نقش اروپا و آمریكا در حیات سیاسی اسراییل

صهیونیسم، مولود دوران تحول و انتقال سرمایه‏داری غرب به مرحله امپریالیسم به شمار می‏رود. در این دوره، همه قدرت‏های بزرگ، برای تأمین منافع استعماری، فعالانه در پی یافتن جای پایی محكم، در خاورمیانه شدند. برای دست‏یابی به این هدف، نخستین بار ناپلئون بناپارت (امپراتور فرانسه)، به جلب همكاری یهودیان علیه امپراتوری عثمانی دست زد كه البته در این كار، توفیق به دست نیاورد؛ سپس بیسمارك (صدراعظم سابق آلمان)، برای پاسداری از خط راه‏آهنی كه قرار بود از برن - شهری در آلمان - به بغداد كشیده شود، به جذب یهودیان پرداخت‏۱؛ اما سرانجام، این انگلیس بود كه به آرزوی دیرینه‏اش، یعنی خلق اندیشه صهیونیسم و ترغیب یهودیان اروپای شرقی و غربی و روسیه، برای مهاجرت به فلسطین و تشكیل یك دولت یهودی كه حافظ منافع آن كشور باشد، دست یافت.۲

یهودیان تنها نامزد تشكیل دولتی حافظ منافع غرب در منطقه حساس و استراتژیك خاورمیانه بودند؛ زیرا به عقیده لرد ارل شافتسبری هفتم، - كه از رجال سیاسی بریتانیا و یك صهیونیست مسیحی بود - اسكان یهودیان در فلسطین، نه تنها برای انگلستان كه برای سراسر دنیای متمدن (غرب) سودمند خواهد بود. هرتصل نیز بر آن بود كه یهودیان می‏توانند حلال مشكل غرب در خاورمیانه باشند. نتیجه این كه نیازهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی غرب، به ویژه انگلیس و آمریكا، موجب پدید آمدن جریان فكری صهیونیسم، اسكان یهودیان در فلسطین و تشكیل و تداوم اسراییل گردید؛ جریانی كه با سیاسی كردن یهودیت، در پی تحقق و حفظ منافع استعماری در خاورمیانه برآمد.۳

● نقش اروپا

اندیشه صهیونیسم در بستر عواملی چون بزرگ‏نمایی یهودآزاری، حمایت قدرت‏های اروپایی، پشتیبانی سرمایه‏داری یهودی، حمایت ادبیات صهیونیستی و تأثیر شخصیت‏های صهیونیسم، اندیشه‏های ماركسیستی، ایده برگزیدگی یهودی و عده‏های مذهبی و نیز برخی حوادث تاریخی، در كنفرانس بال سوئیس و در سال ۱۸۹۸م. به رهبری هرتصل، زاده شد و پس از آن، تلاش وسیعی از سوی صهیونیست‏ها، برای برپایی یك دولت یهودی در ارض موعود، انجام شد كه سرانجام آن، تأسیس دولت اشغال‏گر قدس، در سرزمین فلسطین بود. آن چه به تأسیس رژیم صهیونیستی انجامید، تنها اندیشه صهیونیسم نبود؛ بلكه عوامل دیگری در اروپا به تحقق این امر كمك كردند كه عبارتند از:

الف) جنگ و فرصت؛

جنگ جهانی اول یا جنگ بزرگ، فرصتی طلایی برای جنبش صهیونیسم بود؛ زیرا امپراتوری عثمانی، یعنی مهم‏ترین مانع تأسیس دولت یهودی، فروپاشید و در مقابل، انگلیس پر حرارت‏تر از گذشته، به حمایت از خواسته‏های نهضت صهیونیسم پرداخت. در سال ۱۹۱۴م. انگلیسی‏ها مذاكراتی را با حسین، شریف مكه برای بسیج اعراب علیه تركان عثمانی آغاز كردند. این مذاكرات، با آغاز جنگ جهانی اول، با شدتی بیشتر پی‏گیری شد. یك ماه پس از آغاز جنگ و اندكی پس از آغاز مذاكرات میان انگلستان و اعراب، وایزمن با بالفور و تنی چند از چهره‏های دولتی انگلیس، ملاقات كرد و حمایت آنان و دولت انگلیس را از اهداف صهیونیستی به دست آورد.۴

