تیك از كجا می آید

تیك عبارت است از انقباض یا جمع شدن ناگهانی عضلانی و معمولاً منحصر به یك گروه عضله است

در دنیای ماشینی و زندگی در سرعت، كه لحظه‌ای را تلف كردن مساوی با خسارت‌های مالی عظیمی‌می‌باشد، انسان در عین حال كه به پیشرفت تكنولوژی در جهت آسایش و رفاه خویش گام بر می‌دارد، از طرف دیگر با سرگرم كردن خود به انواع تنوع‌ها از خویشتن خویش غافل شده و همه عنان زندگی را به دست ماشین ساخته دست خود داده و خود نظاره‌گر تصمیم‌های ماشین شده است. به راستی در این میان جایگاه اعتقاد‌های مذهبی كجاست؟ و انسان چگونه به ارضای نیاز پرستش خود می‌پردازد؟ و تألم‌های روحی خود را چگونه درمان می‌كند؟ با دارو؟ با ورزش؟ با پارتی و سینما و تئاتر و تلویزیون و...؟ اگر این چنین است پس چرا این همه كلینیك‌‌های روان‌شناسی و روان‌درمانی و مشاوره و روان كاوی و...؟

به نظر می‌رسد انسان در انتهای قرن بیستم خود را مقهور تكنولوژی كامپیوتری ساخته و از خود بیگانه شده است چرا كه وی با تشكیل زندگی و خانواده و به وجود آوردن فرزندانی چند در جهت رفع نیازهای مادی او این همه تلاش می‌كند ولی ازبرآوردن نیازهای روانی، عاطفی او غافل مانده و این چنین با توجیه دست و پا شكسته خود را قانع می‌سازد كه من برای اینها زحمت می‌كشم و شب و روز تلاش می‌كنم، دیگر چه انتظاری از من هست؟

با یك بررسی كوتاه می‌بینیم خیلی از ناراحتی‌های عصبی‌ روانی جامعه ناشی از عدم ارضای نیازهای روانی بوده و بر اثر عدم رفع این نیازها، فرد دچار كشمكش‌های عصبی و اختلال‌ می‌گردد. از جمله اختلال‌های شایع در جوامع بشری می‌توان اختلال‌های تیك را نام برد كه افراد زیادی به انواع آن دچار می‌باشند و گاهی خود نیز از داشتن چنین اختلالی احساس حقارت و ناراحتی كرده و در پی درمان آن برمی‌آیند. به این منظور سعی داریم در این جا به بررسی این پدیده پرداخته و از جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار دهیم.

● تعریف تیك

تیك عبارت است از انقباض یا جمع‌شدن ناگهانی عضلانی و معمولاً منحصر به یك گروه عضله است. یكی از ساده‌ترین تعریف‌ها عبارت است از: "هرگونه حركت یا انقباض متناوب ماهیچه‌ای"

در A . P . A چنین تعریف شده است: " یك حركت انقباضی غیرارادی و متناوب گروهی ازماهیچه‌ها" غالباً بدون محرك بیرونی قابل نمایش كه ممكن است تظاهری از یك تعارض هیجانی باشد یا نتیجه یك بیماری عصبی. در یك تعریف دیگر گفته می‌شود: تیك‌ها عبارتند از حركت‌ها یا صداهای غیرارادی، ناگهانی، سریع، تكرار شونده، ناموزون و كلیشه‌ای. بیمار تیك را غیر قابل مقاومت می‌یابد امّا با اراده می‌توان آنها را برای مدتی از چند دقیقه تا چند ساعت كنترل نماید. تیك‌ها پاسخ‌های آموخته شده‌ای هستند كه از طریق تقویت‌كنندگان ضمنی استقرار یافته‌اند، یعنی حالت‌های ضمنی كه این حركت‌ها یا در محیط خارجی و یا درون ارگانیزم از طریق سیستم‌هایی بازخورد داخلی ایجاد می‌كنند تقویت شده، نیرومند و استحكام رفتار را موجب می‌گردند.

تیك را یكی از تظاهر‌های آشكار نوروز وسواس اجباری در كودكان می‌دانند. در واقع تیك نمایانگر نوعی تخلیه روانی و نشانه ناراحتی‌های عصبی است و به همین جهت آن را یكی از علائم نوروتیك به شمار می‌آورند. لازم به ذكر است كه كلمه نوروز به طور وسیع به صورت یك اصطلاح جمعی برای گروهی از اختلال‌های روان‌پزشكی كه سه وجه مشترك با هم دارند مورد بررسی قرار می‌گیرد:

▪ ‌نخست اینكه اختلال‌های نوروزی فونكسیونل هستند یعنی با بیماری عضوی مغزی همراه نیستند.

▪دوّم اینكه پسیكوز نیستند یعنی اختلال هرقدر هم شدید بوده باشد بیمار تماس خود را با واقعیت از دست نمی‌دهد.

