ۴۹۰ قبل از میلاد برمی‌گردد که در آن سال فیدیپیدس یک سرباز یونانی فاصله بین ماراتن تا شهر آتن را دوید تا خبر فتح نظامی ارتش یونان را برساند و بلافاصله پس از انجام مأموریتش نقش بر زمین شده و از دنیا رفت. مرگ ناگهانی مرگی غیرمنتظره و بدون ارتباط با هر گونه صدمه یا ضربه است که به صورت ناگهانی طی مدت چند دقیقه به یکباره ایجاد می‌شود. در گفتگویی با دکتر منوچهر قارونی، متخصص قلب و عروق و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران به بررسی علل ایجاد مرگ ناگهانی پرداخته‌ایم.

▪ آقای دکتر! مرگ ناگهانی چیست و چه عللی در بروز آن موثرند؟

ـ مرگ ناگهانی یعنی آنکه در کمتر از چند ساعت فرد فوت شود و تا قبل از آن علایمی نداشته باشد. مهم‌ترین علل آن می‌تواند سکته قلبی و آنوریسم مغز یا گشادی عروق مغزی باشد. هیچ‌کس نمی‌داند در حال حاضر عروق مغزش دچار گشادی شده یا خیر. فرد ظاهرا سالم است ولی یک مرتبه با پاره شدن این عروق علایمی همچون سردرد شدید، تهوع، استفراغ، کما و در نهایت مرگ رخ می‌دهد. مرگ ناگهانی می‌تواند در اثر ایست قلبی باشد. عوامل دیگری که ایجاد مرگ ناگهانی می‌کنند عبارت‌اند از انفارکتوس قلبی که در راس همه عوامل قرار دارد. پس از آن سکته‌های قلبی، آنوریسم و پاره شدن آئورت، یا ایجاد لخته‌های خون در قلب بیمار و حرکت آن در رگ‌های خونی است که در نهایت در مغز به آمبولی مغزی و مرگ ناگهانی منجر می‌شود. بیماری‌ قلبی‌ دیگری هم به نام کاردیومیوپاتی‌هایپرتروفیک در ایجاد مرگ ناگهانی موثر است. کاردیومیوپاتی یک بیماری عضله قلب است که سبب گشادی قلب و ضخیم شدن دیواره‌های آن می‌شود که فرد مبتلا ممکن است هیچ علایم و نشانه‌ای نداشته باشد. اما همین‌طور که پیش می‌رود، علایم و نشانه‌های آن ظاهر می‌شوند که عبارت‌اند از تنگی نفس با فعالیت و حتی در حال استراحت، ورم پاها، باد کردن شکم با مایع، خستگی و کوفتگی، ریتم نامنظم قلب، سرگیجه، دوران سر، غش و ضعف. علت‌هایی که سبب ایجاد کاردیومیوپاتی قلب می‌شود معمولا عبارت‌اند از فشارخون بالای دایمی، مشکلات دریچه‌ای قلب، صدمه به بافت قلب در نتیجه حمله قلبی اخیر، بالا بودن ضربان قلب به صورت مزمن، اختلالات متابولیک مانند بیماری تیرویید یا دیابت، سوءتغذیه، بارداری، استفاده بیش از حد از الکل طی سالیان متوالی، استفاده از مواد مخدر یا داروهای ضد افسردگی، شیمی‌درمانی و برخی از عفونت‌های ویروسی. این افراد ممکن است در حمام، توالت و یا در رخت‌خواب دچار مرگ ناگهانی شوند.

▪ شیوع مرگ ناگهانی چه‌قدر است؟

ـ بر اساس آماری که داریم، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران قلبی سکته کرده، دچار مرگ ناگهانی می‌شوند.

▪ چه علایم ظاهری را هنگام رخ دادن مرگ ناگهانی در یک فرد می‌توانیم ببینیم؟

ـ اگر مرگ ناگهانی ناشی از مشکلات قلبی باشد، بیمار کنترل خود را از دست داده و خودش را خیس می‌کند. چشمانش به یک طرف و به سمت بالا می‌چرخد و شروع به تشنج می‌کند، به این شکل که در ابتدا دست و پایش را می‌کشد و سپس شروع به تکان‌های شدید می‌کند که به آن اصطلاحا تشنج تونیک می‌گوییم که نشان‌دهنده نرسیدن خون به مغز است و اگر برای بیمار احیا به عمل نیاید در کمتر از سه دقیقه فوت می‌شود.

▪ اگر با فردی با این علایم برخورد کردیم، می‌توانیم کاری برایش انجام بدهیم؟

ـ زمان آن‌قدر کوتاه است که از دست کسی کاری بر نمی‌آید. بیمار گاهی اوقات در بیمارستان و روی تخت سی‌سی‌یو هم ممکن است از دنیا برود زیرا آن‌قدر فرصت کم است که شاید نتوان به بیمار کمکی کرد ولی دستگاه‌های شوک و پیس‌میکر کمک می‌کند که فرد احیا شده و دچار مرگ ناگهانی نشود اما اگر فرد در خانه یا خیابان باشد نمی‌توان کمکی به وی کرد.