در ماه مه ۱۹۱۶م. دولت‏های انگلیس و فرانسه، با انعقاد پیمان سری «سایكس پیكو»، نقشه تقسیم بلاد عربی و منطقه آسیایی دولت عثمانی را ترسیم كردند. در این نقشه، فلسطین تحت سرپرستی یك گروه بین‏المللی قرار می‏گرفت. با این حال، یك ماه بعد، شورش اعراب با فرماندهی فیصل فرزند شریف حسین، با تیراندازی، محاصره، اشغال پادگان‏های نظامی و تصرف شهرهای مكه، طائف و جده، وارد مرحله جدید و حساسی شد.۵

در نوامبر ۱۹۱۷م. اعلامیه شصت و هفت كلمه‏ای بالفور، مبنی بر تصمیم دولت انگلیس برای ایجاد یك دولت یهودی در فلسطین صادر گردید. مذاكرات صهیونیست‏ها و انگلیسی‏ها كه منجر به صدور اعلامیه مذكور شد، به دور از چشم متحدان انگلیس (فرانسه و اعراب) صورت می‏گرفت؛ در حالی كه در همان زمان، فرانسه با ادامه همكاری و اعراب با اشغال مناطقی چون عقبه، وفاداری خود را برای تداوم اتحاد با انگلیس و پیروزی متفقین، به نمایش گذاشته بودند.۶

انگلیس با وجود وعده‏های گذشته، دو ماه پیش از پایان جنگ ۱۹۱۸م. به یك گروه صهیونیستی به ریاست وایزمن، اجازه بازدید از فلسطین را داد و بی‏درنگ، پس از آن، اداره فلسطین را به یك حكومت نظامی تحت ریاست ژنرال اللنبی سپرد. با این حال، در ماه نوامبر، با ارسال تلگرامی به شریف حسین و صدور بیانیه مشتركی با فرانسه، همچنان به اعطای استقلال به اعراب تأكید ورزید.۷

حاصل حمایت‏های بی‏دریغ انگلیس از صهیونیست‏ها، افزایش شمار یهودیان مهاجر به فلسطین بود كه از ۵% در ۱۸۹۷م. به ۱۰% در ۱۹۱۸ م. یعنی به رقم ۵۶۰۰۰ نفر رسید. از دیدگاه صهیونیسم، افزایش جمعیت یهودیان در فلسطین، برای تشكیل دولت یهودی، امری اجتناب‏ناپذیر بود.۸

ب) قرارداد سه جانبه؛

در آوریل ۱۹۱۴م. نخستین دور ملاقات و مكاتبات میان انگلیسی‏ها و عرب‏های مخالف عثمانی صورت گرفت كه نتیجه آن، آغاز مكاتبات هشت‏گانه شریف حسین و مك ماهان بود؛ اما انگلیس بدون توجه به تعهدی كه درباره كمك به تشكیل حكومت مستقل عربی داده بود، مذاكرات محرمانه‏ای را نخست با فرانسه و سپس با روسیه و فرانسه آغاز كرد كه سرانجام منجر به دست‏یابی انگلیس و فرانسه به یك فرمول موقت و سپس تصویب فرمول دائم (پیمان سایكس پیكو)، میان سه كشور روسیه، انگلیس و فرانسه، درباره تقسیم سرزمین‏های عربی امپراتوری عثمانی گردید.۹

بر اساس موافقت‏نامه سایكس پیكو، جهان عرب به چند بخش تقسیم و هر بخش به كشوری بزرگ واگذار شد.

این تقسیم‏بندی به شرح زیر بود:

۱) اردن، جنوب عراق و سوریه تا مرزهای ایران و خلیج‏فارس و نیز بندرهای عگا و حیفا به انگلیس واگذار شد.

۲) قسمت اعظم سوریه، نوار شمالی عراق و بخش‏هایی از آناتولی جنوبی، در اختیار دولت فرانسه قرار گرفتند.

