انتخاب چاک هیگل چرخشی آشکار در سیاست خارجی آمریکا

بدیهی ست که با قطعی شدن انتخاب هیگل گزینه مواجه نظامی ایالات متحده در قبال با ایران به شدت مطلوبیت خویش را از دست خواهد داد و بی شک در فضای به دور از خشونت و تهدید می توان با یک دیپلماسی منسجم, دقیق و پیوسته و با عنایت به مقدورات ملی و محذورات بین المللی به بالاترین کامیابی ها دست یافت

با تائید خبر انتخاب چاک هیگل (Chuck Hagel) از سوی پرزیدنت اوباما به عنوان نامزد پست وزارت دفاع ایالات متحده، موجی از تحلیل ها و مقالات در خصوص این انتخاب در فضای مجازی منتشر گردید. این مقالات و تحلیل ها، غالباً این انتخاب را نمونه ای بارز از چرخش آشکار در سیاست خارجی دولت اوباما بالاخص در قبال مساله ایران بیان داشته بودند. البته محمل بیشتر این دست از تحلیل ها نیز نظرات خبرساز مختلف چاک هیگل در خصوص روند سیاست خارجی دولت ایالات متحده، بویژه در دوران سناتوریش بوده است. نظراتی که می رود تا جلسه بررسی صلاحیت وی را به نبردی سخت میان جمهوری خواهان و دمکرات ها تبدیل نماید؛ تائید صلاحیتی که برخی بشدت وقوع اش تردید دارند.

● چاک هیگل کیست؟

چاک هیگل سیاستمدار جمهوریخواه و سناتور سابق ایالت نبراسکا می باشد. وی تنها جمهوریخواهی است که در بیست و چهار سال گذشته توانسته تا کرسی سنا این ایالت غرب میانه را از آن خود نماید. هیگل در سال ۲۰۰۲ برای دومین بار توانست با ۸۳ درصد آرا بزرگ‌ترین پیروزی طول تاریخ ایالت نبراسکا را به دست آورد. هیگل در جنگ ویتنام حضور داشته و مجروح نیز گشته است. این سناتور سابق به پاس خدماتش در ارتش دو مرتبه موفق به کسب مدال پرل هارت (Purple Heart) (۱) شده است. این جمهوریخواه میانه رو همچنین سابقه ریاست شورای آتلانتیک و نایب رئیسی هیئت مشاوران اطلاعاتی رئیس جمهور را نیز در سابقه خود داراست. هیگل ۶۶ ساله، همچنین سابقه تدریس در دانشکده روابط بین‌الملل ادموند ای. والش دانشگاه جرج‌تون را نیز در کارنامه خویش دارد.

● رویکردهای سیاسی هیگل

گرچه در آغاز جنگ عراق وی از موافقین این جنگ بشمار می رفت، لکن وی بعدها حمله به عراق را «جنگی برای نفت» و یکی از پنج اشتباه بزرگ در تاریخ ایالات متحده و بزرگترین اشتباه بعد از جنگ ویتنام خطاب نمود. در خصوص مساله ایران، چاک هیگل همواره به راه حل مذاکره برای برنامه هسته‌ای ایران تمایل داشته است و بارها مخالفت خود را با تصویب برخی تحریم‌ها علیه ایران به صورت‌های مختلف بیان داشته و اقدام نظامی را پاسخی نامناسب و گزینه‌ای «غیرمسؤلانه» برای حل مناقشه هسته‌ای ایران دانسته است. وی گفتگوی رو در رو و بدون پیش شرط میان آمریکا و ایران را یک انتخاب راهبردی می داند و تلاش برای انزوای ایران را سیاستی مفید و کارآمد تلقی نمی‌نماید و معتقد است که ایالات متحده بدون به رسمیت شناختن نقش کنونی و آینده ایران در منطقه در پیشبرد سیاست‌هایش با مشکلی جدی مواجه خواهد بود. وی تاکنون سه مرتبه در مجلس سنا به تحریم یکجانبه ایران رای منفی داده ، اما به تازگی در اظهار نظرهایش از اقدامات اوباما برای تشدید تحریم ها حمایت نموده است. اقدامی که برخی از تحلیلگران آنرا را در قالب فکری اجتناب هیگل از وقوع یک جنگ میان دو کشور تفسیر کرده اند.