بالاخره اینكه با داشتن شروع مشخص از اختلال‌های شخصیتی كه سیری مداوم از اوان زندگی دارند، متفاوت هستند.

این ملاك‌های شخصیتی گروه وسیعی از اختلال‌ها را كه شامل برخی سندرم‌های مشخص، نظیر اختلال‌های اضطراب و وسواس هستند و نیز سندرم‌هایی كه چندان مشخص نیستند مثل اختلال‌های عاطقی خفیف و واكنش‌های تطابقی را در بر می‌گیرند. تیك در دوره خواب دیده نمی‌شود و فرد اگر در شرایط فعالیت جذاب نیز قرار بگیرد، از خود واكنش تیك بروز نمی‌دهد و یا نسبت به بقیه مواقع كمتر دچار اختلال تیك می‌شود.

● سن پیدایش تیك

تیك‌ها غالباً در سنین بین ۶ تا ۱۴ سالگی دیده می‌شوند ولی در اشخاص بزرگ‌تر نیز كاملاً شیوع دارد. نخستین تیك‌ها معمولاً بین ۲ تا ۱۰ سالگی و تقریباً همیشه قبل از ۱۴ سالگی ظاهر می‌گردند. سن متوسط شروع ۷ تا ۸ سالگی است. شایع‌ترین تیك اولیه چشمك‌زدن است كه درپی آن تیك سر با ادا و اطوار با عضله‌های صورت است. اكثر علایم حركتی و صوتی پیچیده، سال‌ها پس از شروع علایم اولیه ظاهر می‌شوند.

چشمك‌زدن احتمالاً كوشش ناخودآگاه فرد برای نگاه‌نكردن به برخی از حوادث است. همان طور كه گفتیم طفل هیچ‌گونه آگاهی از تیك یا احساس‌ها و خاطره‌هایی كه سبب ایجاد آن گردیده ندارد و نمی‌تواند آن را متوقف ساخته یا توضیح دهد.

● علل پیدایش تیك

این حركت‌ها ظاهراً به منظور خاصی صورت نمی‌گیرد ولی بی‌علت و بدون انگیزه هم نیست و در كودكان و نوجوانان شاد، راضی، ایمن و متعادل از نظر روانی، عاطفی و هیجانی كمتر دیده می‌شود. بین شدت تیك و شدت كشش‌های عاطفی و هیجانی همواره رابطه نزدیكی وجود دارد. تیك ممكن است علامت نوروز، اختلال سازش، احساس تنهایی یا بیان دفاع كودك علیه عامل ناخوشایند یا تنفر از اشخاص و یا منفی گرایی باشد.

در سبب‌شناسی نوروزها فرضیه‌های فراوانی در مورد تجارب كودكی وجود دارد. معهذا این فرضیه‌ها تقریباً به‌طوركلی بر خاطره‌های بیماران نوروتیك از اتفاق‌های سال‌های قبل متكی است، كه هم می‌تواند انتخابی باشد و هم گمراه كننده.

فرد مبتلا به تیك به سبب احساس عدم كفایت وخودآگاهی شدید و یا به علت كشمكش‌های مولد فشار درونی دائماً تحت فشاراست. تمایل‌های جنسی سركوفته یا خصومت ممكن است باعث تحمل فشار درونی و احساس ناراحتی و بیقراری و تحرك‌پذیری گردد كه تا اندازه‌ای از راه تیك‌ها خالی می‌شود و هرچه این فشار عظیم‌تر باشد، تیك‌ها بیشتر تكرار می‌گردند.

عده‌ای از روان‌پزشكان می‌گویند كه علت تیك كاملاً معلوم نیست ولی عقیده همگانی برآن است كه تیك نوعی از تخلیه حركتی كشش‌های روانی است و از نظر روانكاوی این كشش محصول سركوفتگی غریزی و یا تهاجمی‌است.

اغلب این كودكان بیقراری روانی و حركتی و بیش فعالی دارند كه دال بر بروز انواع تنش‌های روحی است. ماهلر معتقد است كه آمادگی ذاتی در تیك مؤثراست ولی متأسفانه هنوز مدرك و شواهد ارثی وجود ندارد. تیك غالباً در سندرم‌های بعد از انسفالیت بروز می‌كند با این حال عوامل روانی نیز در ایجاد آن مؤثر است.

تیك در كودكانی كه والدین مقتدر و سخت‌گیر دارند، بیشتر دیده می‌شود. احتمال دارد در محیط خانواده فشار روی كودك زیاد باشد، والدین از رفتارش ایراد گیرند و او را دچار تضاد ‌سازند.

اگر طفل بتواند ناراحتی خودش را نشان دهد، تیك‌ها به وجود نمی‌آیند ولی خودداری او از ابراز كشمكش‌های درونی‌اش به صورت پرش‌های عصبی آشكار می‌گردد.

نیره صفری

---