۳) آناتولی شرقی و بخش وسیعی از شمال كردستان، به روسیه سپرده شدند.

۴) تمام سرزمین فلسطین به جز بندرهای عكا و حیفا، منطقه‏ای بین‏المللی شمرده شدند.۱۰

ج) خیانت بالفور؛

صدور اعلامیه بالفور، كه در تولد دولت یهودی - صهیونیستی اسراییل، سهمی بسیار داشت، ناشی از اشتراك منافع صهیونیست‏ها و انگلیسی‏ها بود؛ زیرا از یك سو انگلیس برای حفظ منافع خویش در كانال سوئز و مصر و به پاس قدردانی از كمك‏های مادی و معنوی یهودیان جهان به انگلیس و اهداف جنگی آن كشور در جنگ جهانی اول و در پاسخ به تلاش‏های یهودیان آمریكا برای پیوستن آن كشور به انگلیس در جنگ بزرگ و به منظور كسب حمایت یهودیان روسیه برای جلوگیری از تسلیم شدن آن كشور به متحدین و نیز برای خنثی كردن توطئه آلمان در جذب و جلب پشتیبانی صهیونیسم و سرانجام برای قدردانی از خدمات وایزمن در پیشبرد اهداف جنگی دولت‏های متفق، به حمایتی جدی از هدف‏ها و خواسته‏های صهیونیستی پرداخت.۱۱

از سوی دیگر، در جریان جنگ جهانی اول، امید صهیونیست‏ها به مستعمره كردن فلسطین از طریق امپراتوری عثمانی و آلمان، از آن رو كه آن دو كشور به تحقق خواسته‏های صهیونیسم علاقه‏ای نشان نمی‏دادند، به یأس مبدل شد.

به این مناسبت، صهیونیست‏ها در پی آن بودند تا به جانب قدرتی جهت‏گیری كنند كه در صورت سقوط عثمانی، نقش عمده‏ای‏ در تصمیم‏گیری برای سرزمین‏های عرب به ویژه فلسطین داشته باشد. این قدرت، از نظر جنبش صهیونیسم، امپریالیسم بریتانیا بود.۱۲

سرانجام، لرد آرتور جیمز بالفور، وزیر امورخارجه انگلیس در دولت دیوید لوید جورج، نامه و اعلامیه‏ای خطاب به بارون ادموند جیمز روچیلد، ثروتمند یهودی و سرپرست فدراسیون صهیونیسم در انگلیس صادر كرد. در بخشی از این اعلامیه آمده بود: «دولت اعلی حضرت، تأسیس یك موطن ملی برای مردم یهود در فلسطین را به دیده مساعد می‏نگرد و بهترین تلاش‏های خود را برای تسهیل وصول به این هدف، به كار می‏برد».۱۳

اعلامیه بالفور، با وجود این كه به دلایلی گوناگون، چون تناقض با تعهدات انگلیس در برابر اعراب و تعارض با قرارداد سایكس پیكو، دارای اعتبار قانونی نبود و نیز با وجود مخالفت‏های عربی (چون مخالفت هفت شخصیت عرب ساكن قاهره) و مخالفت‏های غربی (چون مخالفت مجلس اعیان و عوام انگلیس) در توافق نامه ژانویه ۱۹۱۹م. امیر فیصل - فرزند شریف حسین - و دكتر وایزمن و در كنفرانس آوریل ۱۹۲۰م. سان ریمو - شورای عالی متفقین - و در قرارداد اوت ۱۹۲۰م. سورس - منعقد شده میان تركیه و متفقین - و سرانجام در ژوئیه ۱۹۲۲م. در مقدمه حكم قیومیت انگلیس بر فلسطین از سوی شورای جامعه ملل، مورد تأیید و تأكید قرار گرفت و بدین سان، یكی دیگر از سنگ بناهای نخستین پیدایش اسراییل نهاده شد.۱۴