در خصوص مساله اسرائیل، هیگل صراحتا مخالفت خود را در موارد مختلف با لابی اسرائیل نشان داده است. برای نمونه وی در مصاحبه‌ای با آرون دیوید میلر عنوان داشته است که: «واقعیت سیاسی اینست که لابی یهودی افراد زیادی را در آمریکا با ترس و تهدید خاموش کرده است و در واشنگتن هر گونه اظهار نظری دربارۀ اسرائیل گونه‌ای توهین به مقدسات بشمار می‌آید.». چاک هیگل یکی از چهار سناتوری است که در اکتبر ۲۰۰۰ نامه حمایت از رژیم صهیونیستی را در طول انتفاضه دوم امضاء نکرد. وی همچنین یکی از دوازده سناتوری است که در سال ۲۰۰۶ از امضاء نامه ی درخواست از اتحادیه اروپا مبنی بر تروریست خواندن حزب الله امتناع ورزید و در سال ۲۰۰۹ نیز در حالی که دیگر در کسوت یک سناتور نمی درخشید، نامه ای را امضاء کرد که از اوباما می خواست تا با حماس وارد مذاکره شود.

مخالفت با شهرک سازی اسرائیل و نامه وی به اوباما برای گفت‌و‌گو با حماس و اظهاراتی از این دست که «من یک سناتور آمریکایی هستم، نه یک سناتور اسرائیلی» سبب شد تا چاک هیگل از سوی نومحافظه کاران و برخی لابی‌های اسرائیل متهم به «ضد اسرائیلی» و حتی «ضد یهودی» بودن گردد. در مجموع نقطه نظرات وی منجر گردیده است تا مخالفانش، هستۀ اصلی سیاست خارجی وی را، تحقیر اسرائیل و تمایل وافر وی به مذاکره با تروریست‌ها بدانند. از این رو مخالفان از وی چهره ای ترسیم نموده اند که مخالف جنگ، منتقد لابی اسرائیل، طرفدار مصمم مذاکره با تروریسم و طرفدار کاهش بودجه نظامی می باشد. به عنوان مثال اخیراً لیندزی گراهام سناتور جمهوریخواه در گفتگو با شبکه سی ان ان عنوان داشت که: «اگر چاک هیگل وزیر دفاع شود وی ضد اسرائیلی ترین وزیر تاریخ آمریکا خواهد بود».

با این حال به گفته ال کونات، از کهنه سربازان مخالف جنگ، با این که « او (هیگل) منتقد جنگ عراق و جنگ افغانستان است اما هرگز شما نمی‌دانید که قرار است چه روی دهد.» واقعیت آنست که هیگل در چند روز گذشته سعی نموده است تا با سخنانی نوین از بار هجمه های تبلیغاتی علیه خویش که عموماً توسط جمهوریخواهان به وجود امده است به فراست بکاهد. به طور مثال وی روز دوشنبه، پس از آن که به علت دیدگاه هایش درباره خاورمیانه با انتقادات برخی از نمایندگان مجلس آمریکا روبرو گردید، متعهد شد تا در صورت قطعی گردیدن انتخابش از اسرائیل «حمایت کامل» بنماید. هیگل همچنین در این خصوص گفت: «نه هیچ مدرکی دال بر ضد اسرائیلی بودن من وجود دارد و نه هیچ رایی از سوی من که به اسرائیل ضرر رسانده باشد.»(۲)

به هر حال جنبه های مختلف اندیشه ای هیگل قابل پنهانسازی نمی باشد. نظراتی که بارها در برخی گزارشات منتشر شده توسط کارشناسان اندیشکده واشنگتن و همچنین شورای آتلانتیک که به نوعی تحت پوشش و ریاست وی بوده اند تبلور یافته است. اما آنچه واضح است آنست که بی شک رویکردهای سیاسی چاک هیگل در سیاست خارجی آمریکا بسیار نامتعارف بوده و حضور این سناتور قدیمی در راس وزارتخانه عریض و طویلی همانند پنتاگون، می تواند تغییراتی محسوس و شگرف را در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا خلق نماید.