▪ آیا می‌توان از رخ دادن مرگ ناگهانی جلوگیری کرد؟

ـ نه!‍ البته معمولا در بیماران قلبی که شناخته شده هستند می‌توان پیشگیری کرد. به عنوان مثال برایشان پیس‌میکر می‌گذارند. پیس‌میکر یا ضربان‌ساز یک وسیله کوچک و باتری‌دار است که در بیماران قلبی در پوست قفسه سینه یا شکم کاشته می‌شود و به تنظیم ضربان قلب کمک می‌کند. پیس‌میکر خودش شوک می‌دهد، یعنی هرگاه فرد دچار آریتمی یا ضربان نامنظم قلبی شد و در نهایت خون به مغزش نرسید پیس‌میکر شوک می‌دهد و قلب را از این نامنظمی ضربان قلب درمی‌آورد ولی به طورکلی نمی‌توان تشخیص داد که شخصی دچار مرگ ناگهانی خواهد شد.

▪ آیا سن و جنس هم در بروز مرگ ناگهانی نقشی دارند؟

ـ نه! جنس هیچ ربطی در بروز مرگ ناگهانی ندارد اما در مورد سن، هر چه فرد سن بالاتری داشته باشد بیشتر در معرض خطر مرگ مغزی خواهد بود.

▪ چه افرادی بیشتر در معرض خطر مرگ ناگهانی هستند؟

تمام افراد جامعه در معرض خطر مرگ ناگهانی هستند و برای هر انسانی ممکن است این اتفاق رخ دهد ولی به طور کلی احتمال مرگ ناگهانی در افراد مبتلا به دیابت، افراد مبتلا به فشارخون بالا، افراد حساس و هیجانی، افرادی که سیگار می‌کشند و افراد عصبی و تندخو بیشتر است. اما گاهی اوقات هم دیده شده است که در اثر یک دیس‌ریتمی یا ضربان نامنظم قلب در فردی که کاملا سالم است به خصوص در جوان‌ها، مرگ ناگهانی رخ داده است.

▪ ولی انگار مرگ ناگهانی در ورزشکاران بیشتر است؛ این‌طور نیست؟

ـ در مطالعات بزرگی که در مورد تعیین شیوع مرگ ناگهانی انجام شده است، احتمال مرگ ناگهانی در ورزشکاران کمتر یا حداکثر برابر با افراد عادی جامعه است ولی به دلیل محبوبیت و موقعیت ورزشکاران، بدیهی است که مرگ آنان در مطبوعات و رسانه‌ها نمود بیشتری پیدا کرده و بازتاب‌های گسترده‌تری را در سطح جامعه به دنبال دارد.

▪ ورزشکاران که قلب سالمی دارند. آنها چرا دچار مرگ ناگهانی می‌شوند؟

ـ ورزشکارانی که دچار مرگ ناگهانی می‌شوند معمولا زیر ۳۰ سال سن دارند و قلب‌شان دچار بیماری کاردیومیوپاتی‌هایپرتروفیک شده است که طی صحبت‌هایم به آن اشاره کردم. این ورزشکاران علایمی ندارند و معمولا بعد از تمرینات یا بازی‌های شدید و طولانی‌ دچار مرگ ناگهانی می‌شوند ولی ورزشکاران بالای ۳۰ سال معمولا در اثر یک ورزش سنگین دچار سکته قلبی و در نهایت مرگ ناگهانی می‌شوند.

● مرگ ناگهانی در فوتبال

در سال‌های اخیر مرگ ناگهانی تعدادی از ورزشکاران مطرح از جمله مارکوپانتانی دوچرخه‌سوار ایتالیایی، فاتح تور دوفرانس سال (۲۰۰۴)، میکلوس فهر، بازیکن تیم ملی فوتبال مجارستان و بنفیکای پرتغال (سال ۲۰۰۴)، مارک ویوین‌فوئه، بازیکن تیم ملی فوتبال کامرون (سال ۲۰۰۳)، سرگی گرینکوف دارنده مدال طلای اسکیت المپیک (سال ۱۹۹۳)، فلوهایمن قهرمان والیبال المپیک (سال ۱۹۸۶)، سرجینهو، بازیکن تیم پالمیراس در دیدار مقابل سائوپائولو، جونیور، بازیکن باشگاهی ایندیا و مجید پاشامقدم، ملی پوش تیم ملی بسکتبال ایران توجه عموم را نسبت به این رخداد دردناک (مرگ ناگهانی) جلب نموده است.

● ۷نکته درباره مرگ ناگهانی

۱) بیش از سه‌چهارم موارد مرگ ناگهانی در ورزشکاران، مربوط به اختلالات قلبی عروقی است.

۲) مرگ ناگهانی قلبی در رشته‌های ورزشی بسکتبال و فوتبال شایع‌تر است.

۳) خطر مرگ ناگهانی در مردان ورزشکار حدود ۵ بار بیش از زنان ورزشکار است.

۴) احتمال بروز آن به هنگام فعالیت فیزیکی بیشتر از زمان استراحت است.

۵) خطر وقوع مرگ در زمان مسابقه به مراتب بیش از هنگام تمرین است.

۶) ایست قلبی بیشتر اوقات در ساعات بعد از ظهر و عصر رخ می‌دهد.

۷) بیماری قلبی عروقی به ندرت در معاینات مرسوم پیش از ورزش شناسایی می‌شود.