● نقش آمریكا

موضوع بسیار با اهمیتی كه در سال‏های پس از جنگ جهانی دوم در سیاست خارجی آمریكا پدیدار شد، پیدایش دولت صهیونیستی در سرزمین فلسطین، قلب خاورمیانه و جهان اسلام بود. در نیمه دوم قرن بیستم، بخش مهمی از استراتژی سیاست خارجی آمریكا، به تثبیت، حفظ و توسعه نفوذ این رژیم اختصاص یافت. در سال‏های پیدایش و اعلام استقلال اسراییل، آمریكا اولین كشوری بود كه آن را به رسمیت شناخت و در تمامی سازمان‏ها و مجامع بین‏المللی، از آن دفاع كرد. روند تاریخی این سیاست را مرور می‏كنیم:

۱) نظام سرپرستی؛

گر چه نظام قیمومیت انگلیس بر فلسطین، در سال ۱۹۲۲م. به تصویب رسید و از سال ۱۹۲۲م. به مرحله اجرا درآمد، ولی انگلیسی‏ها از ۱۹۱۸م. بر فلسطین سلطه داشته‏اند.

انگلیسی‏ها، با وجود جانب‏داری جامعه ملل از خواسته‏های اعراب، و نیز دگرگون شدن مبارزه ضدیهودی و ضدانگلیسی اعراب از مخالفت‏های مسالمت‏آمیز به قیام مسلحانه و همچنین نیاز به كسب حمایت اعراب در جنگ احتمالی آینده علیه متحدین و بی‏نتیجه كردن تلاش‏های متحدین در این باره، حاضر به پذیرفتن خواسته‏های فلسطینی‏ها نشدند.

در سومین دوره حكومت قیمومیت در فسلطین (۱۹۳۹-۱۹۴۸م) كه با جنگ جهانی دوم همزمان بود، انگلستان برای حفظ منافع خود در جنگ و جلب حمایت اعراب، به تدریج از تقویت صهیونیست‏ها دست كشید و سعی كرد میان دو گروه متخاصم در فلسطین، نوعی سازش ایجاد كند. در این دوره، صهیونیست‏ها كه بی‏مهری انگلستان را مشاهده می‏كردند، به سوی قدرت نوظهور جهانی، یعنی ایالات متحده آمریكا روی آوردند.۱۵

آمریكاییان برای گسترش نفوذ و همچنین برای برخورداری از حمایت‏های مالی و سیاسی صهیونیست‏های آن كشور، به پشتیبانی از خواست صهیونیست‏ها و تجهیز گروه‏های تروریستی، به منظور گسترش فعالیت‏های ضد فلسطینی و انگلیسی پرداختند و شبه‏نظامیان یهودی، با بهره‏گیری از خلاء تبعید رهبران فلسطینی و حمایت آمریكا، به منافع انگلیس و اعراب، آسیب رسانیدند.

۱. پیش از جنگ جهانی اول، صهیونیست‏ها به آلمان دل بسته بودند؛ ولی با مشاهده شكست قریب‏الوقوع آلمان و پیروزی انگلیس، به آن روی آوردند.

۲. یوری ایوانف، صهیونیسم، ص ۱۳، ۴۵، ۴۸ و ۵۴.

۳. المسیری، صهیونیسم، ص ۲۹.

۴. زعیتر، سرگذشت فلسطین یا كارنامه سیاه استعمار، ترجمه اكبر هاشمی رفسنجانی، ص ۸۱.

۵. همان، ص ۸۳-۸۷.

۶. همان، ص ۸۴-۹۶.

۷. ش. دولاندلن، تاریخ جهانی، ترجمه احمد بهمنش، ج ۲، ص ۳۹۷.

۸. وزیری كرمانی، اسراییل فاشیسم جدید، ص ۱۶۳.

۹. احمدی، ریشه‏های بحران در خاورمیانه، ص ۱۴۹.

۱۰. عبدالوهاب كیالی، تاریخ نوین فلسطین، ترجمه محمدجواهر كلام، ص ۹۵.

۱۱. همان ص ۹۸-۹۶.

۱۲. ریشه‏های بحران در خاورمیانه، ص ۱۵۴.