● اوباما و پشت پرده انتخاب هیگل

هر چند صورت ظاهری انتخاب چاک هیگل نشان از رویکرد چرخشی اوباما در سیاست خارجی ایالات متحده دارد لکن این تغییرات را نمی توان انتخابی از روی میل و رغبت از سوی اوباما دانست. به بیان دیگر می توان عنوان داشت که پرزیدنت اوباما تنها برای فرار از بحران های پیش روی ایالات متحده دست به این انتخاب زده است. اولین این بحران ها، بحران مالی آمریکاست. لذا به نظر می آید اوباما قصد دارد تا با یک راهبرد هوشمندانه، با کاهش بودجه هنگفت نظامی این کشور، بر این بحران عظیم فائق اید. از سویی آمریکا با ورود به منطقه خاورمیانه هزینه‌های سنگین مالی را متحمل شده است که تدوام وضعیت مذکور فاقد هر توجیه اقتصادی می باشد. بنابراین ضرورت بازنگری در بودجه نظامی از اولویت خاصی در دولت جدید برخوردار است و به نظر می آید که انتخاب هیگل به همین منظور صورت گرفته باشد زیرا سال گذشته این جمهوریخواه رئالیست در مصاحبه با "فایننشال تایمز" عنوان داشته بود که وزارت دفاع ایالات متحده بسیار عریض و طویل گشته است و نیاز به کوچکتر شدن دارد.

همچنین به نظر می آید که اوباما با انتخاب هیگل برای تصدی وزارت دفاع، قصد یک بازی زیرکانه را دارد تا از یک سو جمهوریخواهان کنگره را برای دادن رای مثبت به یکی از هم حزبی هایشان در تنگنا قرار داده و از سوی دیگر، ریاست پنتاگون را به یکی از چهره های متفاوت حزب رقیب که از همفکران و دوستان نزدیک خود نیز می باشد، بدهد.

از طرفی رویکرد چهار ساله سیاست خارجی دولت اوباما در قبال ایران نشان داد که این کشور جز با پایان دادن به جنگ سرد میان خود و ایران نمی‌تواند تضمینی برای منافع خود در افعانستان، عراق، سوریه و بحرین بدست آورد. از این رو دولت اوباما در پی استفاده از تمام ظرفیت‌های دیپلماسی برای حل منازعه فرسایشی میان تهران و واشنگتن می باشد. همچنین غفلت از تنش میان ایران و آمریکا می‌تواند به یک جنگ تمام عیار بیانجامد، جنگی که علاوه بر آنکه چشم انداز تاریک و گنگ اش، بی شک آمریکا را با بحرانی بس بزرگ تر و شکننده تر از بحران مالی کنونی مواجه خواهد نمود.

همچنین صلح میان اعراب و اسرائیل در گرو مشارکت گروههایی همچون حماس می باشد؛ گروهی که بخش بزرگی از فلسطینیان آن‌ را نمایندگان واقعی خود می‌دانند. بدون تردید هیچ نقشه‌ای برای آینده کشور مستقل فلسطین بدون حضور حماس بویژه پس از نزدیک شدنش به گروه فتح، قابل ترسیم نمی باشد و لذا هیگل با نوع نگرشش به گروه حماس و مساله فلسطین می تواند در این خصوص موثر باشد. از سویی بهار عربی در منطقه خاورمیانه تعارضاتی بزرگ را نسبت به گذشته، در منافع فراملی ایالات متحده به وجود آورده است. به طور مثال سه کشور مصر، لیبی و تونس امروز روندهایی متفاوت نسبت به گذشته را در سیاست خارجی خویش در پیش گرفته اند و پس از تغییرات در حاکمیت داخلی، مواضع پر تنش تری با اسرائیل یافته اند. از اینرو پس از این تغییرات اوباما نمی‌تواند همچون گذشته تمامی منافع آمریکا را در پیوند با اسرائیل تعریف نماید بدین لحاظ دولت وی نیازمند آنست که زیستار رویاگرایانه و خود _مخرب اسرائیل در منافع ایالات متحده را بازتعریفی مجدد نماید.

● امیدواری اوباما در تائید هیگل

اوباما در نشست اخیر خبری خویش در کاخ سفید، عنوان داشت که چاک هیگل «رهبری است که نظامیان آمریکا لیاقتش را دارند». همچنین باراک اوباما با فراجناحی خواندن هیگل عنوان داشت که وی به ضرورت حفظ نقش رهبری آمریکا اعتقاد دارد، اما او نیز همانند خودش اقدام نظامی را به عنوان گزینه آخر در نظر خواهد گرفت.(۳) اوباما همچنین معتقد است که از لحاظ تائید هیگل به عنوان وزیر دفاع تضمینی بالا را داراست. زیرا وی در ماه گذشته انتخاب «سوزان رایس» را برای تصدی وزارت خارجه، به علت مخالفت جمهوریخواهان ملغی اعلام نمود. پرزیدنت اوباما امیدوارست به پاداش این همراهی با جمهوریخواهان رای مناسبی را برای تائید صلاحیت هیگل کسب نماید. انتخابی که هر چند به نام جمهوریخواهان است، لکن تنها در مقابل دموکرات ها و دولت اوباما را کامیاب خواهد نمود.

انتخاب چاک هیگل اگرچه حتی انتخابی جبری و بر مبنای بحران های ذکر شده باشد فرصتی مغتنم را برای دولت و نظام جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. بدیهی ست که با قطعی شدن انتخاب هیگل گزینه مواجه نظامی ایالات متحده در قبال با ایران به شدت مطلوبیت خود را از دست خواهد داد و بی شک در فضای به دور از خشونت و تهدید می توان با یک دیپلماسی منسجم، دقیق و پیوسته و با عنایت به مقدورات ملی و محذورات بین المللی به بالاترین کامیابی ها دست یافت. از طرفی این نکته نیز نباید بر دستگاه های سیاستگذاریِ تصمیم گیر و تصمیم ساز کشور پوشیده بماند که بر خلاف ساختار ایرانی که در برخی از مواقع در عرصه های داخلی و خارجی، منافع ملی فدای مصالح شخصی و گروهی و حزبی می گردد در ایالات متحده این واقعه به هیچ عنوان قابل تصور نمی باشد. دمکراسی پایدار و قوی ایالات متحده نشان داده است که آنگاه که پای منافع ملی کشور به میان بیاید یک آمریکایی دمکرات می تواند همانند یک جمهوریخواه ایفای نقش نماید و این چنین است که اگر منافع ملی ایالات متحده اقتضاء کند اوباما نیز نقشی همانند بوش را ایفاء خواهد نمود.

مهدی تاجیک

منابع و توضیحات:

(۱). پرپل هارت (قلب ارغوانی): یکی از قدیمیترین مدال های سمبلیک ایالات متحده است که از سوی رئیس جمهور این کشور به مجروحین و کشته شدگان جنگ اعطاء می گردد. جان. اف کدی، جان کری، مک کین، پاول، هیگل از جمله سیاستمدرانی هستند که این مدال را دریافت نموده اند.

(۲). "شاید هیگل بتواند به اوباما کمک کند"، خبرگزاری پرس تی وی، چهارشنبه ۲۰ دی ۱۳۹۱

(۳). "معرفی هیگل و برننان برای ریاست پنتاگون و سیا"، خبرگزاری بی بی سی، دوشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۱